Giaø Ñoâ luùc ñoù môùi daäy huùt. Huùt thuoác laøo ñeâm khoâng caàn keùo cho keâu. Chæ haï ñieáu deå ñieàu chænh möùc nöôùc ñieáu laø seõ coù tieáng keâu vöøa phaûi. Giaø Ñoâ lo cho haén. Giaø khoâng noùi, nhöng haén bieát. Söï im laëng cuûa giaø cuõng laø moät lôøi ñoäng vieân, moät söï chia seû. Giaø laø coâng nhaân kyõ thuaät cuûa moät xí nghieäp cô khí, cuõng bò ñöa leân QN vôùi haén moät laàn. Tôùi QN haén vôùi giaø Ñoâ cuøng veà moät toaùn: toaùn taêng gia. Haén laøm ñôn keâu oan, giaø Ñoâ cuõng laøm ñôn keâu oan. Nhöng khoâng ai noùi vôùi ai. Haén khoâng bieát giaø maéc toäi gì. Chæ bieát khi töø 75 ra ñi, giaø maøy raâu nhaün nhuïi. Leân ñaây giaø baét ñaàu ñeå raâu. Maõi veà sau, khi thaân nhau, haén môùi bieát giaø Ñoâ ñaõ lang baït nhieàu nôi ñeán theá. Giaø laø moät lính thôï Phaùp quoác trong ñaïi chieán theá giôùi thöù hai. Töø Phaùp giaø ñaõ tôùi Algeùrie, Maroc (caùi lyù lòch aáy thaät tai vaï cho giaø). Giaø ñaõ laø thôï ñoát loø döôùi con taøu Commerce Maritimes thuoäc haõng Ñaàu Ngöïa. Haûi Phoøng - Marseille laø haønh trình nhöõng naêm tuoåi treû cuûa giaø. Laøm ñöôïc hai naêm giaø thoâi vieäc. Chæ vì giaø khoâng chòu ñöôïc nhöõng lôøi maéng nhieác cuûa chuû, nhöõng "Cochon! " , nhöõng "Espeøce dandouille"  töø mieäng nhöõng ngöôøi Phaùp moãi khi giaø laøm chöa vöøa maét boïn chuùng. Giaø naém chaët caùn xeûng, maét long leân:

 - OÂng khoâng ñöôïc pheùp sæ nhuïc toâi

 Giaø boû taøu leân thaønh phoá Marseille. Vaøo quaùn röôïu quen. Uoáng. Uoáng nhieàu. Vaø khoâng trôû veà taøu nöõa. Lang thang ôû Marseille cho ñeán ñoàng fraêng cuoái cuøng, giaø tìm ñöôïc vieäc laøm trong moät xöôûng söûa chöõa xe coù ñoäng cô. Töø xe gaén maùy, caùc loaïi oâ-toâ tôùi xe naâng, caàn caåu. Taïi ñaây giaø bò ñoäng vieân vaøo moät ñôn vò cô giôùi. Giaø sang Maroc, Algeùrie, vaãn laøm nhieäm vuï söûa xe. 

 Ñaïi chieán theá giôùi thöù hai keát thuùc. Giaø trôû veà Marseille. Trôû  veà xöôûng cuõ. Laáy vôï. Coâ Jeannette baùn hoa quaû ôû gaàn beán caûng lôùn boång leân khieán giaø ngôõ ngaøng, xao xuyeán. Hai vôï choàng vay voán môû moät tieäm röôïu nhoû. Khaùch laø nhöõng ngöôøi phu pooc-teâ, nhöõng thuyû thuû, nhöõng ngöôøi thôï nhan nhaûn ôû thaønh phoá Marseille. 

