Ñeâm aáy haén khoâng nguû ñöôïc.  Haén nghó tôùi xaø lim, tôùi khu phaït ñang chôø haén. Ñoù laø moät khu nhaø nhoû xaây rieâng. Töôøng gaïch, maùi beâ-toâng khuaát neûo sau moät luøm caây raäm. Chöù khoâng gioáng nhöõng nôi giam tuø thöôøng, töôøng laø nhöõng caây goã baøng baép chaân ken laïi sít nhau, maùi laù...

 Haén ñaõ naèm xaø lim ôû P hôn moät naêm trong khi giam cöùu. Nhöng khoâng theå so saùnh ñöôïc vôùi nhöõng xaø lim ôû VQ. Ai ñaõ ôû nhöõng xaø lim naøy khi ra khoâng coøn hình ngöôøi nöõa. 

 Chính Vuõ Löôïng ñaõ ôû xaø lim baûy ngaøy. Kyû luaät vôùi Löôïng laø möôøi ngaøy cuøm, huùp chaùo loaõng. Ñoù laø thôøi gian hai ngöôøi ôû toaùn vaên ngheä. ôû toaùn naøy thì nhaøn. Cuõng phaûi gioàng gioït, caøy xôùi, cuõng coù thôï caøy, nhöng coøn taäp dieãn kòch Ngöôøi meï ñòch haäu", taäp haùt "Tieáng chaøy treân soùc Bom Bo". Nhöng ñoùi. Vaên ngheä só thuoäc toaùn vaên ngheä traïi VQ naøy cuõng ñoùi. Moùn caûi thieän duy nhaát laø ôùt chæ thieân. Nôi toaùn vaên ngheä sô taùn laø moät heûm röøng. Khoâng bieát ai ñaõ troàng maáy caây ôùt chæ thieân, nhuù quaû naøo, vaët quaû aáy, aên chæ thaáy hoâi xì. Coù laàn haén vaïch laù tìm ñöôïc moät quaû giaø coøn soùt, aên cay maø nhôù töï do coàn caøo.

 Moät cuù taït taäp theå vó ñaïi cuûa toaùn vaên ngheä ñaõ laøm xoân xao caû traïi. Gaët haùi ñöôïc nhieàu maø cuoái cuøng chaúng ra gì. Cuõng chaúng ngôø ñaâu söï tình laïi xaûy ra nhö vaäy. Moät buoåi chieàu ñi xôùi saén ôû nöông saén môùi ñoát trôû veà, oâng quaûn giaùo, oâng vuõ trang töï nhieân thaáy tuø chaïy heát vaøo röøng. OÂng Vui quaûn giaùo phuï traùch toaùn, keùo violon taøm taïm, voán dó raát laønh, theùt: 

 - Laøm caùi gì theá? 

 OÂng vuõ trang gaàm leân:

 - Ñöùng laïi! 

 - Noåi loaïn aø aø aø

 Khoâng ai nghe. Nhöõng boä quaàn aùo xaùm chaïy ñeán bìa röøng. Haén lao theo anh em.

 Nhöõng tieáng suùng caûnh caùo xeù maøng nhó. Maëc. Moät röøng ôùt chæ thieân chóa nhöõng quaû ñoû oái leân giôøi. Naèm mô cuõng chaúng thaáy. Baêng qua moät con suoái. Vöôït leân moät vaït toaøn coû saêng vaø nhöõng caây con luùp xuùp. Tôùi giaùp röøng giaø. Röøng ôùt löu nieân ñaïi thuï sum sueâ, chen chuùc, coù theå treøo leân ñöôïc.

 Laïi nhöõng tieáng suùng baén leân trôøi. Khoâng gì giöõ ñöôïc anh em tuø döøng laïi. Taát caû lao tôùi nhö hoaù daïi. Ngaét. Haùi. Suoát caû quaû xanh, beû caû caønh. Roài moät tieáng suùng ñanh. Hình nhö coù tieáng keâu hoaûng hoát: 

 - Cheát roài! 

 - Cheát roài! 

 Nhöng chaúng ai ñeå yù. Nhöõng baøn tay vöôïn vaãn thoaên thoaét nheùt ôùt vaøo tuùi. Vaát ôùt vaøo noùn. Vaän ôùt vaøo ngöôøi. Ñoå nöôùc ñi ñeå nheùt ôùt vaøo caëp loàng, vaøo oáng böông. 

 OÂng vuõ trang coøn treû hôn oâng Thanh Vaân chaïy ñeán, maët taùi meùt, run leân vì xuùc ñoäng

 Moät tieáng suùng ñanh ngay taïi choã laøm moïi ngöôøi döøng heát vieäc haùi löôïm. Maët oâng ñaèng ñaèng saùt khí:

 - Toâi... baén... 

 - Quay veà ngay! Toâi baén! 

 OÂng Vui naém chaéc khaåu suùng löïc, böôùc tôùi, nhìn boïn haén ñaày veû caêm thuø:

 - Taäp hôïp! 

 Cho ñeán luùc aáy haén môùi bieát A Theành, moät trong nhöõng thôï caøy cuûa toaùn, ñaõ truùng ñaïn, naèm vaät treân ñaùm coû saêng, caïnh nhöõng caây ôùt ngoaøi cuøng. 

 OÂng vuõ trang, khaåu tieåu lieân baùng roãng laêm laêm:

 - Taát caû taäp hôïp beân suoái!

 Caû toaùn mang ôùt ñi caïnh xaùc A Theành naèm nghieâng co quaép. Haén lieác nhanh: A Theành moàm haù hoác, chieác raêng vaøng saùng loeù giöõa haøm raêng naâu xæn baét ñaàu ruïng, aùo boâng xanh vôõ toang. Maùu coøn ñang suûi boït töø ngöïc qua aùo traøn xuoáng ñaát thaønh vuõng. Nhöõng quaû ôùt chín, nhöõng quaû ôùt xanh. caû laù ôùt nöõa trong baøn tay A Theành xoeø naêm ngoùn.

