- Theá naøy laø laøm coû veâ ñaây phaûi khoâng?

 Haén ñaõ noùi veà töø corveùe maø ta phieân aâm laø coû veâ duøng ñeå chæ moät coâng vieäc khoå saò Chaúng cöù gì nhoå coû, chaúng cöù gì trong tuø, ngoaøi ñôøi cuõng coù bao ngöôøi phaûi laøm coû veâ.

 Ñænh nuùi chaát ngaát kia laø nôi Saùng ñaõ ôû naêm ngaøy lieàn khi troán traïi maø khoâng sao vöôït ñöôïc. Choã naøo cuõng coù ngöôøi, coù choù. Vaø nhöõng vieân ñaïn ñaõ leân noøng. Cöù loái naøy ñi vaøo laø ñeán traïi caù. Nhaø boø ôû phía beân kiaï Choã Goø-Thaèng-Coâng ñi xuyeân qua moät reûo röøng, moät nöông saén, tôùi caùi doác xoai xoaûi caïnh töôøng raøo traïi, Leâ Baù Di ñaõ cho haén baõi cöùt traâu ôû ñoù. Coøn loái ra traïi, loái aáy qua loø voâi, tôùi moät con ñöôøng raûi ñaù ñoái xöùng vôùi con ñöôøng haén ñang ñi tôùò Haén ñaõ maáy laàn ñi loái aáî Moät laàn töø 75 ñi vaøoï Moät laàn töø ñoù veà 75, töôûng ñöôïc thaï Roài laïi töø 75 trôû laïi, sau maáy ngaøy naèm khaøn ôû 75. Moät laàn nöõa ñi ra, khoaù chung tay vôùi giaø Ñoâ, ngöôïc leân VQ.

 Haén vöøa ñi vöøa nhôù laïò Ñöôøng moøn aên vaøo bìa röøng xoai xoaûò Coû queät vaøo chaân. Laù caây vôøn ra, coù nhöõng caønh töôûng ñaùnh vaøo maët laøm haén quay voäi ñi traùnh theo phaûn xaï töï nhieân.  Moät beân laø röøng cao vuùt. Moät beân laø suoáò Suoái QN khoâng troän ñi ñaâu ñöôïc. Nöôùc trong vaø caïn. Chaûy nhanh treân nhöõng hoøn soûi, hoøn cuoäi nhö xeáp ôû ñaùy suoáò Nhöõng hoøn ñaù to raûi raùc reõ nöôùc laøm haò Nhöõng caây cao beân bôø xoeø taùn laù. Thaáp thaáp beân suoái laø nhöõng caây vuù boø, caây löôõi hoå, mua vaø döông sæ.  Laàn theo con suoái naøy seõ ñeán ñöôïc khu nuoâi caù. ôû ñoù coù moät ngöôøi tuø huyeàn thoaïi maø haén ñaõ gaëp moät laàn caùch ñaây ba naêm, khi haén ñöôïc laøm chaân coi vöôøn. Trôøi ôû ñoù roäng raï Ñaát ôû ñoù roäng raï Nuùi thaáp daàn khieán coù caûm giaùc röøng nhö nôùi roäng voøng vaâî Moät mình haén töø vöôøn trong ñi tôùò Nghe roõ tieáng chaân doäi vaøo röøng. Hoâm aáy laø chuû nhaät. Chaët ít caûi baép cho beáp traïi vaø haùi nöûa loà su su cho beáp caùn boä, haén veà beáp laáy côm. aên xong, leõ ra caàm maøn xuoáng suoái ñôm caù, haén baêng röøng veà phía traïi caù, veà phía ngöôøi tuø huyeàn thoaïò

 Haêm hôû queân caû meät nhoïc, queân caû thaân phaän tuø ñaày haén ñi vaø nghó ñeán Caàn, ngöôøi tuø laâu nhaát nhì trong caû nöôùc. Ngöôøi tuø cuøng moät traïi nhöng maáy ai bieát maët. Anh ta cuõng gioáng nhö chaâu uùc hoài ñaàu theá kyû ngöôøi ta noùi ñeán maø khoâng ñi ñeán bao giôø. Haén chæ bieát anh ta ngöôøi mieàn trong. Hoï Nguïy Nhö, moät doøng hoï noåi tieáng. Anh ta tuø töø ngaøy ñaàu choáng Phaùp. Tröôùc caû Nguyeãn Vaên Phoá. Anh ta khoâng coù khaùi nieäm gì veà maäu dòch, veà tem phieáu, nhöõng saûn phaåm cuûa cheá ñoä ñeán vôùi töøng ngöôøi maø thieáu noù cuoäc soáng khoâng coøn laø cuoäc soáng. Khi leân traïi VQ haén môùi bieát tieáng taêm cuûa Caàn vöôït khoûi traïi QN ñeán taát caû caùc traïò Bao nhieâu ngöôøi hoûi haén:

 - Anh coù tuø vôùi Nguïy Nhö Caàn khoâng?

 Döï coøn veânh maët leân:

 - Toâi cuøng moät toaùn vôùi Nguïy Nhö Caàn, ôû vôùi Nguïy Nhö Caàn maõi ñaâî

 Döï boác pheùt ñaáî Thaáy ngöôøi sang baét quaøng laøm hoï ñaáî Döï chöa heà cuøng toaùn vôùi Caàn. Khi Döï töø Phoá Lu veà ñaây thì Caàn ñaõ troâng traïi caù roàò Döï nhaän vô theá ñeå cho oai, ñeå ñöôïc anh em kính neå.

 Ngöôøi ta nhaéc ñeán Caàn vì Caàn vöôït ra ngoaøi khuoân khoå. Caàn laø taän cuøng cuûa söï chòu ñöïng. Laø nguoàn an uûi cho nhöõng ai sa vaøo tuø toäò Caàn nhö ngoïn ñeøn Long Chaâu xa xoâi, muø mòt tít chaân trôøi ñeâm ñeâm toaû saùng maø nhöõng ngöôøi gaùc ñeøn raûi raùc cöûa soâng trong naøy höôùng veà ñeå töï ñoäng vieân mình. Coù ai tuø laâu nhö anh? Hai möôi ba naêm. Khoâng gia ñình. Khoâng ngöôøi thaân thích. Anh vaãn soáng. Moãi ngöôøi tuø ít nhieàu ñeàu nhaän ôû anh moät nguoàn söùc maïnh ñoäng vieân, moät lôøi an uûi maø anh khoâng bieát. Anh laïi caøng ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán vì gaàn nhö khoâng ai bieát maët anh. Vì nhöõng con lôïn röøng anh baãy ñöôïc khieâng veà saân cô quan, nhöõng gaùnh caù töôi roùi gaùnh veà beáp caùn boä, nhöõng con reát to baèng caùi ñuõa caû daøi hôn gang tay boø döïng ñöùng laïo xaïo trong nhöõng caùi chai caùn boä xaùch töø choã anh veà ñeå ngaâm röôïuï Ngöôøi ta baûo anh laø giaùn ñieäp Phaùp. Coù ngöôøi laïi baûo laø ngöôøi cuûa Myõ, naém maïng löôùi tình baùo caû mieàn Trung. Coù ngöôøi baûo anh ñaõ vaän ñoäng thanh nieân choáng laïi caùch maïng... Nhieàu tin. Khaùc nhauï Nhöng gioáng nhau ôû moät ñieåm: Anh choáng laïi caùch maïng. Vaø khoâng ñöôïc xöû. Haún nhöõng ngöôøi baét anh cuõng khoâng ngôø seõ giöõ anh laâu ñeán theá. Vaø anh cuõng khoâng ngôø anh bò tuø laâu nhö theá.