 Roài giaø bieát queâ nhaø ñaõ ñöôïc ñoäc laäp. Nieàm sung söôùng lôùn lao vaø noãi nhôù queâ höông, noãi saàu bieät xöù boãng coàn caøo trong loøng khoâng chòu noåi. Caøng khoâng chòu noåi khi bieát tin hieäp nghò Geneøve ñaõ kyù keát. Moät nöûa ñaát nöôùc ñöôïc ñoäc laäp. Laïi theâm thoâi thuùc vì chuû tòch Hoà Chí Minh, laõnh ñaïo ñaát nöôùc laø ngöôøi töøng laâu naêm ôû Phaùp, cuõng töøng laø moät maïch-loâ. Giaø veà nöôùc. Khi ñoù baø. Jeannette ñaõ sinh cho giaø moät coâ con gaùi xinh ñeïp, coù nöôùc da traéng cuûa baø, coù maùi toùc vaø ñoâi maét ñen cuûa giaø Ñoâ. Maëc baø vôï khoùc can ngaên, giaø nhaát ñònh veà nöôùc. Roài giaø seõ sang ñoùn baø veà. Ñoäc laäp roài, xaây döïng seõ raát nhanh. Ñaát nöôùc seõ phaùt trieån raát nhanh. Daân toäc ta thoâng minh, caàn cuø, chiu khoù laïi ñöôïc bao nöôùc giuùp ñôõ. Ñaát nöôùc ñang caàn nhöõng baøn tay nhö giaø. 

 Giaø vaøo laøm ôû xí nghieäp cô khí T. Ñoù laø nhöõng ngaøy haïnh phuùc. Giaø baûo vaäy. Khi ñoù xí nghieäp ñöôïc phuïc hoài töø moät cô sôû cuõ cuûa Phaùp. Ñieàu maáu choát laø phaûi coù vieäc laøm, phaûi coù döôïc hôïp ñoàng saûn xuaát ñaàu tieân. Vaän may ñaõ ñeán vôùi xí nghieäp. 

 Giaùm ñoác ñi cuøng vôùi giaø treân chieác xe Java 05 leân Thaùi Nguyeân. Giaø ñaõ boû moät ngaøy xem xeùt, söûa chöõa chieác xe toøng toïc naøy ñaït möùc toát nhaát. ôû ñoù coù moät nhaø maùy giaáy caàn ñöôïc khoâi phuïc. Ñi leân suoân seû. Coâng vieäc thì hôi kinh. Nhaø maùy giaáy bò bom. Caùc boä phaän hoen gæ raûi raùc trong röøng, laãn vôùi caây coái. Ngöôøi ta hoûi giaùm ñoác cuûa giaø:

 - Caùc anh laøm ñöôïc khoâng?

 Giaø khoâng bieát giaùm ñoác traû lôøi theá naøo vì giaø quaù bieát maùy caùi maùy tieän coå loã cuûa xí nghieäp. Nhöng giaùm ñoác cöôøi khì. 

- Coù gì maø khoâng laøm ñöôïc. Nhaø maùy toâi laø nhaø maùy cô khí maø. Roãi, môøi caùc anh xuoáng tham quan xí nghieäp.

 Thaät ñuùng laø khaåu khí cuûa moät giaùm ñoác, moät ngöôøi thôï coâng binh xöôûng.

 Tìm ñöôïc vieäc laøm, hai ngöôøi phaán khôûi phoùng xe veà. Chieác Java 05 khoâng phuï coâng giaø söûa laên nhanh treân con ñöôøng buïi ñaát ñoû. Tôùi thò xaõ Thaùi Nguyeân giaø bò coâng an huyùt coøi, kieåm tra baèng. Caû hai ngöôøi ñeàu khoâng coù baèng vaø cuõng khoâng coù tieàn noäp phaït.

 Veùt caùc tuùi chæ coøn saùu haøo. Ngoài trong ñoàn coâng an, giaùm ñoác baûo hoï: 

 - Caùc anh coøn giöõ chuùng toâi laâu thì cho chuùng toâi baùo côm.  Söï vieäc khoâng bieát ra sao, neáu khoâng coù moät anh coâng an ñi xe maùy Terrot hai oáng xaû veà ñoàn. Nhìn chieác xe phuït khoùi vaø nghe tieáng maùy giaûm töø töø tröôùc khi döøng haún, giaø Ñoâ baûo:

 - Xe bò rô seùc-maêng. Xaêng xuoáng khoâng ñeàu. Ga keït.  Anh coâng an xuoáng xe nhìn giaø, ngô ngaùc: 

 - Ñuùng. Xe ñi chaäm bò gaèn. Cöù phaûi phoùng nhanh môùi eâm. Sao baùc bieát?