 Haén thaáy nhoùi ôû ngöïc vaø laø ngöôøi ñaàu tieân doác caëp loàng ôùt xuoáng ñaát. Haén caûm thaáy coù maùu A Theành ôû ñoù. 

 Tôùi suoái, hai oâng caùn boä baét taäp hôïp vaø khaùm raát kyõ. Moät quaû ôùt cuõng khoâng loït.

 Boïn haén uû ruõ ñi veà buoàng. A Theành naèm laïi. Caùn ôû laïi. Cuøng oâng vuõ trang. Chaéc laø ñeå laøm bieân baûn. 

 May cho boïn haén. Daïo aáy ñang B52. Tröø anh em quaûn cheá vaø nhaø beáp, caùc toaùn sô taùn caû ngaøy laãn ñeâm. Neáu khoâng, taát caû haún ñaõ vaøo xaø lim. Vôùi laïi cuõng chaúng xaø lim ñaâu maø cuøm caû moät toaùn naêm saùu chuïc ngöôøi. Boïn haén chæ bò haï möùc aên xuoáng chín ki-loâ. Phaûi noùi raèng ñoùi laû. 

 Ñoùi vaø nhôù A Theành, ngöôøi Nuøng giaø ñaõ ñem laïi cho boïn haén nhieàu phuùt cöôøi thaû phanh. Nhaát laø Löôïng. Vì Löôïng hay treâu choïc A Theành hôn caû. Bôûi vì boïn haén ñaõ tìm ra ñieåm yeáu cuûa A Theành: A Theành raát sôï bò coi laø laåm caåm.

 Ñi laøm veà, moûi nhöø, ñoùi, moät tay xaùch bò quaàn aùo öôùt moät tay xaùch doà ñöïng nöôùc, raõ rôøi caû phaàn xaùc laãn phaàn hoàn, raõ rôøi ñeán töøng sôïi toùc, boïn haén treâu A Theành cho vui leân moät tyù. A Theành suyùt soaùt saùu möôi, maët ñeïp, maù hoùp, tay xaùch moät oáng böông nöôùc daøi deã ñeán nöûa thuøng nöôùc. A Theành coù caùch ñi raát laï. Chaân cöù vaát ra daèng tröôùc, ngöûa ngöûa ñaàu veà phía sau, kieåu ñi cuûa nhöõng ngöôøi chuyeân leân doác, xuoáng doác, khoâng quen ñi ôû ñöôøng baèng. 

 Moät anh töø phía sau tieán leân, ñi ngang A Theành buoâng moät caâu:

 - A Theành laåm caåm roài.

 A Theành giaät mình nhö bò ñuïng vaøo choã hieåm, ñính chính ngay, gioïng vaãn nheï nhaøng:

 - Toâi-Khoâng-Laäm-Caäm-Ñaâu.

 Moät anh khaùc tieán leân theá choã anh vöøa naõy: 

 - A Theành laåm caåm ñaáy. Toâi baûo thaät ñaáy.

 A Theành nghieâm maët caát gioïng cao ñaõ hôi run run, gioïng cuûa ngöôøi bò xuùc phaïm:

 - Toâi! Khoâng Laäm Caäm Ñaâu

 Anh thöù ba böôùc leân vôùi gioïng khinh bæ ra maët: 

 - Laåm caåm theá coøn cöù choái. Nhaän ñi!

 A Theành coù veû maët töû vì daïo cuûa ngöôøi kieân quyeát daáu tranh cho söï thaät, baûo veä chaân lyù tröôùc boïn xuyeân taïc traéng trôïn:

 - Toâi! Khoâng! Laäm! Caäm! Ñaâu!

 Theo theá xa luaân chieán, Löôïng ñang ñi ñaèng tröôùc, ñöùng laïi chôø A Theành. Caèm vuoâng, maù hoùp, raâu ria, Löôïng quaùt anh em khoâng ñöôïc treâu Theành paùc. Maët A Theành dòu laïi. A Theành nhìn Löôïng trìu meán vaø caûm ñoäng. Löôïng naém tay A Theành, ngaû haún vaøo vai A Theành, ñaàu goái chaïm caû vaøo caùi oáng böông ñöïng nöôùc cuûa A Theành, thaân maät næ non: 

 - Chæ coù toâi quí Theành paùc. Theành paùc coù ñoàng yù theá khoâng? 

A Theành gaät gaät sung söôùng, tuy moâi vaãn hôi run run vì vaãn chöa nguoâi töùc giaän. Nhöng thaáy taát caû moïi ngöôøi, keå caû giaø Ñoâ toùc hoa raâm, maët chaèng chòt nhöõng veát nhaên saâu hoaém, cuõng long lanh caëp maét chôø ñoùn traän cuôûi saép tôùi, thì A Theành laïi caûnh giaùc. Löôïng caøng oûn thoùt: 

 - Chuùng noù xaáu vôùi Theành paùc laém. Chæ toâi toát, toâi môùi noùi thaät vôùi Theành paùc thoâi.

 A Theành daõn maët ra chôø ñôïi. Löôïng noùi to daèn töøng tieáng:

 - Theành paùc laåm caåm quaù roài! 

 Vöøa noùi, Löôïng vöøa du A Theành ra vaø cöôøi heà heà.

 Taát caû phaù leân cöôøi. Cöôøi ngaët ngheõo. Cöôøi chaûy caû nöôùc maét. A Theành loaïng choaïng vì bò Löôïng ñaåy, gaéng ñöùng vöõng, maët ñoû tía, gaàm leân vôùi trôøi xanh: 

 - Toâi! Khoâng! Laäm! Caäm! Ñaâu! 