 Haén ñeán gaëp anh. Vöôït qua moät caùnh röøng. Tôùi con suoái beân kia röøng. Laø cöù xuoâi theo suoáò Vöøa nhoâ ra khoûi vaït röøng, baét gaëp con suoái chaën ngang, con suoái daãn tôùi Nguïy Nhö Caàn, haén boãng khöïng laïi vì suyùt vaáp phaûi ñaøn böôùm. Moät daûi böôùm vaøng bay ngang qua maët haén. Haøng trieäu con bay doïc suoáò Nhöõng caùnh böôùm maøu hoa caûi nhö moät daûi luïa daäp dôøn treân khoâng trung uoán löôïn theo con suoái ngoaèn ngoeøoï Noù töø ñaâu troâi tôùi vaø coøn ñi ñaâu nöõaï Noù troâi giöõa nhöõng haøng caây beân suoái caønh laù khum khum laøm thaønh moät ñöôøng haàm. Noù cong xuoáng saùt maït suoái ñeå traùnh moät taùn caây xoeø ngang. Noù boác leân vì moät caønh caây khoâ gaãy naúm choûng chô treân suoáò Nhöõng caùnh böôùm vaøng töôi, moûng manh gioáng heät nhau bay theo moät höôùng nhö traûy hoäi, quaáy ñoäng khoâng khí, laáp laùnh laáp laùnh treân neàn xanh ñen nghieâm nghò cuûa röøng.

 Im laëng quaù.

 Nhö khoâng coù caû tieáng suoái chaûy roùc raùch. Nhö moät huyeàn nhieäm cuûa vuõ truï, nhö söï bình yeân thuôû sô khaò Vaø nhö moät lôøi traùch moùc ñoái vôùi hieän taïò Lôøi traùch moùc cuûa quaù khöù göûi veà hieän taïò Haén ñöùng nhìn ñaøn böôùm, nhöõng caùnh böôùm xinh ñeïp, moûng manh gioáng heät nhau dieãu qua vaø böôùc theo chuùng. Ñaøn böôùm daãn haén ñi maõi theo suoáò Chuùng bay nhö ñaõ coù moät chuû ñònh, naùo nöùc vaø kyû luaät. Khoâng moät con naøo ñoã laïi doïc ñöôøng. Roõ raøng chuùng phaán khôûi vôùi nhieäm vuï röøng giao: Daãn haén ñi doïc suoáò Daãn haén tôùi moät ngöôøi ñaõ bieán thaønh coå tích ngay khi ñang soáng.

 Ñaõ tôùi caùi ñaäp ngaên doøng suoáò Haén bieát saép tôùi traïi caù. Nöôùc daâng cao, maët nöôùc roäng ra, trong leo leûo, huùt veà moät con möông nhoû xeû doïc söôøn nuùò Ñoù laø con ñaäp daãn nöôùc ñeán nhöõng ao caù. Trôøi ôû ñaây nhö roäng raï Vì nuùi thaáp xuoáng. Vì caây coái bò ñoán quang. Haén ñaõ nhìn thaáy baûy caùi hoà hình baäc thang noái tieáp nhauï Ñoù laø ao caù. Laø nôi Caàn ôû. Laø saøo huyeät cuûa Caàn. Nhö vui möøng vì ñaõ daãn haén tôùi nôi, ñaøn böôùm vaøng taûn ra, loaõng ra, quaån laïi toaû treân baàu trôøi roäng nhö moät ñaùm maây vaøng lôùn ñeå chaøo töø bieät haén. Roài chuùng thu laïi, ñaäm ñaëc laïi thaønh moät doøng suoái vaøng lô löûng chui vaøo taùn laù röøng, troâi treân doøng suoái baïc, laån mình trong ñoù.

 Haén ñaõ tôùi ñöôïc nôi con ngöôøi ñau khoå nhaát trong nhöõng ngöôøi ñau khoå. Nhöõng ao caù vuoâng vaén aên vaøo söôøn nuùi, chaïy daøi, noái nhau, coâng söùc cuûa nhöõng ngöôøi tuø ñaõ vaïc nuùi, khieâng ñaù, laøm ñaäp, xeû möông... Nöôùc roùc raùch traøn töø ao noï xuoáng ao kia theo nhöõng cöûa xaâî Ao cao nhaát nhaän nöôùc töø suoái qua moät con möông nhoû, chaûy xuoáng nhöõng ao döôùò Ñoù laø moät phöông phaùp thay nöôùc ñeå nöôùc luoân coù oâ- xî Nhöõng ñaøn caù roâ phi, caù meø... aên noåi, mieäng ngôùp ngôùp, ñöùng xa nhìn nhö nhöõng gioït möa rôò  Laïi caøng tónh laëng.

 Khi ñaøn böôùm ñaõ maát huùt trong ngaøn, laïi caøng tónh laëng.  Nhaø ngöôøi coi ao caù ñaët ôû trung taâm, gaàn ao thöù ba, thöù töï Haén ñaõ nhìn thaáy ngoâi nhaø con con döôùi goác caây lim to coøn soùt laïò Caïnh ñoù laø maáy luoáng rau maø khi tôùi gaàn haén thaáy moät nöûa laø su haøo, caûi baép, moät nöûa laø rau muoáng ñaàu muøaï Haén böôùc tôùi caên nhaø - nöûa nhaø nöûa leàu aáî Khoâng coù moät aò Coù theå anh ta ñaõ vaøo röøng. Haén ñöùng nhìn quanh. Vaø huù. Coù tieáng chim ríu rít voïng laïi, roài moät tieáng huù traû lôøò Haén nhìn veà nôi aáy, moät luøm caây nhoû raäm raïp ven röøng. Laïi moät tieáng huù töø ñoù. Moät ñaøn  chim töø ñoù bay leân. Vaø moät ngöôøi reõ luøm caây ñi ra, böôùc veà phía haén, daùng ñi quen thuoäc cuûa nhöõng ngöôøi tuø vöøa ñi vöøa chuùm mieäng thaû vaøo khoâng trnng nhöõng tieáng chim thaùnh thoùt. Ñaøn chim röøng ríu rít löôïn treân ñaàu anh ta bay theo anh ta tôùi giöõa ao caù môùi vuùt vaøo röøng. Ñoù laø moät ngöôøi xöông xaåu, cao lôùn. Haén khung xöông anh ta raát toï Vaø anh ta coù moät söùc khoeû kyø laï ñeå chòu ñöïng nhieàu naêm thaùng ñeán theá. Nhöng cuõng phaûi noùi ñieàu aáy laø nhôø traïò Anh ñöôïc traïi giao coâng vieäc sao cho coù theå soáng ñeán ngaøy veà. Toùc baïc, raâu ñaõ hoa raâm, maét lôø ñôø, nhöng haøm raêng coøn toát, traéng ñeàuï Ñaáy môùi thaät laø ñieàu laï. Haén nhìn doøng chöõ soá ñoû treân ngöïc aùo vaø oáng quaàn anh ta: AB077. Nghóa laø ñaõ qua Coång Giôøi tröôùc taát caû moïi ngöôøi haén gaëp. Ngöôøi aáy nhìn haén:

 - Laáy caù aø? Giaáy ñaâu

 Gioïng mieàn Nam khieán haén laïi nhôù ñeán anh tuø caét toùc cho haén hoài coøn ôû xaø lim 76.