 - Nghe tieáng toâi bieát. Ñeå toâi söûa cho.

 Giaø laáy doà ngheà mang theo ra. Hoï xuùm laïi quanh giaø, thaønh kính nhìn nhöõng ñoäng taùc cuûa giaø, thaønh kính nhìn giaø thaùo gôõ, vaën sieát caùc boä phaän maùy.

 Sau vaøi laàn noå thöû, giaø nhaûy leân xe, phoùng chaäm vaø taêng ga ñi veà cuoái phoá. Roài giaø trôû laïi, giaø löôïn voøng soá 8, giaø choàm xe vöôït qua moät caùi raõnh nhoû vaø ñoät ngoät khöïng laïi. Ñoù laø nhöõng troø thoâng thöôøng cuûa caùc chaøng söûa xe ôû Marseille.

 - Ñöôïc roài ñaáy. Nhöng khoùi vaãn ñen. Phaûi thay seùc-maêng. Khi naøo coù toâi thay cho. 

 Caû ñoàn coâng an troøn xoe maét nhìn giaø, kính phuïc moät ngöôøi thôï laønh ngheà, moät dieãn vieân xieác taøi ba trong ngheà laùi moâ-toâ. Hoï caûm ôn vaø môøi hai ngöôøi khaùch ra veà, khoâng queân daën:  Laàn sau ñi nhôù mang baèng laùi xe, hai baùc nheù". 

 Coøn saùu haøo. Moãi ngöôøi moät baùt phôû traâu treân doïc ñöôøng di.  Coâng vieäc khoâi phuïc nhaø maùy giaáy baét ñaàu. Xí nghieäp cô khí T soáng laïi: Giaø nhaän phaàn khoù khaên nhaát: Khoâi phuïc noài hôi cuûa maùy xeo giaáy. Giaø thöû aùp löïc noài hôi baèng nöôùc. Giaø "buùt-seâ" nhöõng loã thuûng vì maãnh bom baèng ñoàng ñoû...

 Maáy naêm soáng gian khoå, nhöng giaø sung söôùng vì ñaõ toaïi nguyeän. Giaø ñaõ döôïc laøm vieäc cho Toå quoác. 

 OÂng giaùm ñoác raát quí giaø. Nhöng roài oâng giaùm ñoác chuyeån di. OÂng Phin giaùm ñoác môùi, töø Sôû chuyeån veà.

 Nhöõng naêm thaùng naëng neà cuûa giaø baét ñaàu.

 Muoán taïo neân moät khoâng khí hoaøn toaøn môùi, oâng giaùm ñoác Phin xeùt neùt nhöõng ngöôøi maø oâng cho laø thaân caän vôùi oâng giaùm doác cuõ. Giaø Ñoâ cuõng naèm trong dieän aáy. Nhöng giaø khoâng quan taâm, giaø nghó: Giaø chæ muoán laøm vieäc. oâng giaùm ñoác naøo maø chaúng muoán ngöôøi döôùi quyeàn laøm vieäc. ít hoïp coâng doaøn, khoâng chòu vieát bích baùo, giaø bò nhaän xeùt laø chuyeân moân thuaàn tuyù. Caùi lyù lòch ñi lính cho Phaùp haún coù moät taùc duïng quan troïng khaùc nöõa. Khoâng ñöôïc laø ñoác coâng, giaø bò chuyeån veà toå cô ñieän laøm thôï, vôùi lyù do ñoù laø moät ngaønh quan troïng: "Khaâu yeáu hieän nay, phaûi taêng cöôøng ñeà chuaån bò toát cho saûn xuaát". Ngöôøi thay giaø nhaän chöùc ñoác coâng laø chaùu oâng Phin môùi thôï baäc boán.