 Vaø ñi vöôït leân, chaân laïi caøng vaát ra phía tröôùc. Nhöõng ngöôøi tuø ít cöôøi nhaát, laàm luõi nhaát cuõng cöôøi. Leâ Baù Di cöôøi, giaø Ñoâ cöôøi. Giaø Ñoâ ñi caïnh haén, caùi aùo boâng xanh vaù víu, chaèng ñuïp nhöõng muïn vaù baïc pheách xeù ra töø nhöõng quaàn aùo tuø raùch muûn (maáy naêm tuø caùi aùo boâng cuûa giaø cuõ quaù roài, troâng giaø ñeo kính caëm cuïi vaù aùo, khaâu bít-taát thaät raát saàu ñôøi).

 Giaø cöôøi saûng khoaùi tröôùc troø chôi cuûa Löôïng. Giaø baûo haén: "Khoâng bieát A Theành coù bieát laåm caåm laø gì khoâng maø sôï theá"

 Vaø goïi to:

 - A Theành naøy. Tieáng Kinh laåm caåm laø toát ñaáy. Ngöôøi laåm caåm laø ngöôøi quyù laém aø. Toát laém aø. Baønh laém aø.

 A Theành giaän. A Theành khoâng theøm traû lôøi ai nöõa. Hình nhö A Theành cuõng chæ bieát moãi caâu tieáng Kinh " Toâi -Khoâng -Laäm-Caäm-Ñaâu", khi noùi cöù ngaét ra töøng chöõ.  Vaéng A Theành. Con ngöôøi cao dong doûng. Maët ñeïp. Maù hoùp. Caùi oáng böông nöôùc quaù khoå. Buoàn. Buoàn nhöng phaûi laøm sao cho vui leân. Löôïng tìm caùch baét chuyeän vôùi anh Maùn. Anh Maùn hoaøn toaøn khoâng noùi ñöôïc tieáng Kinh. Anh em ngöôøi daân toäc cho bieát anh ta moà coâi boá meï. Ñi ôû chaên traâu. Laøm chaùy röøng. Taäp trung caûi taïo. Ñieàu kyø laï laø anh ta cuõng soá leû. Anh Maùn töø QN leân VQ cuøng moät chuyeán vôùi haén. Cao lôùn, loäc ngoäc. Quaàn aùo tuø côõ ñaïi maëc vaãn ngaén cuõn côõn. Maët muõi vuoâng vöùc nhöng ngaây ngoâ. Suoát thaùng chaúng thaáy noùi, chaúng thaáy cöôøi. Cuõng chaúng bieát anh ta buoàn hay vui. Nhöng roõ raøng anh ta bieát reùt bieát ñoùi. Vôù ñöôïc caùi gì cuõng aên. Keå caû deá soáng. Muøa reùt thích söôûi. Quaøng chaên sôïi ñi laøm. Quaûn giaùo baét ñeå chaên ôû traïi. Roài thaáy anh ta khoâng coù caùi aùo reùt naøo laïi cho mang ñi, nhöng baét phaûi gaáp goïn khi qua coång traïi. Cao hôn moïi ngöôøi moät caùi ñaàu, moät naùch keïp caùi chaên, naùch kia keïp ñoâi göoác moäc töï ñeõo to nhö caùi hoøm, anh Maùn laø hình aûnh vui maét nhaát trong luùc ñi ra ñi vaøo coång traïi muøa ñoâng naêm aáy. Ñeán choã laøm, ñöùng ôû ruoäng khoai, nöông saén, taám aùo choaøng phaáp phôùi laïi caøng buoàn cöôøi. Löôïng goïi anh laø OÂtemoâ. 

 Thaáy toaùn ñi laøm veà raàu ró quaù, Löôïng ñeán quaøng tay anh Maùn:

 - OÂtemoâ. Anh teân laø OÂtemoâ phaûi khoâng?

 Ñöùng chæ ñeán vai anh Maùn. Löôïng ngöôùc caëp maét long lanh nhìn leân chôø ñôïi. Khuoân maët, raøng vaøng cuûa anh Maùn cuùi xuoáng. Moät caùi nhìn hoaù ñaù. Moät khuoân maët hoaù ñaù. Löôïng keùo haún caùi chaên ñaày reäp cuûa anh Maùn khoaùc treân vai, quaán vaøo mình: 

 - Ñeùtñeâmoâna ñaâu? Ñeùtñeâmoâna ñeïp laém. Vôï anh ñeïp laém. Noù coù taéc cho anh khoâng? 

 Im laëng. Nhö khoâng nghe thaáy. Nhö khoâng coù Löôïng ñang oâm ngang söôøn.

 - aø thoâi. Ñang ñoùi. Khoâng noùi chuyeän tình yeâu. Ñuùng roài, ñoùi boû meï coøn yeâu ñöông gì.

 Vaø Löôïng chuyeån gam:

 - Theá, theá hoâm nay baét ñöôïc maáy con nhaùi roài?

 Anh Maùn vaãn ñi. Vaãn laø hoaù ñaù. Vaãn laø- caâm laëng. Bình thaûn. Nghieâm trang. Khoâng moät daáu veát phaûn xaï. 

 Löôïng laéc ñaàu, rôøi anh ta ra: 

 - Chòu boá! 

 Löôïng laø nhaân vaät noåi trong toaùn. Vì taät haùu ñoùi. Vì tính tình laêng xaêng. Vì Löôïng soá ñen. Heã taït caùi gì ra taám ra mieáng moät tyù nhö nhoå saén, beû baép caûi... y nhö raèng bò tít.