 Ngöôøi aáy laø Nguïy Nhö Caàn. Haén laéc ñaàu:

 - Khoâng. Toâi coi vöôøn trong. Ra thaêm anh, chôi thoâò Ñöùng moät luùc Caàn baûo:

 - Vaøo trong naøî

 Chaúng ra nhieät tình, chaúng ra laïnh nhaït. Haén cöù töôûng Caàn ôû bieät laäp theá naøy, coù ngöôøi ra chôi haún seõ thích laém, nhöng hình nhö Caàn ñaõ quen soáng moät mình. quen ñoái thoaïi moät mình.  Laàn ñaàu tieân haén böôùc vaøo laùn cuûa moät anh tuø töï giaùc (Chæ coù ba caùi laùn nhö vaäî Cuûa Caàn nuoâi caù, cuûa Thaéng nuoâi ong, vaø cuûa Quí nhaø boø). Moät caùi giöôøng, noäi vuï gaáp vuoâng vaén ñeå ôû ñaàu giöôøng. Moät caùi hoøm goã keâ ôû chaân giöôøng. Quaàn aùo tuø caùi gaáp, caùi treoï Dao quaém, cuoác, xeûng. Beáp, than, troï Cuûò Baùt ñuõaï Noài to noài nhoû. Gaïo ñöïng trong vaïi saønh. Chum nöôùc... Nhö moät hoä ñoäc thaân ngoaøi ñôøò Caàn ñun nöôùc baèng noàò Cheø coù muøi aùm khoùò Khi bieát haén chính laø ngöôøi traïi ñaõ tha, roài laïi trôû laïi traïi, Caàn nhìn haén moät laàn nöõa:

 - Thì ra anh.

 Hoaù ra duø ôû bieät laäp maõi ñaâî Caàn cuõng bieát chuyeän cuûa haén vaø coù veû coù thieän caûm. Uoáng ñi anh. Con ngöôøi ta coù soá caû. Traùnh khoâng khoûi soá ñaâuï Anh cöù nghieäm maø xem. Bieát ñöôïc soá meänh cuûa mình roài thì cöù vaäy maø soáng. Ñôõ phaûi suy nghó. Ñôõ ñöôïc ñau khoå. Theá ra anh laø nhaø baùo aø. Vaâng. Tuø laâu chöaï Boán naêm roàò Boán naêm coøn khoå. Möôøi naêm cuõng coøn khoå. Treân möôøi naêm thì khoâng khoå nöõaï Nhöng phaûi baët voâ aâm tín gia ñình côï Ñöôïc theá, khoâng khoå nöõa ñaâu
ï 
 Haén nghe maø ruøng mình. Toâi thì tuø ñeán maáy chuïc naê m cuõng vaãn khoå nhö ngaøy môùi bò baét thoâi, anh ôò Anh ôû moät mình theá naøy coù buoàn khoâng? Môùi ñaàu thì buoàn, nhöng quen roàò Laém luùc cuõng theøm ñöôïc veà moät toaùn, ñöôïc nhoát, cho noù coù anh coù em. Boïn toâi chæ mong ñöôïc nhö anh. Töï do laïi khoâng thieáu thoán. Thì caùi gì cuõng theá. Ñöôïc caùi naøy maát caùi khaùc. Anh coù nhôù nhaø khoâng? Khoâng. Queân heát roàò Anh coù nhaän ñöôïc tin nhaø khoâng? Khoâng, may theá ñaáî Hoï khoâng coù tin mình. Coù leõ hoï cuõng cheát heát caû roàò Cuõng coù theå coøn moät soá ngöôøò Nhöng mình ñaõ quen nghó laø hoï cheát roàò Hoï cuõng nghó mình cheát roàò Ñöøng ñeå hoï bieát mình coøn soáng. Hoï chæ khoå theâm. Hoï quen nghó laø mình cheát roàò Nhö theá toát cho mình, toát cho hoï. Anh vaãn coøn nhôù nhaø? Theá thì coøn khoå ñaáî Nhaø khoâng coøn ai thì ôû ñaây cuõng ñöôïc, cuõng toát. Hoaëc nhaø coøn ngöôøi nhöng queân ñi ñöôïc ôû ñaây cuõng toát. Anh queân ñi seõ thaáy ôû ñöôïc ñaáî Nhöng chöa queân ngay ñöôïc ñaâuï Phaûi treân möôøi laêm naêm, maø phaûi baït voâ aâm tín gia ñình côï Quen chöù. Sao laïi khoâng quen? Caùi gì cuõng quen ñöôïc heát. Hoï ñaõ quen mình cheát roài thì ñöøng ñeå hoï bieát mình coøn soáng. Thì chính toâi ñaõ quen ñaâî Baây giôø nghó veà ngaøy tröôùc laïi thaáy mình khoâng quen cô ñaáî

 Nhöõng ñieàu gheâ gôùm aáy Caàn noùi vôùi veû thaûn nhieân nhö noùi veà moät ngöôøi naøo khaùc. Chaúng xuùc ñoäng, ñau khoå, hoaëc saàu naõo, than thaân traùch phaän. Caàn ñaõ quen vôùi söï khoâng coù hoï. Hoï cuõng ñaõ quen vôùi söï khoâng coù Caàn. Chaúng bao giôø ñoâi beân coøn nghó ñeán chuyeän gaëp laïi nhauï Caàn chaúng moät lôøi keâu ca oaùn traùch raèng Caàn ñaõ tuø quaù laâuï Raèng bao nhieâu ñôït tuø vaøo, tuø ra Caàn vaãn ôû trong traïò Moïi ngöôøi ñeàu queân Caàn. Vaø Caàn thì chaúng nhôù ñöôïc gì. Caàn cöù theá soáng. Chaúng nghó. Chæ coù buoåi toái vaãn coøn buoàn tyù chuùt. Möôøi maáy naêm nay ñeâm naøo cuõng moät mình mình vôùi röøng giaø. Anh khoâng sôï aø? Chaúng coù gì maø sôï. Chæ coù röøng caây toái ñen saâu thaúm thoâò Hoå khoâng coù. Baùo cuõng khoâng. Ma cuõng khoâng coù ñaâu anh ôò Gioïng Caàn nuoái tieác vì moät hy voïng ñaõ taét ngaám. Haén hieåu söï thaát voïng cuûa Caàn. Vaøo thôøi gian aáy, töø 75 trôû laïi QN haén cuõng mong coù maï Möa phuøn nhö neùn röøng xuoáng. Nhö goùi röøng laïò Haén goïi maï Goïi con ma ôû vöôøn trong vaãn ngoaùy muõi treâu choïc anh chaên boø ra troø chuyeän. Nhöng chæ coù röøng khoâng bieát xoùt thöông, cuõng chaøng bieát chuyeän troø. Röng tróu möa phuøn thaûn nhieân vôùi noãi coâ ñôn meânh moâng cuûa mình, chaúng chuù yù gì ñeán haén. Haén hieåu nhöõng ñeâm daøi cuûa Caàn, cuûa Thaéng, cuûa Quyù. Caùi khoå nhaát laø con ngöôøi khoâng theå bieán thaønh caây coû ñöôïc.