 Giaø khoâng quan taâm deán ñieàu aáy. Giaø cuõng khoâng quan taâm ñeán chuyeän oâng Phin coù xe ñaïp phaân phoái roài laïi nhaän phieáu mua xe ñaïp phaân phoái nöõa, maø laø chuyeän oâng laáy saét theùp trong xaây döïng cô baûn veà xaây moät caên nhaø cho oâng. Chính oâng tröôûng ngaønh cô ñieän bieát roõ xe oâ-toâ chôû saét thaúng töø kho kim khí veà nhaø oâng. Dö luaän xì xaàm, nhöng khoâng ai daùm noùi. Hoïp ngaønh, giaø neâu yù kieán. Khoâng ai höôûng öùng giaø, maëc duø ngoaøi cuoäc hoïp hoï raát uûng hoä giaø. Hoäi nghò coâng nhaân vieân chöùc, giaø neâu vaán ñeà. Khoâng ai giaûi quyeát. oâng giaùm ñoác kyû luaät giaø vì toäi ñaõ vu caùo oâng ta. OÂng chuyeån giaø ñi doïn nhaø tieâu, queùt xung quanh khu laøm vieäc, haï xuoáng baäc löông khôûi ñieåm. Giaø kieän leân Sôû. OÂng giaùm ñoác Sôû, moät thaønh uyû vieân, baùc ñôn cuûa giaø. Giaø bò ñuoåi vieäc vaø cuõng bò ñuoåi luoân khoûi chieác giöôøng moät trong khu taäp theå.

 Khoâng coù gia ñình, giaø bô vô.

 Giaø ñaáu tranh theo kieåu Phaùp: Laøm moät caùi bieåu ngöõ. Ngoài ngay coång xí nghieäp. Tay caàm bieåu ngöõ. Chöõ keû trong mieáng goã daùn vuoâng, coù coïc caém aáy laø: Phaûn ñoái giaùm ñoác xí nghieäp T voâ côù sa thaûi coâng nhaân.

 Theá laø giaø vaøo 75. Giaø leân QN. Trong tuø giaø coâ ñôn nhö ngoaøi ñôøi giaø coâ ñôn. Moät hoâm xeáp haøng ñi laøm, nhôù ñeán moät baøi thô cuûa Vuõ Hoaøng Chöông, haén khe kheõ doïc. Giaø ngoài phía tröôùc quay laïi:

 - Vaãn yeâu ñôøi nhæ?

 Ñeán luùc ngoài nghæ ôû bôø suoái, haén haùt moät mình baøi haùt hoài haén hoïc tieåu hoïc, khoâng haùt maø ö uû trong coå thaønh nhòp ñieäu: 

 Liberteù. Liberteù cheùrie
 aø toi. mon coeur
 aø toi, ma vie 

 Leâ bò caû beâ deâ gheùt. Trong nhöõng buoåi hoïc taäp veà toäi loãi, veà chính saùch caûi taïo nhaân ñaïo cuûa Ñaûng, heã Leâ baét ñaàu ngoài thaúng löng vaø lieám moâi laø boïn haén bieát Leâ saép phaùt bieåu. Leâ lieám moâi treân, lieám moâi döôùi maáy caùi lieàn nhö kieåu tra daàu môõ tröôùc khi vaän haønh maùy. Sau ñoù boïn haén chôø ñoäng taùc thöù hai: giô tay. Caùch Leâ giô tay noù döùt khoaùt, tin töôûng vôùi moät ngoùn tay troû chæ ra phíaø tröôùc vaø boán tieáng keøm theo reát nhmh: "Toâi coù yù kieán". 