 Löôïng coøn noåi vì gioïng haùt vaø daøn döïng nhöõng toáp ca. Khi taäp, Löôïng lónh xöôùng. Tieáng Löôïng vang vang: - Ôi coâ gaùi ôi! Ñaõ bao ñeâm canh beân noøng suùng... Caùn, coù soá naêm tuø baèng Phoá, möôøi taùm naêm, laø toaùn tröôûng toaùn vaên ngheä. Nghe anh em noùi laïi, Caùn laø Vieät kieàu veà thaêm ñaát nöôùc. Khi xaùch va-li ra saân bay thì ñöôïc môøi ôû laïi vì coù nhöõng hoaït ñoäng nghi vaán (anh em cuõng khoâng bieát roõ laø nhöõng hoaït ñoäng gì) bò nghi laø giaùn ñieäp vaø vaøo tuø. Möôøi taùm naêm, bao nhieâu cuûa ngon vaät laï ñeàu do traïi cung caáp, Caùn ruïng möôøi baûy caùi raêng vaø thong manh. Caùn baûo Löôïng: 

 - Löôïng ôû ngoaøi chaéc nhieàu em meâ laém nhæ? 

 Löôïng döôïc phaân coâng gaùnh côm, moät vieäc moïi ngöôøi ñeàu mô öôùc: Ñöôïc gaàn nhaø beáp. Ñöôïc ñi veà moät mình. Khoâng coù quaûn giaùo ñi cuøng. Roäng raõi thôøi gian. Khoâng giaáu ñöôïc phaán khôûi, Löôïng baûo haén: 

 - Löôïng oån roài, Löôïng seõ chuù yù ñeán anh. 

 Ñöôøng xa, nhieàu doác, nhieàu suoái, gaùnh côm canh cho maáy chuïc ngöôøi aên, Löôïng so vai, ruït coå, gaân coå ñoû röïc, noåi leân nhö löôn, moà hoâi öôùt ñaàm aùo. Löôïng coi thöôøng vaát vaû. Löôïng töôi hôn hôùn. Löôïng ñaõ giöõ lôøi höùa: cho haén khi duùm muoái, khi boïc ôùt. Haén thaùi ôùt ngaâm muoái trong tuùi ni-loâng, theâm vaøo ñoù maáy ñoït maêng voõi luoäc. Maën maën, chua chua, cay cay, thôm nöõa. Coi nhö moät moùn thöùc aên maën. 

 Caùi daïo môùi leân ñaây, Löôïng ñoùi suoát ngaøy. Ñeán noãi moät hoâm thaáy giaø Ñoâ keâu ñaày buïng, khoâng aên heát suaát côm (thöïc ra sau khi maáy anh tuø cheát, giaø hoaûng khoâng thieát soáng) Löôïng thoát leân raát thaønh thaät "Söôùng nhæ! " Thaáy ai aên caùi gì, maét Löôïng cöù saùng leân, cöù phaûi nhìn vaøo ñaáy moät tyù. Löôïng khoâng laøm chuû ñöôïc baûn thaân mình tröôùc mieáng aên. Haén thoâng caûm vôùi Löôïng. Ai môùi vaøo maø khoâng bò theá. AÊn ít, khoâng coù chaát, laøm nhieàu, giao nöôùc. Ñeán böõa côm, coá giöõ mình bình tónh, haén vaãn aên nhö hoå ñoùi. Luøa. Nhai. Nuoát. Haén aên maø khoâng hieåu mình aên gì. Khi bieát mình ñang aên côm, muoán nghieàn ngaãm nhaån nha, thöôûng thöùc höông vò buøi buøi, ngoøn ngoït cuûa côm ñoän ngoâ, hay vò deo deûo cuûa sôïi mì laãn trong côm thì caùi cuøi-dìa ñaõ veùt queøn queït xuoáng ñaùy baùt men roài. Môùi saùu giôø chieàu, bò nhoát naèm trong buoàng nhìn ra thung luõng ñaõ ñoùi. Ñaõ mong ñeán böõa mì saùng mai. Haén ñaõ vieát thö cho vôï haén: Anh nghó tôùi em khoâng nhieàu hôn nghó tôùi maåu saén, cuû khoai nhaët ñöôïc ôû doïc ñöôøng. Ai môùi vaøo tuø cuõng phaûi qua caûnh ñoùi vaøng maét aáy. Ñuùng laø vaøng maét. Coù luùc maét chl nhìn thaáy chaäp chôøn moät ñoám vaøng vaøng.

 Löôïng may, Löôïng ruùt ngaén ñöôïc thôøi gian ñoù. Anh em trong toaùn gheùt caùi töôi hôn hôùn cuûa Löôïng". Noù baønh"". Chæ coù mình laø meo  thoâi"". Coù hoâm noù gaùnh vaøo röøng khôïp no chaùy! ". Khoâng coù ñaâu". Baùn tín baùn nghi.

 Moät hoâm traïi ñöôïc aên caù meø. Tin ñoàn xoân xao töø maáy hoâm tröôùc. Cuõng laø tuø noùi toäi nghe thoâi , nhöng thöôøng ñuùng. Anh em höôùng veà khoaûn gia vò: ôùt, rau thôm, cuû saû. Caùi gì cuõng phaûi coù cuû saû. 

 Bao nhieâu laâu nay theøm chaát tanh. Laïi caù töôi môùi tuyeät. Chöù thöù caù khoâ möïc, naáu rieâu chæ thaáy xöông soáng, xöông ñaàu, hoác maét vaøng kheø nhö xöông caûi maû chìm trong thöù nöôùc naâu naâu, ñoû döïc, lôø lôø thì noùi laøm gì. Tanh vaø khaém ñeán loän möûa. (Khi thaáy xoong rieâu caù khoâ aáy, haén ngaïc nhieân: Thì ra nhaø tuø mình cuõng cho tuø aên caù muïc). 