 Caàn khoâng nhìn haén. Caàn keå chuyeän con khæ caùch ñaây chuïc naêm. Caàn baét ñöôïc noù khi noù coøn beù tyù, khi noù coøn buù meï. Sau moät ñeâm möa baõo, saùng ra Caàn thaáy noù naèm co quaép döôùi moät goác caây, maét nhaém nghieàn. Noù öôùt vaø laïnh coùng. Caàn uû noù vaøo ngöïc, söôûi aám cho noù. Noù cöïa quaäî Noù môû maét, chôùp chôùp. Saün coù hoäp söõa chaùc ñöôïc cuûa moät anh laâm saûn, Caàn pha vaøo baùt, laáy cuøi dìa boùn cho noù. Roài noù lieám laùp ñöôïc söõa trong ñóa men. Caàn nuoâi noù lôùn. Caàn baét raän cho noù. Noù baét chaáy cho Caàn. Caàn daïy doã noù, quaùt baûo noù. Noù bieát nhaët rau, cho theâm cuûi vaøo beáp. Noù bieát caàm ñuõa, aên côm baèng baùt. Bieát gaép caû thöùc aên. Anh chaúng hieåu khi coù noù ôû nhaø, khi coù noù aên cuøng, khi coù noù beù con con ngoài ñoái dieän ôû maâm vui theá naøo ñaâuï Nhö coù moät ngöôøi nöõa ôû vôùi mình. Ñi ñaâu cuõng coù noù. Noù ra ao caù vôùi toâò Ra vöôøn rau vôùi toâò Toâi maéng moû, baûo ban, giaûng giaûi cho noù moïi chuyeän.

 Theá roài vieäc ñeán tai oâng giaùm thò. OÂng ra taän ñaây xem vaø thích con khæ laém. Toâi thì toâi sôï. Toâi chæ muoán noù chuyeàn vaøo röøng, hay aån vaøo buïi caây naøo ñoù, nhöng noù cöù quanh quaån trong nhaø. Roài laïi nhaûy leân vai toâi, nhoå toùc baïc cho toâi tröôùc maët oâng giaùm thò. Thaáy oâng aáy cöôøi taùn thöôûng noù caøng troå taøi, caàm roå chaïy ra vöôøn haùi rau, vaët ôùt. Taát caû laø taïi toâò Taïi toâi khoâng bieát daïy doã noù ñeán nôi ñeán choán. Quaû nhieân oâng aáy baét toâi noäp cho oâng aáy con khæ. Khi aáy con khæ ñaõ to roàò Loâng vaøng möôït. Noù naèm yeân cho toâi ñai vaøo coå noù caùi voøng daây da maø oâng giaùm thò ñem ñeán, lim dim thích thuù nhö ñöôïc ñeo moät ñoà trang söùc. Toâi noùi thaàm trong loøng: "Chaïy ñò Troán ñi khæ con" Vaø chæ muoán baáu maïnh vaøo noù, cho noù ñau, noù sôï: noù chaïy ñi nhöng khoâng daùm. Thaáy sôïi xích saét noù coøn thích, coøn nghòch nöõa cô chöù. Maõi tôùi khi oâng giaùm thò caàm xích loâi ñi noù môùi hieåuï Noù caén xích, giaèng ra, khoâng chòu ñò Noù cöù quay laïi nhìn toâò Noù khoùc. Noù chaûy nöôùc maét thaät anh aï. Toâi cuõng khoùc. Nhöng phaûi quay ñi, giaáu oâng giaùm thò. Ñöøng ñeå oâng aáy bieát mình khoùc. Ñöøng ñeå oâng aáy bieát mình tieác mình thöông con khæ.

 Theá laø laïi luõi cuõi moät mình. Ñi moät mình. Veà moät mình. Nguû moät mình. Naáu nöôùng moät mình. aên côm moät mình. Chaúng coù noù ngoài beân xem mình laøm, nghe mình giaûng cho noù. Roài toâi nuoâi con traên... Maét Caàn nhìn ñaêm ñaêm vaøo nhöõng ngaøy ñoù trong quaù khöù. Caàn nuoâi con traên ñaõ gaàn chuïc naêm. Chæ sau khi con khæ bò baét vaøi thaùng. Tröôùc con caù cheùp ba naêm (ñuùng moät leänh). Coù leõ noù cheát chöù noù khoâng boû Caàn ñaâuï Anh coù bieát traên soáng ñöôïc bao laâu khoâng. Con traên naøy ít nhaát cuõng gaàn möôøi tuoåò Toâi nuoâi noù gaàn möôøi naêm. Noù ôû ñaâî Trong nhaø naøî Coù hoâm noù vaøo röøng chôò Caû ngaøî Caû ñeâm. Nhöng vaãn veà. Tröôùc coøn phaûi buoäc daây daét noù. Roài toâi ñi ñaâu noù ñi ñaáî Chæ voã vaøo noù laø noù hieåuï Noù nguû vôùi toâò aên vôùi toâò Nhö con khæ. Nhöng ruùt kinh nghieäm con khæ, toâi daïy noù bieát sôï ngöôøi laï. Baát kyø ai ñeán laø noù luoàn vaøo röøng, khoâng ñeå cho nhìn thaáy noù. Anh em phaïm cuõng theá. Caùn boä cuõng theá. Vì vaäy noù môùi an toaøn ôû vôùi toâi ñöôïc gaàn möôøi naêm. Giaù toâi cuõng daïy con khæ nhö vaäy thì ñaâu ñeán noãò Con traên chaúng theå baèng con khæ ñöôïc, nhöng noù cuõng bieát nghe toâò Noù khoâng bieát noùi thoâò Chöù cöù nhö ngöôøi vaäî Coù noù toâi ñôõ bao nhieâu
ï 
 Haén thaáy Caàn nhö ñaõ bieán ñöôïc thaønh caây coû. Queân heát gia ñình nhöng laïi thöông con khæ, tieác con traên. Con traên vaøo röøng roài khoâng veà. Chaéc noù cheát ôû ñaâuï Chaúng con gì baét ñöôïc noù. Noù to laém. Môùi ñaàu cöù baàn thaàn caû ngöôøò Nhö cheát moät ñöùa con. Roài cuõng quen. Ñeâm ñeâm ngoài moät mình ôû bôø ao nghe caù ñôùp. Nhìn vaøo röøng toái ñen thænh thoaûng laïi raøo raøo con thuù chaïî Roài nhìn sao ñoåi ngoâò Moãi ngoâi sao ñoåi ngoâi laø moät ngöôøi cheát phaûi khoâng anh? Neáu vaäy nhieàu ngöôøi cheát. Ñeâm naøo cuõng coù ngöôøi cheát. Töï nhieân theøm moät tieáng ngöôøi, ñöôïc veà moät toaùn. Ñöôïc nhoát cho coù anh coù em, coù caâu chuyeän caâu troø. Ñaáy laø nghó nhö vaäy chöù sao thöïc hieän ñöôïc. Phaûi quen thoâò Taát caû laø quen. Nhöng naøy, anh aên côm chöaû aõn roài aø. aên theâm vôùi toâi cho vuò Quay vaøo bôø vaùch aên moät mình chaùn laém roàò Baây giôø toâi môùi naáu ñaâî aø, maø boùng naéng ñaõ tôùi gioït gianh roàò Chôø tyù ñaõ nheù.

 Caàn caàm noài ra ao caù gaàn nhaát, ngay tröôùc leàuï ôû ñoù anh baéc moät caàu röûa baèng hai thaân caây goã ñaâm ra aoï Anh caàm noài goõ lieân thanh roài nhìn xuoáng ao chôø ñôïi Haén theo ra nhìn xuoáng ao chæ thaáy boùng haén, boùng Caàn loän ngöôïc treân ao saân lôø lôø nöôùc ngaùn. Caàn xua tay:

 - Anh ñi vaøo quaù trong kiaï Coù ngöôøò Noù sôï.