 Leâ noùi. Baây giôø môùi laø giai doaïn cô baûn trong trong noi khieáp sôï cuûa boïn haén. Leâ noùi. Lyù luaän. Thöïc tieãn. Söï nhaân ñaïo. Toäi loãi cuûa phaïm. Thaùi ñoä trong chuùng ta. Söï thaønh khaån. Chæ coù moät con ñöôøng. Ñaùnh keû chaïy ñi, khoâng ai ñaùnh keû ch. aïy laïi. Ngaøy xöa kim ngaân phaù luaät leä. Neùn baïc ñaâm toaïc tôø giaáy. Baây giôø phaùp luaät nghieâm minh. Trò beänh cöùu ngöôøi. Con ngöôøi laø voán quí nhaát. Tính nhaân ñaïo. Tính öu vieät. Coâng ôn Ñaûng, Baùc. Toäi loãi clluùng ta. Quaân giaûi phoùng Mieàn Nam anh duõng hy sinh. Mieàn Baéc caùnh ñoàng naêm taán. Töông lai xaùn laïn.  Leâ noùi daøi. Nhieàu. Ñuùng. Thoâng suoát. Chaùo chaûy. 

 Boïn haén nghe vaø nhìn vaøo moâi Leâ. Heã Leâ coøn lieám moâi thì baøi dieãn vaên cuûa Leâ coøn...

 Maét Leâ ñaêm ñaêm nhì vaøo ñaùm thính giaû voâ hình. Buoåi hoïc taäp naøo Leâ cuõng noùi ngaàn aáy ñieàu nhö vaäy Coù leõ ngöôøi ta cuõng ngôø ngôï raèng Leâ ñaõ thaám nhuaàn, Leâ aên naên hoái haän, neáu khoâng coù moät söï vieäc xaûy ra: Leâ yeåm moät caûi baùnh mì trong luùc chia. Theá laø maøn kòch cuûa Leâ ñoå nhaøo. Bò xöû moät gaäy , Leâ keâu naëng quaù. Vaø Leâ mong döôïc ôû laïi 75. Theá nhöng Leâ laïi phaûi ñi traïi  Trung öông. Leâ cay cuù laém. Leâ ñi tröôc haén. Haén gaëp laïi Leâ ôû QN, cuøng toaùn. Leâ lao doäng haêng. Tích cöïc baåm, sôù. Ñeå ñöôïc giaûm aùn. Leâ ñaõ boùp coå Vooøng Kyû Mình ñeå Vooøng Kyû Mình leø ra khoûi mieäng quaû vaûi thieàu vöøa taït ñöôïc, nhöng chöa nuoát troâi xuoáng coå. Leâ caàm quaû vaûi öôùt nhoe nhoeùt aáy ñi baùo caùn boä.  Giaø Ñoâ haùt baèng tieáng phaùp tröôùc maët Leâ coù nghóa laø tröôùc maët caùn boä. Giaø bò goïi leân giaùo duïc: Khoâng ñöôïc noùi tieáng nöôùc ngoaøi. Noùi tieáng nöôùc ngoaøi laø phaïm noäi qui. 

 Giaø caõi: Toâi khoâng noùi chuyeän baèng tieáng nöôùc ngoaøi. Toâi chæ haùt vaøi caâu tieáng Phaùp thoâi. Theá coøn anh em ngöôøi daân toäc noùi tieáng Hoa thì sao?

 Giaø caõi raát coù lyù. Ñuùng laø anh em ngöôøi daân toäc toaøn noùi vôùi nhau baèng tieáng Hoa. Ñeán noãi haén cuõng thuoäc nhöõng caâu nhö: "Kyû toá tæm" (maáy giôø roài) "Thuû ngoà maåu keùng laø chaø" (ñoùi khoâng sôï baån) "Coåi traàu haåu, taéc kin mìn nhò xaäp xaây tæm, tæu haùy caùi laåu phoà" (caûi taïo toát, ñöôïc gaëp maët hai boán tieáng, nguû vôùi vôï). Ñoù laø nhöõng caâu ngoài nhoå coû xoïng leân cho vui. Vaø nhöõng caâu chöûi "Tæu caùi naåu naû, tæu caùi naåu muû. . ". 