 Laàn naøy laø caù meø töôi thöù thieät. Thaät traøn treà hy voïng vaø mong ñôïi töøng giôø. Gaàn tröa moïi ngöôøi ngong ngoùng veà phía con suoái, nôi caùi ñaàu cui cuùi, caùi ñoøn gaùnh cong tnu treân hai vai ruït laïi cuûa Vuõ Löôïng vaãn hieän ra. . 

 Khi Vuõ Löôïng loäi qua khuùc suoái löôïn quanh loái moøn tôùi gaàn bìa röøng, nhìn caùi ñoøn gaùnh nhuùn nhaûy, moïi ngöôøi hoûi to: . 

 - Coù khoâng? 

 Vuõ Löôïng gaøo leân: 

 - Coù!

 Ai cuõng bieát laø coù gì. Vuõ Löôïng laáy vaït aùo tuø lau moà hoâi ñang tuùa ra ñaày maët ñeå loä ra caùi buïng loâng laù boùng öôùt maëc duø ñang muøa reùt.

 Caân chuyeân chia côm ñeán tröôùc tieân. Caân cuõng veà toaùn vaên ngheä, ñoùng vai nöõ raát gioáng. Coù leõ vì nöôùc da Caân coøn saùng vaø quan troïng hôn veû maët Caân coøn coù caùi linh hoaït chöù khoâng bì bì, cheát nhö nhöõng ngöôøi tuø khaùc. Veû maët Caân vaãn coøn soáng ñoäng, vaãn coøn noùi leân hæ, noä, ai laïc cuûa ñôøi thöôøng. Caân reo: 

 - Caù meø. 

 Anh em quaây quanh nhöõng xoong côm, nhöõng xoong caù meø kho xaêm xaép nöôùc. Theá roài, khoâng bieát ai ñaõ noùi gì vôùi oâng quaûn giaùo. Töø trong laùn oâng böôùc ra:

 - Khoâng ñöôïc chia voäi. Ñeå ñaáy ñaõ. 

 Taát caû ngô ngaùc. oâng baét Löôïng gaùnh maáy xoong caù meø trôû veà nhaø beáp. Khoâng chôø caù, anh em chia côm aên vôùi nhöõng thöù gì mình coù, mình soät seät ñöôïc. Tröa aáy thì soät seät lu buø. Tranh thuû soät seät. 

 Laùt sau oâng aùp taûi Löôïng ra. Maët oâng haàm haàm. 

 - Chia ñi! 

 Nhöõng xoong caù laàn naøy quaû coù ñaày hôn thaät. Nhaø beáp ñaõ buø. Löôïng ñaõ aên caù doïc ñöôøng. Chaúng bieát maáy con. Löôïng bò vaøo xaø lim. Haén coøn nhôù hoâm Löôïng ñöôïc tha töø xaø lim ra, tuy Löôïng môùi bò cuøm, aên chaùo loaõng coù baûy ngaøy, chöa heát haïn.  Cuõng may laø hoâm aáy, oâng thieáu taù chaùnh giaùm thò troâng coi caû boán phaân traïi töø trong traïi ra noùi chuyeän. Caû traïi ñöôïc nghæ laøm, leân hoäi tröôøng nghe oâng noùi. OÂng noùi raát laï. Traùi ngöôïc hoaøn toaøn vôùi nhöõng ñieàu haén ñöôïc daïy doã, ñoái xöû. Töø ngaøy vaøo tuø haén chæ quen nghe sæ vaû. Nghe maït saùt. Boïn haén laø moät luõ toäi phaïm. Moãi ngöôøi moät kieåu khaùc nhau, nhöng cuøng phaïm nhöõng toäi aùc vôùi nhaân daân, vôùi caùch maïng, vôùi Ñaûng. Boïn haén laø ñòch. Coøn nguy hieåm hôn ñòch. Phaùp, Myõ, muõi loõ maét xanh, aàm suùng baén vaøo nhaân daân, ai cuõng nhaän ra. Nhöng boïn haén khoù nhaän dieän hôn, neân caøng nguy hieåm. Toäi loãi aáy khoâng ñaùng ñöôïc ñoái xöû nhö nhöõng con ngöôøi. Khoâng ñaùng thôû baàu khoâng khí chung vôùi nhaân daân. Khoâng ñaùng ñöôïc goïi laø ngöôøi Vieät Nam, moät daân toäc anh huøng. Daân toäc xaáu hoå vì boïn haén. Tuy nhieân Ñaûng vaãn tin töôûng ôû caùi phaàn ngöôøi coøn laïi trong moãi keû boïn haén. Ñaûng nhen nhuùm chuùt phaàn coøn soùt laïi aáy.  Vaø boïn haén döôïc ñoái xöû ñuùng nhö vaäy. Con traâu caøy, con lôïn gioáng coøn ñöôïc caùc oâng quaûn giaùo voã veà, vuoát ve tình caûm. Boïn haén, khoâng ai daùm mô töôûng ñeán haïnh phuùc lôùn lao aáy. Moät lôøi ñoäng vieân thoâng caûm thoâi cuõng khoâng daùm maøng. Khoâng ñöôïc nhö nhöõng caây rau. Luoáng rau caûi baép, luoáng rau muoáng coù saâu, haén phaûi ñem bình voâ-pha-toâc ra xòt ngay. (Boïn haén oám thöû ñi xin vieân thuoác ôû choã oâng Chaén, coâng an y taù xem). Gaëp ai cuõng phaûi goïi laø oâng, laø baø. Gaëp baø coâng an keá toaùn beá con trai leân boán ñi chôi laø phaûi kính caån: 

 - Baø vôùi oâng ñi chôi aï! 