 Khoâng hieåu moät chuùt gì, haén luøi vaøo, ngoài xuoáng, naáp sau moät luøm caây nhoû caïnh ao, chôø ñôïi, Caàn laïi goõ vaøo noài vaø baét moåm maáy tieáng nhö ngöôøi cheùp mieäng khan. Maët ao boãng nhieân rung rinh. Moät boùng ñen daøi loang loaùng caïnh caàu röûa laøm maët nöôùc caøng chuyeån ñoäng maïnh. Caàn cöôøò Nuï cöôøi ngaây thô, nhö nuï cöôøi con treû treân göông maët ñen ñuûi phong söông. Anh laáy tay veùt côm, ñaët chìm caû baøn tay ñöïng côm döôùi nöôùc. Haén nín thôû. Coá caêng maét ra nhìn. Vaø thaáy moät caùi ñaàu xanh boùng cong cong nhoâ leân. Moät haøng vaây löng cuûa moät con caù daøi deã ñeán gaàn moät meùt töø töø döïng leân caét maët ao vaø caùi ñuoâi cuûa noù ôû phía sau quaãy nöôùc soâi suïc.

 Caàn dòu daøng maéng baûo:

 - Khe kheõ chöù. Laøm gì maø tôùn leân theá.

 Nöûa phaàn ñuoâi nhoâ leân maët nöôùc xoeø ra nhö moät caùi quaït hoàng hoàng dòu haún laïò Noù ñöa ñi ñöa laïi ñeàu ñaën laøm gôïn leân moät laøn nöôùc moûng. Anh boùp naùt moät khuùc saén trong noài vaø dìm haún noài xuoáng nöôùc. Moät tay caàm noài, tay kia luoån xuoáng (haún laø xuoáng döôùi buïng noù) vaø naâng noù leân daàn daàn. Thoaït ñaàu laø caû boä vaây löng xoeø ra vôùi nhöõng gai saéc nhoïn, vaåy löng xanh thaãm, caùi löôøn cong roøng roøng nöôùc, hai vi ôû mang ñoû hoàng meàm maïi ñung ñöa, sôïi raâu daøi beân meùp loõng thoõng vaø caùi buïng traéng xoaù nhö baïc. Con caù ñoå keành, naèm ngang treân tay Caàn, ngoan ngoaõn vaø thoaû maõn. Caû ñôøi haén chöa troâng thaáy con caù naøo nhö vaäî Noù laø sieâu phaøm. laø ngheä thuaät, laïi laø moät caùi gì hö aûo hoang ñöôøng.

 Con caù naèm im cho Caàn vuoát veï Caân laåm baåm nhöõng ñieàu gì haén coá nghe nhöng khoâng roõ. Roài Caàn haï daàn con caù xuoáng nöôùc, voã voã vaøo noù, vuoát doïc thaân noù xoai xoaûi nhö moät caùi goø nhoû ñang chìm xuoáng saâuï Haén chæ nhìn thaáy loaùng caùi soùng löng xanh ñen cuûa noù uoán löôïn vaø maát huùt trong nöôùc. Nhö chaúng ñeå yù gì ñeán veû ngaïc nhieân cuûa haén, Caàn röûa noài, vo gaïoï Veà khoaûn gaïo, Caàn coù veû dö daät. Anh ñöôïc lónh moät suaát gaïo hai moát caân, ngang vôùi anh em laâm saûn, loø voâò Anh laïi coù moät nöông saén rieâng, moät vöôøn rau rieâng. Anh coù noài ñöïng nöôùc tieåuï Anh coù nhaø xí, laáy phaân taêng giaï Thænh thoaûng anh laøm moät ñôït phaân nhaø boø, neùm xuoáng ao caù, bôùt laïi vaøi gaùnh thì cöù thoaûi maùi maø gioàng.

 Caàn aên khaù sang. Caù. Thòt. Caù döôùi ao, muoán aên thì caâuï Thòt thì chòu khoù laøm baãî Moùn thöôøng xuyeân laø soùc. Soùc thì nhieàu laém. Coi nhö khoâng bao giôø heát. aên ñeán phaùt chaùn. Hoâm nay laïi truùng baãy ba con soùc. Caàn vaø haén aên vôùi nhau moät böõa côm thòt soùc. Vöøa so xong ñuõa, Caàn nhö söïc nhôù ra ñieàu gì, vaøo röøng ngaét maáy buùp laù ñeå treân maâm. Vaø laáy ra hai caùi cheùn. Laïi böôùc ra cöûa, ngay choã baäu cöûa phía ngoaøi ngoù tröôùc ngoù sau laáy ngoùn chaân ñaù ñaù vaø caøy duõi xuoáng ñaát. Ñaát ôû ñoù tôi nhö boät tung leân buïi muø. Caàn cuùi xuoáng moi leân moät bi-ñoâng nhöïa, cuøng loaïi vôùi caùi bi-ñoâng cuûa haén. Anh phuûi buïi, môû hai laàn naép vaø nuùt nhöïa, roùt ra cheùn thöù nöôùc traéng trong veo, toaû muøi thôm, chæ ngöûi cuõng ñaõ thaáy say ngaây ngaát. Anh laïi vaën naép bi-ñoâng, vuøi laïi choã cuõ, choã maø ai ra vaøo cuõng phaûi ñaët chaân leân. Thaät laø moät nôi yeåm baát ngôø vaø kín ñaùoï Ñoù laø bieåu hieän cuûa loøng tin, hôn theá loøng quyù meán.

 Xong xuoâi Caàn môùi ngoài vaøo maâm. Hôùp röôïu tan ra ñeán taän ñaàu ngoùn chaân, ngoùn tay haén. Caàn ñöa buùp laù röøng cho haén:

 - Anh aên ñò Ñeå heát hôi röôïu
ï 
 Caàn cuõng vaët maáy laù cho vaøo moàm nhai vaø caàm hai caùi cheùn ñi röûa, roài môùi trôû laïi maâm. Söï caån thaän ñoù khoâng thöøaï Röôïu laø thöù phaïm qui raát naëng. Thòt soùc nöôùng ngoït vaø thôm. Xöông soùc gioøn. Caàn choïn moät mieáng naïc nhaát, mieáng thòt ñuøi gaép cho haén vaø cuõng ñeå rieâng ra caïnh maâm cho mình moät mieáng nhö theá, nhöng khoâng aên.

 Côm xong nhö nhöõng ngöôøi ñoäc thaân, Caàn xeáp baùt ñuõa vaøo noài, ñeå ñaáî Anh ngoài thaúng ngöôøi, moàm chuùm laïi, coå noåi gaân vaø chaêm chuù nhìn leân maùi nhaø. Töø coå hoïng Caàn baät ra nhöõng tieáng:

 - Kaéc... Keø eø...

 Haén nhìn leân maùi nhaø, nôi aùnh maét cuûa Caàn ñaït tôùò Keà vôùi caây coät goã saùt vaùch laø nhöõng con soùc nhoài boâng.

 - Kaéc... Keø...