 Caùi lyù aáy cuûa giaø khieán giaø bò phaït. Ba ngaøy xaø lim, haï möùc aên xuoáng chín ki-loâ. Giaø ñaõ hieåu caùi ñieàu haén hieåu töø tröôùc, nhöng chính haén cuõng khoâng thöïc hieän ñöôïc: Ñöøng caõi lyù vôùi keû maïnh. Kyø aáy haén môùi nhaän tieáp teá. Haén taëng giaø Ñoâ maáy suaát côm ñeå giaø Ñoâ aên theâm, coøn laïi phôi khoâ.  Ñoù laø moät haønh ñoäng cho maùu. .

 Theá roài tình côø, giaø Ñoâ vôùi haén naèm caïnh nhau khi chuyeån buoàng. Haén vôùi giaø aên chung. Ñeå buø laïi nhöõng thöù giaø ñöôïc höôûng cuûa haén, giaø tích cöïc taït. Vaø giaø ñeå raâu. Coù leõ giaø hieåu caùi thöù daáu tranh kieåu Phaùp aáy haïi giaø. Ñeå raâu coù lôïi hôn. Coù theå vì theá maø choùng ñöôïc veà cuõng neân.

 Raâu giaø Ñoâ moïc nhanh. Daøi vaø hoa raâm. Toùc giaø reã tre. Raâu giaø reã tre. Choâ raâu meùp laïi ñöôïc hai choøm loâng muõi nhoïn hoaét cuõng reã tre vaø cuõng hoa raâm xoâng ra chi vieän. Khi aên raâu meùp, raâu caèm, loâng muõi troâng ñeán buoàn cöôøi. Giaø raát giöõ yù. Giaø chæ aên moät ít nhöõng thöù tieáp teá haén laáy ra, maëc duø giaø taït ñöôïc kha khaù. Giaø coù theå nöôùng khoai ngay tröôùc maët caùn boä maø caùn boä khoâng bieát. Giaø kieám döôïc caû quaû bí xanh goït voû ñöa cho haén xuoáng suoái aên soáng, maùt ruoät suoát nöûa ngaøy. Chieán coâng lôùn nhaát cuûa giaø laø giaø ñaõ toùm goïn döôïc moät con roàng ñaát, to baèng coå tay. Giaø ñang laøm thòt moät con chaõo chuoäc ôû döôùi suoái thì coù tieáng ñoäng ngay döôùi taûng ñaù cuoäi lôùn giaø ngoài. Giaø ngoù xuoáng: Moät con roàng ñaát. Giaø voà huït. Noù chaïy nhanh. Chaïy nhö kieåu thaèn laèn vaø noù chaéc cuõng laø moät loaïi thaèn laèn, nhöng coù vaây löng töø gaùy xuoáng tôùi ñuoâi. Toùm laïi: Moät chuù khuûng long beù tyù vaø nhanh nheïn. Giaø ñuoåi, noù leo leân caây. Boø raát nhanh. Tôùi löng chöøng, noù döøng laïi, ngoûng coå leân nghe ngoùng. Giaø Ñoâ baùm vaøo thaân caây leo leân. Thaáy ñoäng, con roàng ñaát leo leân cao nöõa.

 Anh tuø nuoâi ong Noâng Vaên Thaéng, ngöôøi Taøy, ñang ñi tìm nhöõng toå ong röøng, baét veà gaây ñaøn cho traïi, khi ñoù cuõng coù maët. Anh keâu to: 

 - Ñöøng leân, noù chuyeån sang caây khaùc maát daáy. Thaéng rôøi goác caây trong ñoù coù nhöõng con ong bay vuït ra. Thaéng huyùt saùo. Con roàng ñaát ngoûng coå leân nghe. Thaéng baûo:

 - Gioáng naøy, cöù huyùt saùo laø noù ñöùng yeân cho baét.

 Nhöng khoâng ai coù theå leo leân caønh caây choùt voùt. Thaéng giuùp giaø Ñoâ laøm caùi thoøng loïng. Anh chaët moät caây nöùa daøi voùt phaàn ngoïn deûo, laøm moät caùi troøng. Giaø Ñoâ caàm caây nöùa leo leân. Vöøa leo vöøa huyùt saùo. Hoaù ra giaø Ñoâ huyùt saùo trong vaø raát hay.