 Nhöng hoâm aáy oâng chaùnh giaùm thò noùi raát laï. Khoâng xæ vaû maït saùt ai heát. Laïi giaûng veà hai chöõ ñoàng baøo. Cuøng moät baøo thai. Cuøng moät boïc. Cuøng maùu ñoû da vaøng. Con Roàng, chaùu Tieân. oâng noùi moïi ngöôøi phaûi queân dó vaõng. Quaù khöù laø quaù khöù. Quaù khöù ñaõ qua roài. Töông lai môùi laø quan troïng. Phaûi nghó ñeán töông lai. Ñoaøn keát xaây döïng moät nöôùc Vieät Nam cuûa Vua Huøng deå laïi. Ai nghó ñeán quaù khöù laø toäi loãi. Thaät laï Nghe maø maùt ruoät, maùt gan. Nghe maø nghi hoaëc. Maø caûnh giaùc. Maø co ngöôøi laïi. oâng noùi: Caùc anh khoâng phaûi goïi chuùng toâi laø oâng nöõa. Maø goïi laø anh. Laø chò. Raèng chuùng toâi seõ giao cho caùc anh töï quaûn. Giao haún chìa khoaù cho caùc anh. Sao laïi khoâng nhæ. Raèng töø nay moãi böõa seõ coù nhieàu moùn aên. Raát laï. Laï ñeán möùc khoâng tin döôïc. Khoâng moät ai tin. Taát caû im phaêng phaéc. Theo doõi töøng caâu töøng yù. Töøng ñieäu boä, cöû chæ. Töøng neùt maët. Nhö treû con theo doõi xieác. Theo doõi ngöôøi daïy thuù. Ngöôøi tung höùng. Ngöôøi aûo thuaät. Haén lieân heä ñeán baøi baùo maø Phoá môùi ñoïc cho caû B cuøng nghe, sau tin veà toaø aùn Bertrand Russell: Xoaù boû haän thuø, khoâi phuïc tình thöông. Nhieãu ñieàu phuû laáy giaù göông, ngöôøi trong moät nöôùc phaûi thöông nhau cuøng. Raát phi giai caáp. Khaùc haún nhöõng baøi baùo tröôùc ñoù. Giöõa luùc aáy coù tieáng theùt to, ñeàu, ngaét ra töøng tieáng cuûa anh em bò phaït xaø lim:

 - Chuùng - toâi - xin - döôïc - nghe - oâng- chaùnh - giaùm - thò - noùi - chuyeän. 

 Ñoù laø saùng kieán cuûa Löôïng. Chaét mang chaùo xuoáng xaø lim, noùi cho Löôïng tin quan troïng aáy. Caû naêm oâng chaùnh giaùm thò môùi ôû traïi trong ra traïi ngoaøi, Löôïng goïi to anh em ôû caùc xaø lim khaùc, thoáng nhaát gaøo leân, vì ôû xaø lim ñeán hoäi tröôøng khaù xa. oâng chaùnh giaùm thò luùc ñaàu khoâng ñeå yù. Nhöng caùi ñieäp khuùc aáy cöù laëp ñi laëp laïi töø phía sau nuùi voïng laïi oâng laéng nghe.

 - Caùi gì theá nhæ

 Tuø chæ ñôïi coù theá.

 - Baùo caùo oâng, anh em ôû xaø lim xin döôïc nghe oâng noùi chuyeän aï.

 OÂng nhö chôït hieåu. Hình nhö ñeán luùc naøy oâng môùi bieát trong traïi cuûa oâng coù nhöõng ngöôøi aáy. OÂng laïi ñang noùi veà tình thöông, nghóa ñoàng baøo, neân thaûn nhieân nhaát ñôøi oâng haï leänh:

 - Cho caùc anh aáy ra. 

 Vuõ Löôïng ñi ra. Xieâu xieâu. Cuøng nhieàu ngöôøi nöõa. Haén chöa bao giôø nom thaáy Vuõ Löôïng nhö theá. Raâu quai noùn ñen sì, km maù. Maét truõng saâu, loâng maøy raäm. Toùc roái. Côïp. aùo boâng xanh roäng thuøng thmh. Quaàn tuø xaùm baïc. Löôïng bò maát maùu nghieâm troïng. Löôïng troâng thaáy haén, böôùc tôùi. Haén nhích choã, daønh cho Löôïng. Löôïng ñöùng nghieâm:

 - Baùo caùo oâng chaùnh giaùm thò, chuùng toâi, anh em trong xaø lim coù maët.

 - Caùc anh ngoài xuoáng. 

 Löôïng ngoài caïnh haén. Nghóa laø caùch daõy treân cuøng khoaûng ba boán haøng. Taát caû ngoài beät xuoáng nhöõng mieáng goã ñaët song song treân neàn ñaát. Haén naém chaët tay Löôïng. Löôïng noùi kheõ: 

 - Meo laém

 Khoâng bieát baèng caùch naøo, (giôø haén cuõng khoâng nhôù) haén ñaõ coù caùi baùnh mì ñöa cho Löôïng. Löôïng boùp chaët caùi baùnh, hai tay khoanh treân ñaàu goái nhoâ cao, guïc ñaàu xuoáng ngoaïm. Baøn tay Löôïng röùt baùnh mì, röùt raát maïnh vì baùnh dai, nhöng laïi coá ñeå khoâng coù moät chuyeån ñoäng ñaùng ngôø naøo. Löôïng cuùi ñaàn nhai. Löôïng guïc ñaàu ngoaïm vaø röùt. Vai hôi laéc sau moãi caùi röùt. Caùi haøm raâu ria chuyeån doäng, nghieàn, nghieàn. Löôïng thôû. Phì phoø. aên gaàn heát caùi baùnh Löôïng môùi ngöøng moät tyù, ngöôùc ñoâi maét traéng saâu leân saân khaáu cao, nôí oâng chaùnh giaùm thò ñang ñöùng tröôùc buïc. Xaø lim laø nhö theá. 