 Tieáng taéc keø keâu laàn thöù haò Con soùc nhoài boâng ñoäng ñaäî Vaø hình nhö coù moät ñoâi maét loù ra
ï  Nhöõng tieáng "kaéc keø" tieáp theo ngaét quaõng vaø nhö moâi luùc moät ñuoái hôò Hai con gì ñoù nhoâ haún ra, phoùng theo coät, xuoáng giöôøng vaø boø vaøo maâm, moät mieáng goã vuoâng coù gôø ôû boán chung quanh. Khoâng phaûi thaèn laèn. Hai con taéc keø loaïi böï. Sau naøy haén ñaõ ñi nhaäp taéc keø cho ngoaïi thöông, qua tay haén haøng nghìn con taéc keø, nhöng khoâng coù con naøo to nhö vaäî Coù leõ chuùng to gaàn baèng con roàng ñaát giaø Ñoâ baét ñöôïc ngaøy naøoï Neáu laép cho moãi con moät caùi vaây löng nhaáp nhoâ nhö rieàm côø hoäi chaïy töø gaùy xuoáng giaùp ñuoâi thì heät con khuûng long beù tí... Chuùng giöông caëp maét nhìn Caàn, hai caùi ñuoâi daøi thoõng thöôït, ve vaåî Caàn nhìn chuùng trìu meán. Anh laáy tay vuoát treân löng moãi con. Löng chuùng khi môùi xuoáng maøu xaùm toái ñaõ saùng hôn moät chuùt. Nhöõng maûng moác treân mình traéng theâm moät chuùt. Coù saéc xanh thaãm töø phía löng vaø nhaït daàn veà phía buïng. Moät con ñaäp ñaäp moät chaân tröôùc. Con kia ngoï nguaäy caùi ñaàu, böôùc moät hai böôùc veà mieáng ñuøi soùc coøn laïi treân maâm. (Thì ra Caàn ñeå phaàn cho noù). Caàn laáy ngoùn tay kheõ ñaët leân mình noù, giöõ noù laïi, mieäng quaùt:

 - Ki! Hö nheù. Ai cho aên maø aên. Troâng baïn maøy kìa, Toâ noù ngoan theá chöù.

 Moãi con moät teân. Hai con gioáng heùt nhau, nhöng Caàn vaãn nhaän ra con naøo laø Ki, con naøo laø Toâ

 Con taéc keø coù teân Ki ngoan ngoaõn naèm im, duø anh ñaõ nhaác ngoùn tay khoûi löng noù.

 Haøi loøng, anh xeù mieáng thòt soùc thaønh nhöõng sôïi nhoû. Chuùng aên. Caùch chuùng aên gioáng caùch con thaïch suøng baét moàò Toaøn thaân khoâng ñoäng ñaäî Caùi ñaàu hôi luùc laéc, löôõi töø trong mieäng baät ra phía tröôùc raát nhanh, vaø keùo theo sôïi thòt soùc vaøo mieäng. Chuùng aên caû côm. Caàn chaêm chuù nhìn chuùng aên, veû aâu yeám vaø haøi loøng. Khi mieáng thòt soùc ñaõ trô xöông, anh baûo chuùng:

 - aên theá thoâi nheù, no quaù roài ñaây naøî

 Hai caùi buïng moûng ñaõ caøng moïng. Anh deïp noát xöông soùc, côm vaõi coøn treân maâm. Vaø nhaác hai con taéc keø veà moät goùc maâm..  - Naøo taäp luyeän moät tyù nheù.

 Anh laáy ñuõa goõ vaøo baùt moät tieáng. Hai con taéc keø chaïy quanh maâm, con noï cheøn con kia ñeå vöôït leân tröôùc heät nhöõng tay ñua laønh ngheà, caûnh töôïng troâng thaät ngoä nghónh.

 Heát ba voøng maâm, anh caàm ñuõa goõ xuoáng maâm moät tieáng "caïch!. Chuùng döøng laïi thôû phaäp phoàng. Anh nhaác töøng con leân xem chaân, xem buïng noù, roài reo:

 - Hình nhö mang tröùng roài ñaây naøî Anh xem giuùp toâi coù phaûi con Toâ mang tröùng daây khoâng? Quaû laø coù caùi gì ñoù troøn troøn nhoû xíu phoàng leân döôùi laøn da buïng con Toâ

 - Chæ tuaàn nöõa ñeû thoâò Ngoan laém, con aï. - Anh noùi vôùi noù vaø laïi ñaët hai con xuoáng maâm, con noï tröôùc con kiaï Tay anh caàm ñuoâi con tröôùc queät queät vaøo moàm con sauï Noù bieát noù phaûi laøm gì. Noù haù moàm ngaäm laáy ñuoâi baïn noù. "Keng". Hieäu leänh töø caùi baùt vang leân. Chuùng ñi böôùc moät, con sau ngaäm ñuoâi con tröôùc, moät kieåu dieãu haønh. Haén heát nhìn caûnh töôïng kyø laï ñoù, laïi nhìn khuoân maït Caàn ñang chaêm chuù vaøo hai con vaät hoang ñaõ anh nuoâò Neùt maët anh daõn ra, thô treû say meä Haén caû quyeát luùc aáy anh chaúng nhôù mình laø ai, ñang ôû ñaâu, ñaõ bao nhieâu tuoåò Troø cuoái cuøng Caàn baét hai con taéc keø bieåu dieãn laø chaïy thi döôùi ñaát. Cuõng coù vaïch xuaát phaùt: Saùt töôøng phía trong. Vaø caùi ñích phaûi tôùi: Baäc cöûa ra vaøo
ï 
 Anh thöôûng cho chuùng theo caùch cuûa anh khi caû hai con ñaõ tôùi ñích: Anh giô baøn tay khum khum che leân hai con vaät. Chuùng phoùng thaúng vaøo oáng tay aùo anh, luïc suïc chui qua naùch, tuït xuoáng buïng, voøng leân ngöïc vaø loù ñaàu ôû sau gaùî Anh baûo chuùng:

 - Thoâi, veà choã. Hoâm nay coù khaùch, chôi theá thoâò Vaø laïi moät tieáng taéc keø töø buïng anh aâm u phaùt ra nôi coå, hoang ñaõ, coâ ñôn, goïi baïn. Con taéc keø ôû gaùy anh ñaùp laïò.. Ñoù laø nhöõng ñieàu kyø laï nhaát veà loaïi vaät maø haén bieát. Caàn baûo haén:

 - Loaøi naøo cuõng vaäî Mình yeâu meán chuùng, cho chuùng aên, mình quí noù laø noù quí mình. Noù bieát heát ñaáy!

 Haén chæ gaëp Caàn coù moãi laàn vaøo hoâm aáî Chuû nhaät 9 thaùng 4. Haén nhôù roõ ngaøy vì chuû nhaät sau laø 16 thaùng 4, haén ñang luøa caù döôùi suoái thì maùy bay Myõ neùm bom oà aït trôû laïi, bay voøng qua QN. Ngoïc vaø con Nguyeät keït döôùi phaø. Vaø ít ngaøy sau haén chuyeån leân VQ, chung moät khoaù tay vôùi giaø Doâ, gaëp Phoá, tuø 18 naêm môùi chuyeån töø Phuù Sôn veà ñoù.

 Khi ñi qua caây vaû moïc beân suoái, nhìn thaáy caùi ao caù ñaàu tieân loaù naéng, haén khöïng laïò Ñaõ tôùi nôò Ñaây laø caùi ao thaáp nhaát. Caùi ao cuoái cuøng. Nhöng töø phía naøy ñi laïi noù laø caùi ao ñaàu tieân.