 Liberteù, Liberteù cheùrie! 
 aø toi, mon coeur
 aø toi, maï vie

 - Toå naøy phaûi bao nhieâu laø maät. Ngaøy naøo mình cuõng ñi qua maø khoâng bieát.

 Khoâng ai ñeå yù ñeán Leâ. Taát caû ñeàu daåu moàm ra huyùt saùo vaø nhìn leân giaø Ñoâ, nhìn leân caùi thoøng loïng ñang haï daàn xuoáng, run run, ñaûo daûo treân ñaàu con vaät noù vaún ngaây ra nghe tieáng nhaïc!

 - Ñöôïc roài!

 Tieáng reo ñoàng thanh nhö tieáng nhöõng ngöôøi xem boùng ñaù khi boùng vaøo löôùi.

 Con vaät giaõy giuïa. Giaø Ñoâ troøng tuyeät dieäu. Ñuùng coå. Giaø thaû chuùc caùi troøng xuoáng. Thaéng ñôõ laáy caây nöùa.

 Thòt con roàng ñaát traéng noõn, hai thaên löng troøn chaéc nhö thaên lôïn. Troâng theá maø gaàn mieäng caùi ca cuûa haén. Khi laøm loøng, giaø coøn baét ñöôïc maáy con cua caép vaøo loøng. Thaéng lôïi thaät gioøn giaõ. Hai ngöôøi aên ñöôïc ba ngaøy. Hoï khoâng môøi Thaéng. Hoï bieát Thaéng chaúng thieáu gì. Maät ong vôùi Thaéng laø thöù bình thöôøng. Caû tröùng gaø nöõa. Da Thaéng ñoû au. Khi töø Q.N chuyeån leân VQ, haén vaø giaø Ñoâ cuøng chung moät caùi khoaù tay. Chia nhau moãi ngöôøi moät nöûa chieác coøng soá 8. Haén tay phaûi, giaø Ñoâ tay traùi. Khoâng bieát ñi ñaâu, vì sao phaûi ñi. Ñeán cuoái thò traán, xe döøng cho anh em tuø ñi ñaùi. Cöù ñoâi moät nhaûy xuoáng. Haén vaø giaø Ñoâ "hai ba naøo" nhaûy raát ñeàu. Neáu leäch nhau, keùo nhau ngaõ duùi, coøng soá 8 caét vaøo ñeán xöông. 

 Traûi qua thöû thaùch naêm thaùng, haén bieát giaø Ñoâ quí haén. Giaø khoâng nguû ñöôïc cuõng vì lo cho haén. Haén ñoäng vieân laïi giaø:

 - Khoâng coù chuyeän gì ñaâu. Cuï cöù yeân taâm.

 Haén huùt moät ñieáu nöõa, laàn naøy ñöôïc keùo thoaûi maùi, roài naèm xuoáng. Giaø Ñoâ cuõng naèm. Leû teû maáy ngöôøi nöõa daäy huùt thuoác hoaëc vaøo nhaø meùt. Anh em naèm im ñaáy thoâi chöù ít ngöôøi nguû ñöôïc. 

 Nhöõng ñeâm maát nguû trong tuø thaät khuûng khieáp. Coøn nhöõng ñieàu gì khoâng nghó ñeán. Caû nhöõng chi tieát hoài coøn beù tí töôûng ñaõ queân haún roài boãng vuït soáng laïi. Nhö haén ñaõ nhôù tôùi moät saùng moàng naêm thaùng Naêm, nguû daäy thaáy trôøi möa maø haén buoàn maõi. Haén nghó ngay: Phaûi gieát saâu boï trong nhaø, aên cheø ñoã ñen trong nhaø, khoâng ñöôïc ra ngoaøi saân. Haén coøn nhôù roõ caùi saân saùng hoâm ñoù. Rôm töôi öôùt ñaãm nöôùc möa. Caây daâu ôû phía goùc saân cuõng theá. 