 Haén seõ vaøo xaø lim. Cuû su haøo. Tuùi than. Naém rau thôm. Quaù ñuû roài. 

 Haén traèn troïc, lo laéng, suy nghó. Gaàn naêm naêm tuø haén chöa phaûi vaøo nhöõng khu nhaø bieät laäp, heûo laùnh vaéng veû aáy, tröø hôn moät naêm giam cöùu. Haén khoâng sôï vaøo ñoù laø vi phaïm kyû luaät, seõ bò keùo daøi thôøi gian lao caûi. Cuõng nhö haén khoâng tin caûi taïo toát thì sôùm ñöôïc trôû veà. Khoâng ai tin ñieàu ñoù, maëc cho quaûn giaùo noùi, giaùm thi noùi. Ñoâi beân quaù hieåu nhau roài. Ngöôøi noùi cöù noùi. Thöøa hieåu mình noùi doái, chaúng ai tin, nhöng cöù noùi. Raát thaønh thaät. Thieát tha. Thuyeát giaûng chaân lyù. Thuyeát giaûng con ñöôøng. Ngöôøi nghe laøm ra veû chaêm chuù. Raát chaêm chuù. Meâ say. Nhaän thöùc ñöôøng ñi. Saùng loøng, saùng maét. Tuy bieát toûng raèng ngöôøi noùi cuõng chaúng maûy may tin vaøo nhöõng ñieàu hoï noùi, thì mình tin sao ñöôïc. Nhöng vaãn laøm ra veû tin. Tin thaät. Tin laém. Xuyùt xoa, taám taéc, duø bieát ngöôøi noùi nhìn thaáu ruoät gan mình. Vôû dieãn cöù theá keùo daøi töø naêm naøy sang naêm khaùc. Vaø vì khoâng ai daùm noùi ra söï thöïc aáy, neân vôû vaãn cöù dieãn. Cöù giaû caùch noùi. giaû caùch nghe. Giaû caùch tin töôûng. 

 Coù laø loaøi vaät ñaâu maø khoâng hieåu ñöôïc ñieàu sôø sôø ra tröôùc maét. Nguyeãn Vaên Phoá caûi taïo toát theá maø möôøi taùm naêm ñaõ ñöôïc veà ñaâu. Anh em. Caàu Giaùt, Ba Laøng ñaõ ñöôïc veà ñaâu. Tuø aùn hoâm tröôùc ñaùnh nhau, hoâm sau heát aùn vaãn ñöôïc veà. Taäp trung caûi taïo laâu hay choùng laø tuyø thuoäc vaøo tình hình chính trò xaõ hoäi chung, ñaâu coù phaûi vì chaáp haønh noäi qui. Laïi caøng khoâng phaûi vì naém laù rau thôm. Haén raát thích rau thôm. Gaëp laø haén haùi. Muøi taøu, rau huùng laùng, huùng choù, rau muøi... Maø mang nhöõng thöù aáy veà cuõng chaúng vieäc gì. Coù laàn tröïc traïi khaùm, baét döôïc cuõng boû qua ñi. Haén ñaõ laùu, nhöng khoâng qua ñöôïc maét oâng ta. Haén cho caùc thöù rau thôm vaøo tuùi ni-loâng, goùi vaøo giöõa caùi khaên maët öôùt, caàm tay, ñi qua choã khaùm, veà traïi moät caùch thaûn nhieân. 

 - Anh kia! Ñöùng laïi!

 Haén bình tónh quay laïi, chaønh mieäng bò ra tröôùc maët oâng tröïc traïi moät caùch töï tin. Bò cuûa haén hoâm aáy chæ coù boä quaàn aùo öôùt giaët oû suoái sau khi lao ñoäng. Caùi ñieáu caøy ñaõ suùc saïch nöôùc ñieáu, kyø coï saïch seõ, caùi ca roãng.

 Nhöng oâng tröïc traïi, hoâm aáy cuõng laø oâng Thanh Vaân, khoâng theøm ngoù vaøo bò. oâng baûo haén:

 - Giôû khaên maët ra. Haén töôûng oâng ta thu tuùi rau thôm, nhöng oâng chæ noùi:

 - Caùc anh taøi laém.

 Roài oâng laéc ñaàu, veû khoâng hieåu noåi:

 - aên caùi gì maø hoâm naøo cuõng coù anh mang rau thôm vaøo traïi?  OÂng khoâng thu. Coù leõ oâng chæ muoán toû raèng ñöøng coù qua maët oâng. Khoâng noåi ñaâu. OÂng bieát heát. OÂng lôø ñi cho thì ñöôïc ñaáy thoâi. 

 Haén thaàm caûm ôn oâng quaûn giaùo vaø raát muoán noùi vôùi oâng: Thöa oâng, oâng khoâng hieåu chuùng toâi. Rau thôm laø höông vò cuûa gia ñình, höông vò cuûa töï do. 

 Nhai ngoïn huùng, ngoïn muøi laøm sao khoâng nhôù ñeán ngaøy gioã, ngaøy teát, ngaøy aên töôi, ngaøy coù khaùch, boá meï, vôï con quaây quaàn ñaàm aám. Nhôù ñeán, soáng laïi nhöõng giôø phuùt aáy. Vaø nghó raèng, tin raèng vaãn coøn nhöõng caùi aáy, keå caû nhöõng muøi rau thôm aáy dang ñôïi mình ôû theágiôùi beân kia. Duø coù phaûi ôû ñaây naêm naêm, möôøi naêm, hoaëc ñeán bao giôø chaêng, thì vaãn coøn nhöõng caùi ñoù chôø ñôïi vaø coù theâm nghò löïc ñeå vöôït qua töøng ngaøy. Töøng ngaøy. Töøng ngaøy moät. Haén nghó ngôïi, trôû mình vaø thôû daøi. Giaø Ñoâ naèm caïnh, khe kheõ:

 - Cuï chöa nguû aø? 