 Xin ñi laøm khoâng ñöôïc. Naéng môùi leân, khoâng ai huùt thuoác cuoän nöõa, haén theo ngöôøi ta vaøo röøng laáy laù gaêng. Moät thöù laù nhoû voø ra, loïc, ñeå ñoâng laïi, laøm thaïch. Caùi thôøi ôû QN haén ñaõ ñöôïc aên thaïch gaêng maáy laàn, cuûa Cöông, toaùn laâm saûn, laáy ôû röøng veà, vaø cuûa Giang chaùc ñöôïc. Haén cuøng maáy ngöôøi chaët caønh gaøng, ñeå heùo vaø ñaäp ñaäp cho laù ruïng roài cho vaøo baoï Vaát vaû laém. Laù khoâ, loàng coàng moät bao chaúng ñöôïc maáy tyù. Nhöng coù vieäc gì khoâng vaát vaû? aên nguû taïi ngoaøi aáy, nhôø ngöôøi quen cuûa moät ngöôøi cuøng ñò Theá roài qua troø chuyeän haén bieát haén ñang ôû gaàn QN, raát gaàn ao caù, nhöõng caùi ao caù noåi tieáng caû moät vuøng. Khi moïi ngöôøi chôû laù gaêng veà thaønh phoá, haén vaøo röøng. Haén nhaän ra phöông höôùng baèng moûm röøng cao nhaát, nôi Saùng ñaõ troán maáy laàn vaø bò baét trôû laïò Haén ñò Moät mình haén ñi ngöôïc saâu nöõa vaøo röøng. Nhö coù moät ma löïc, khoâng sao cöôõng ñöôïc. Haén muoán vaøo traïi caù gaëp laïi Caàn. Haén muoán vaøo vöôøn trong. Vaøo ñaáy thoâi, chöù chaúng ra khu vöôøn ngoaøi laøm gì. Roài haén laïi nghó: Thoâi, gaëp laïi Caàn, nhìn traïi caù moät tyù laø ñuû... Cuõng chaúng thích thuù gì trôû laïi nôi mình vöøa bò ñaøy ñoaï (Chæ tôùi traïi caù xem Caàn ñaõ ñöôïc ra chöaû Theá thoâi). Ñoù laø chöa keå ra vöôøn trong coù theå gaëp laïi caùc oâng baø caùn boä. Chæ nguyeân chuyeän xöng hoâ thoâi ñaõ khoù roàò Goïi hoï laø oâng laø baø thì haén khoâng muoán. Maø goïi laø anh laø chò nghe coù veû theá naøo, cöù nhö moät kieåu qua soâng ñaám b. vaøo soùng. Haén ñaõ nhìn thaáy traïi caù. Nhìn thaáy caùi leàu cuûa Caàn.  Vaãn laø röøng raäm aáî Thaêm thaúm. Xanh ñen. Nhöõng daây leo goác ñaãy moät voøng tay, laù to nhö caùi noùn vôùi nhöõng ñoát daøi ñaày loâng maêng nhoai ra hung döø, haêm doaï, khieán haén coù caûm giaùc neáu Saùng troán tuø maø leo leân caây cao, ñöùng im treân aáy chæ moät ngaøy thoâi laø seõ bò daây leoù quaán cheát, nhöõng daây leo vöôn leân cao maõi, ngoïn noï xoaén beän vaøo ngoïn kia, ñoå xuoáng phuû thaønh moät taám thaûm daøy treân taùn laù, ruû xuoáng bìa röøng, töôûng chöøng moät con chim khoâng theå haï caùnh. Vaãn tieáng nöôùc ræ raùch traøn töø ao noï xuoáng ao kia nhö tieáng suoáò Haén böôùc ñeán gaàn vaø goïi to: 

 - Anh Caàn ôi! Anh Caàn ôi! Huù.

 Tieáng huù ñaäp vaøo röøng saâu, voïng laïi töøng ñôït töø gaàn ñeán xaï  Moät ngöôøi böôùc raï Quaàn aùo xaùm, soá chaén, cao gaày, coå ngaúng loä haàu, maù hoùp, neùt maët ñau khoå vaø cam chòuï.

 Hai ngöôøi nhìn nhau traân traân vaø cuøng ngaïc nhieân nhö nhauï.

 - OÂng hoûi anh Caàn aï?

 Ngöôøi aáy leã pheùp hoûi haén. Ñuùng laø kieåu caùch cuûa nhöõng ngöôøi tuø, kieåu caùch cuûa haén maáy naêm tröôùc.

 - Anh Caàn ñöôïc tha roài, haû anh?

 - Baùo caùo oâng, anh Caàn ñöôïc tha thaùng tröôùc aï.

 Haén khoâng giaáu ñöôïc möøng vui, vì ñieàu haén mong ñôïi ñaõ thaønh söï thaät. Haén noùi to yù nghó: Theá laø cuoái cuøng anh aáy cuõng ñöôïc töï doï Anh aáy tuø ñeán baây giôø laø hai möôi nhaêm naêm.

 Ngöôøi aáy chaép hai tay vaøo nhau kính caån:

 - OÂng laø ngöôøi nhaø anh Caàn?

 - Ñöøng goïi toâi laø oâng. Toâi cuõng tuø ôû ñaâî

 - OÂng... Anh ñöôïc tha laâu chöa

 - Toâi ñöôïc tha hôn hai naêm roàò Nhöng tha ôû traïi khaùc. Traïi VQ.

 - Anh vôùi anh Caàn...

 - Toâi laø baïn tuø vôùi anh aáî

 Ngöôøi tuø khe kheõ:

 - Theá thì... Anh aáy cheát roàò

 Nhö bò ñaùnh maïnh vaøo soï, haén ñöùng laëng moät luùc, roài ngô ngaùc:

 - Saoû Anh Caàn ñöôïc tha roài cô maø.

 - Vaâng. Anh aáy ñaõ coù leänh tha, nhöng chöa ra khoûi traïò

 Laïi caøng khoâng hieåu ra sao nöõaï Haén ñöùng ngaây ngoâ, nhìn anh tuø nhö muoán nuoát chöûng anh ta
ï 
 - Anh aáy töï töû cheát.

 - Coù leänh tha maø laïi töï töû. Anh noùi sao, toâi khoâng hieåu

 - Leänh tha ñöa anh aáy saùng hoâm tröôùc. Moïi ngöôøi töôûng anh aáy ñaõ ra ngoaøi xaõ hoäò Thì hoâm sau moät anh laâm saûn thaáy anh aáy treo coå luûng laúng trong röøng, cheát cöùng töø bao giôø.

 Thaät khuûng khieáp. Khoâng theå naøo tin ñöôïc. Haén baøng hoaøng:

 - Chuyeän anh aáy töï töû giöõ kín laém, nhöng roài ai cuõng bieát.

 - Anh aáy choân ôû ñaâu

 - Khu Goø-Thaèng-Coâng.

 Laïi khu Goø-Thaèng-Coâng. Laïi moät caùi maû môùi caïnh maû Lyû Xìn Caém. Anh aáy laø ngöôøi töï do roàò Sao vaãn choân ôû ñaáy

 Coù tieáng taéc keø ruùc ôû ñaâu ñoù. Haén ngaång leân nhìn maùi nhaø. Maáy con soùc nhoài boâng ñaõ bieán maát. Ñoù laø tieáng keâu cuûa con taéc keø Caàn nuoâi vaãn nhôù aùnh, gôïi anh hay con taéc keø hoang daõ.

 Haén hoûi:

 - Con taéc keø coøn khoâng?

 - Con taéc keø naøo

 - Coøn con caù cheùp?