 Haén goïi meï, chìa möôøi daàu ngoùn tay, möôøi daàu ngoùn chaân veà phía meï. Haén ruùt nhöõng cuoán laù ôû caùc ñaàu ngoùn tay, ñaàu ngoùn chaân ra. Moùng tay moùng chaân haén ñoû löø. Coù moät cuoän laù rôi ra trong luùc nguû. Ngoùn aáy khoâng ñoû baèng caùc ngoùn khaùc. Thoâi cuõng ñöôïc. Meï haén caàm baøn tay beù xíu cuûa haén aáp leân maët. Haén oâm laáy meï.

 Ñeâm nay haén laïi nhôù tôùi buoåi sôùm Teát Ñoan ngoï aáy. Meï ôi. Meï chaúng ngôø con lôùh leân laïi ñeán noâng noãi naøy. Phía saøn beân kia coù tieáng "xaïch". Döôùi aùnh luø muø cuûa ngoïn ñeøn khoâng thoâng phong ôû cöûa nhaø meùt, khoùi nhieàu maø saùng ít, haén thaáy Hôïp khe kheõ veùn maøn ñöùng leân. Roài tieáng xuyùt xoa, thaát voïng cuûa Hôïp "Beù quaù! " Caùi baãy chuoät cuûa Hôïp ñaõ saäp. Caùi baãy laøm baèng mieáng goã con, vôùi moät khuùc daây theùp uoán coù loø xo. Hôïp ñaët treân giaù, laãn vaøo ñaùm noäi vuï. Khoâng bieát Hôïp laáy gì laøm moài?  Laâu laém laïi thaáy "xaïch" moät caùi nöõa. Roài laïi tieáng Hôïp thaát voïng moät mình: "Beù quaù". Laøm gì coù chuoät to. Chuoät to ñaõ bò Döï baét cheùn heát roài. Chaïy vun vuùt treân giaù laø nhöõng con chuoät nhaét. Con nhoû loâng xaùm vaø con to loâng vaøng höôm. Haén nghó cuõng coù theå Hôïp baåm thaät. Hôïp khoå quaù. Vôï Hôïp ñaõ boû Hôïp. Chaúng coøn ai leân tieáp teá. Hôïp ñeùt. Hôïp meo. Ngay thuoác laøo cuõng gay. Haén khoâng hieåu laøm sao Hôïp vaãn coù thuoác laøo huùt. Trong khi aáy haén nhaän taéc. Tieáng giôû caùc tuùi ni-loâng ñöïng thöùc aên cöù loaït soaït loaït soaït ôû choã haén laøm Hôïp khoâng chiu ñöôïc. Coù theå theá.

 Laïi coù tieáng "xaïch". Baãy laïi saäp. Vaø tieáng Hôïp reo khe kheõ: "Ñaây roài". Coù leõ ñaõ nöûa ñeâm ". Baùo caùo. Toâi, Nguyeãn Vaên Tuaán, soá tuø CR880, daäy ñi ñaùi". Haén vaøo nhaø meùt. Khai cay muõi, chaûy nöôùc maét. Nhaø meùt ngaøy naøo cuõng coï röûa, nhöng anh em veà chæ moät tieáng laø ñaõ khai cay maét. Haén nhaém maét, nín thôû, ñaùi, co buïng laïi maø ñaùi cho nhanh. Caùi muøi khai thaät khoù taû: Noù ñaëc seánh, coù theå boác vaøo tay ñöôïc. Noù coù gai cöùa vaøo loã muõi, choïc leân oùc nhö kim loaïi. Nhö raéc ôùt vaøo maét. Sau naøy ñi laøm, haén ñaõ ngöûi laïi muøi nhaø meùt ôû xí nghieäp. Ñoù laø muøi trong nhaø maùy laïnh bò buïc oáng ga. Coù coâng nhaân ñaõ ngaát ngay taïi choã. Thôï söûa chöõa vaøo ñoù phaûi ñeo maët naï.  Muøi a-moâ-ni-aéc.