 Haén chöa ñeán boán möôi. Khi bò baét môùi baêm tö tuoåi. Nhöng giaø Ñoâ vaãn goïi haén baèng cuï. Trong tuø khoâng ñöôïc oâng oâng toâi toâi. Ñoù laø noäi qui. Noù laãn vaø haï thaáp tieáng oâng khi goïi oâng quaûn giaùo. Tieáng oâng chæ ñeå noùi vôùi caùn boä.

 - Chöa! 

 - Toâi cuõng khoâng nguû döôïc. 

 Haén ngoài daäy noùi to:

 - Baùo caùo! Toâi, Nguyeãn Vaên Tuaán, soá tuø CR880. Daäy huùt ñieáu thuoác. 

 Haén noùi vu vô nhö vaäy, vì ñoù cuõng laø noäi qui. Haén ñang tra thuoác vaøo noõ thì ôû maõi phía cuoái, gaàn nhaø meùt coù tieáng noùi:

 - Toâi, Nguyeãn Vaên Döï, soá tuø BM229, daäy baét caùi toùp (l) cuûa anh Tuaán. 

 Theá laø khoâng ñöôïc keùo cho ñaõ, keùo ñuùng qui caûch. Qui caùch huùt thuoác trong tuø ñaõ ñöôïc tieâu chuaån hoaù. Seõ noùi sau veà nhöõng caùi ñieáu caày tieâu chuaån, noåi tieáng vaø nhöõng ngöôøi huùt thuoác noåi tieáng trong traïi. Qui caùch huùt thuoác laøoï ñaàu tieân laø moài thuoác khoâng to, khoâng nhoû. Veâ vöøa phaûi vaø daët noù naèm goïn trong caùi noõ saïch bong khoâng coù tí xæ naøo. Ñoùm keù, laøm baèng goã keù, loät deã nhö loät giang, traéng, meàm, coøn töôi nöôùc cuõng chaùy ñöôïm. Haén luùc naøo cuõng coù töøng naém ñoùm aáy cuûa anh em toaùn laâm saûn cho. Chæ moät khuùc goã keù baèng coå tay, loät ra, huùt baïi. 

 Ñöa ñoùm vaøo baäp baäp maáy caùi, keùo vöøa phaûi, lia ngoïn löûa quanh cho chaùy heát moài thuoác vaø duøng hôi daâng nöôùc trong ñieáu leân saùt mieäng noõ nhö nöôùc trieàu daâng cho taøn thuoác taét, keát laïi thaønh moät vieân. Haát maïnh caùi ñieáu, xì moät ít nöôùc ra vôùi taøn thuoác. Ñoäng taùc xì naøy thaät tuyeät. Ñaàu hôi cuùi xuoáng, roài haát maïnh leân. Caùi taøn coù theå bay voøng caàu, qua ñaàu ngöôøi khaùc, rôi ñuùng choã mình muoán caùch ñoù vaøi ba meùt, (haén ñaõ ñaït trình ñoä xaï thuû aáy) nghæ moät tyù (coù ngöôøi coøn laáy tay xoa xoa mieäng ñieáu) roài môùi ngöûa ñaàu, döa ñieáu leân, keùo nhanh moät hôi daøi. Ñoäng taùc cuoái cuøng naøy cuõng laém caùch. Nhieàu ngöôøi ñaët ñieáu cheách veà moät beân meùp maø rít. Phaàn lôùn nhöõng anh tuø treû, taäp trung hình söï, caùnh laùi xe... thích nhö vaäy. Haén thuoäc tröôøng phaùi chaân phöông (anh em tuø taäp trung chính trò thöôøng thuoäc tröôøng phaùi chaân phöông) haén uùp mieäng ñieáu vaøo giöõa moàm. Tieáng ñieáu ruùc leân lanh laûnh. Rôøi ñieáu ra. Thöø thöôït moät luùc. Roài nhaû khoùi. Ñeâ meâ. 

 Coù anh baét toùp maát haún thuù aáy. Chæ daùm keùo moät ít. Daønh thuoác vaø daønh caû khoùi laïi trong dieáu. Qui trình bi phaù vôõ, maø laïi vôõ ôû phaàn keát thuùc tuyeät vôøi nhaát. 

 Döï bieát yù, thì thaøo:

 - Anh cöù keùo maïnh ñi.

 Haén laéc ñaàu ñöa ñieáu cho Döï: "Ñuû roài".

 Döï keùo caùi toùp vaø laøm ra veû say söa. Haén bieát Döï huùt theá naøy chaúng aên thua gì. Cuõng nhö haén, chaúng ñaõ. Haén laáy ra goùi thuoác laøo chæ coøn laïi baèng naém tay, nhöng öu ñieåm laø ñöôïc leøn raát chaët ñeå choáng moác, ruùt ra maáy sôïi ñöa cho Döï. Döï veâ veâ laïi: Khoaûng ba ñieáu. Döï gaät gaät vôùi haén, ra yù caùm ôn. Haén baûo kheõ: "Huùt ñi" Döï laéc ñaàu. Roài Döï baùm vaøo caùi truï goã vuoâng haãm boùng, tuït xuoáng veà cho. Döï khoâng huùt, Döï ñeå daønh. Töø choã gaàn nhaø meùt, coù tieáng Döï: "Toâi, Nguyeãn Vaên Döï soá tuø BM229 baét toùp xong, veà choã".