 Anh tuø caøng khoâng hieåuï Haén ñöùng leân vôù laáy caùi xoong nhoâm vaø caùi ñuõa, mang ra caàu ao goõ goõ... Anh tuø chôït keâu leân:

 - Con caù cheùp ñöa veà beáp caùn boä roàò

 Laïi moät baát ngôø nöõaï Anh tuø giaûi thích:

 - Anh Caàn cheát. Toâi ra thaî Maáy hoâm lieàn noù cöù noåi leân bôi doïc ao, roài haù moàm ngôùp ngôùp ôû choã caàu röûa naøî Troâng nhö moät thaèng beù con. OÂng quaûn giaùo thaáy noù. OÂng aáy ruùt suùng baén. Maùu ñoû aoï Con caù to thaät ñaáî Daøi gaàn queát ñaát, hai ngöôøi khieâng môùi noåò

 Haén döôøng nhö khoâng noùi ñöôïc nöõaï Hoï ñi vaøo nhaø. Maõi sau haén môùi hoûi:

 - Anh boïp hay aùn?

 - Toâi aùn boán naêm. Giam cöùu moät naêm. Leân ñaây hai naêm, coøn moät naêm nöõa thoâò Lieäu coù ñöôïc giaûm khoâng? Toäi toâi khoù giaûm laém. Toâi bieát.

 - Anh maéc toäi gì?

 - Toâi chæ laø ñuoâi vuï thoâò Ñaàu vuï lónh aùn töû hình. Thaèng Caûnh aên caép gaïoï Toâi chæ tieâu thuï cho noù moät ít. Naøo toâi ñaâu coù bieát noù ñaùnh chìm caû moät thuyeàn gaïo ñeå phi tang...

 Haén veùt tuùi ñöa cho anh tuø taát caû soá thuoác cuoän coøn laïi, chaøo anh, roài ngöôïc trôû ra, vaãn chöa heát baøng hoaøng veà caùi cheát cuûa Caàn. Caàn cheát khi ñöôïc töï doï Vì saoû Noù laøm anh choaùng ngôïp. Noù laøm gia ñình anh phaûi ñau khoå laàn nöõaû Noù neùm anh vaøo moät theá giôùi khaùc laï, khoâng phaûi cuûa anh maø anh ñaõ töø boû ñöôïc trong maáy chuïc naêm quaû Noù laøm anh phaûi xa rôøi theá giôùi ñích thöïc cuûa anh, cuoäc soáng caây coû röøng saâu cuûa anh? Hay ñôn giaûn chæ laø anh thaáy mình khoâng caàn soáng nöõaû Soáng theá ñuû roàò Ñeán ñaây laø giôùi haïn, laø ñaõ traû xong moùn nôï ñôøi, cheát ñöôïc roàò  Khoâng daùm noùi vôùi Ngoïc chuyeän kinh hoaøng aáy, haén thu thaäp tieàn nong baùn laù gaêng, ñònh ñi chuyeán nöõa, thì oâng Thöôûng, tröôûng phoøng lao ñoäng ñeán. Laïi moät ñeä töû ñeøo oâng, vaø khi oâng leân gaùc gaëp haén. Anh ta vui veû ngoài chôø oâng ôû coång vôùi caùi xe ñaïp. OÂng Thöôûng oâm laáy haén:

 - Cuoäc ñôøi laø theá ñaáî Ai cuõng hieåu anh bò oan khuaát, nhöng coù ai daùm cöùu anh ngoaøi oâng Hoaøng? Toâi cuõng laø moät thaèng heøn. Toâi thaät loøng muoán giuùp ñôõ anh, nhöng bò chuùng noù bao vaâî Thaèng Khuoång khoâng noùi laøm gì. Ñaây laø chuû tröông cuûa oâng Traàn, cuûa laõnh ñaïo thaønh phoá. Khoâng theå vi phaïm nguyeân taéc. Toâi khoâng theå caáp giaáy cho anh khi khoâng coù giaáy tieåu khuï Toâi bieát anh chaúng oaùn traùch gì toâò Anh thoâng caûm vôùi toâi ñieàu aáî Nhöng chæ mình toâi bieát toâi coù loãi vôùi anh. Chæ toâi bieát raèng toâi vaãn coù theå giuùp ñöôïc anh maø toâi sôï.

 OÂng ruùt trong tuùi aùo ngöïc ra moät tôø giaáy in theo maãu, oâng ñaõ vieát vaøo ñoù nhöõng doøng chöõ caàn thieát, kyù teân ñoùng daáuï Tôø giaáy phoøng lao ñoäng khu phoá giôùi thieäu haén ñi lao ñoäng ôû xí nghieäp ñaùnh caù. Tôø giaáy maø haén khoâng daùm nghó tôùi nöõaï Haén caàm tôø giaáy, khoâng tin ôû maét mình. Haén nhìn oâng Thöôûng. OÂng Thöôûng noùi nhö giaûi thích cho haén:

 - Toâi bieát thaèng Khuoång laøm theo leänh oâng Traàn. Haún anh cuõng bieát nhö vaäî Nhöng toâi giôùi thieäu anh ñi lao ñoäng. Khoâng coù giaáy tieåu khu toâi vaãn cöù kyù cho anh. Toâi khoâng kyù cho anh ñi aên troäm, aên caép. Toâi kyù giaáy cho anh ñi lao ñoäng.

 OÂng noùi to, gioïng khaúng ñònh nhö ñang noùi vôùi ai ñoù. Ñuùng laø khoâng phaûi oâng chæ noùi vôùi haén. OÂng coøn noùi vôùi moät ngöôøi voâ hình naøo nöõa cuõng ñang coù maët ôû ñaây oâng nhaán maïnh maáy tieáng ñi lao ñoäng, roài noùi tieáp vôùi gioïng gay gaét nhö thaùch thöùc ngöôøi voâ hình ñang ñöùng tröôùc maët oâng:

 - Kyû luaät toâi thì kyû luaät. Toâi khoâng sôï. Toâi khoâng kyù giaáy cho ngöôøi ta ñi aên troäm aên caép. Toâi kyù giaáy cho ngöôøi ta ñi lao ñoäng. Ngöôøi ta coù quyeàn lao ñoäng.

 Roõ raøng ñaây khoâng phaûi laàn ñaàu tieân oâng noùi ñieàu naøy vôùi ngöôøi voâ hình. OÂng ñaõ raát nhieàu laàn laåm nhaåm moät mình, tranh caõi vôùi ngöôøi voâ hình toaøn naêng ñang im laëng buoäc toäi oâng tröôùc khi oâng kyù giaáy cho haén. Vaø duø ñöa giaáy cho haén roài, söï vieäc ñaõ xong roài, oâng laïi caøng phaûi noùi, phaûi trình baøy raèng mình voâ toäi vì ngöôøi voâ hình caøng löøng löõng tröôùc maït oâng, mím moâi nghieâm khaùc, giaän döõ nhìn oâng. Haén hieåu raèng ai cuõng coù moät ngöôøi voâ hình ñeå maø trình baøy, ñeå maø sôï seät vaø thaàm caõi laïi sau löng. Ngöôøi voâ hình luoân beân caïnh moãi ngöôøi nhö hình vôùi boùng, caû trong giaác nguû. Nhöng thaät ít ngöôøi daùm nhö oâng vuøng leân choáng laïi vì caùi giaù phaûi traû thöôøng laø cuoäc ñôøi, laø sinh maïng. Vaãn caàm tôø giaáy treân tay, haén im laëng nhìn oâng. Roài voäi quay ñò Khoâng giöõ ñöôïc roàò Hai gioït nöôùc maét troøn to ñaõ bò mi maét haén keïp vôõ. 

 Baét ñaàu vieát thaùng 6-1990
 Xong toái thöù baûy 30-11-1991
 Xem laïi laàn cuoái 8-1998