- Baùo caùo anh ñaáy laø söï ñau khoå lôùn thöù hai cuûa chuùng toâò Veà chuyeän caùc chaùu, chuùng toâi ñaõ thu xeáp cho chuùng veà ôû vôùi boá meï toâò Vôï toâi raát quyeát taùm khaéc phuïc moïi khoù khaên ñeå hoïc ñaïi hoïc.

 OÂng Traàn traàm ngaâm, tö löï. Roõ raøng oâng ñang gaùnh noãi ñau khoå cuûa haén. Nhö ñöôïc oâng khuyeán khích, haén noùi tieáp:

 - Baïn hoïc cuûa vôï toâi hoïc xong ñeàu laø kyõ sö, tröôûng phoù phoøng. Coù ngöôøi coøn laø chuû nhieäm. Vôï toâi veà Coâng ty laøm phuï khoï Toâi noùi vaäy ñeå baùo caùo vôùi anh laø chaúng cöù toâi bò thieät thoøi maø caû vôï toâò Mong anh thoâng caûm vôùi hoaøn caûnh cuûa toâi, cho toâi laøm moät vieäc gì ñoù hôïp vôùi khaû naêng vaø söùc khoeû cuûa toâi, ñeå toâi coù theå coù thu nhaäp.

 Lôøi xin thaät khieâm toán, thieát thaï OÂng Traàn nhö chæ mong haén ñeà nghò ñieàu gì ñoù ñeå oâng giuùp haén vôïi bôùt ñöôïc khoå ñauï OÂng soát saéng coù pha chuùt long troïng ñeå haén hieåu raøng ñaây laø nhöõng lôøi noùi chính thoáng haén coù theå hoaøn toaøn tin töôûng:

 - Toâi hoâm nay nhaân danh laõnh ñaïo thaønh phoá, giaùm ñoâc Coâng an noùi vôùi anh raèng: Anh seõ ñöôïc laøm moät vieäc phuø hôïp vôùi khaû naêng ñeå töø ñoù coù thu nhaäp. 

 oâi! Thaät tuyeät vôøi! OÂng Traàn thöông haén. Duø sao oâng cuõng bieát haén ñau khoå nhieàu, maø haén laïi laø em moät ngöôøi cuøng caáp uyû vôùi oâng, laø con moät gia ñình caùch maïng. Chöa moät ngöôøi coâng an naøo noùi vôùi haén nhö vaäî Ngöôøi ta toaøn raên ñe hoaëc noùi nhö ñaùnh ñoá.

 Trong khoâng khí côûi môû aáy, haén daán theâm moät böôùc, cuï theå hôn:

 - Thöa anh, toâi coù theå laøm thi ñua ñöôïc khoâng aï?

 Haén noùi vaäy vì haén nhôù ñeán oâng Hoaøng. OÂng Traàn nhöôùn caëp maét nhoû luùc ñoù troâng raát nhaân töø bao dung vaø laáp laùnh:

 - Ñöôïc chöù. Sao laïi khoâng. Thay maët laõnh ñaïo thaønh phoá toâi noùi vôùi anh laø anh ñöôïc laøm thi ñuaï Thay maët laõnh ñaïo thaønh phoá toâi noùi: caùc con anh ñöôïc vaøo ñaïi hoïc. Anh hoaøn toaøn yeân taâm.

 Ñoù chính laø ñieàu haén ñònh seõ hoûi oâng. Laø moät noäi dung coát yeáu haén muoán ñöôïc noùi cuøng oâng. Haén bieát haén ñaõ gaây ñau khoå cho con caùò Caùi lyù lòch ñi tuø, phaûn caùch maïng cuûa haén laø moät gia taøi gheâ gôùm maø chuùng noù seõ thöøa keá. Con ñòa chuû, con tö saûn khoâng ñöôïc vaøo ñaïi hoïc. Ñaõ haún. Ngay noâng daân lao ñoäng khoâng vaøo hôïp taùc xaõ, con caùi duø hoïc gioûi ñeán maáy cuõng khoâng ñöôïc vaøo ñaïi hoïc. Noùi gì ñeán con moät thaèng. phaûn ñoäng hieän haønh. Haén coøn ñang löïa lôøi tìm caùch noùi vôùi oâng chuyeän con caùi thì oâng ñaõ chuû ñoäng noùi tröôùc. OÂng Traàn quaû ñaõ nhìn thaáu Haún oâng Traàn ñaõ hieåu lôøi noùi cuûa ñoâi maét haén, oâng hoûi haén:

 - Theá, ñöôïc chöaû

 Haén caùm ôn oâng, caùm ôn laõnh ñaïo thaønh phoá vaø yù thöùc ñöôïc raøng ñaây laø laàn gaëp duy nhaát trong ñôøi haén vôùi oâng Traàn, bôûi theá caàn phaûi tranh thuû laøm cho oâng hieåu haén:

 - Thöa anh, toâi nghó vieäc xöû lyù toâi laø quaù naëng. Toâi sôï raèng anh nhìn toâi qua nhöõng laêng kính trung gian. Toâi cuõng phaûi baùo caùo vôùi anh raèng: Chöa ai noùi toâi maéc toäi gì.

 Haén im laëng. OÂng Traàn khuyeán khích:

 - Côï naái tiUÕp Ñò - Cöù noùi tieáp ñò

 - Thöa anh, toâi noùi ñieàu gì coù theå anh khoâng tin. Nhñng tòi naái ÑiUÙu Nhöng toâi noùi ñieàu naøy chaéc laø anh tin. naøy chaéc laø anh tin. Ñoù laø toâi raát muoán ôû nhaø vôùi vôï, vôùi con, toâi raát sôï ñi tuø moät laàn nöõaï Muoán vaäy toâi phaûi bieát nhöõng khuyeát ñieåm cuûa toâi ñeå toâi ruùt kinh nghieäm, ñeå toâi traùnh. Cho ñeán baây giôø trong cô quan an ninh, chöa ai noùi cho toâi bieát toâi coù nhöõng khuyeát ñieåm gì.

 Haén muoán noùi roõ hôn: Thöa anh toâi chöa bieát toâi maéc toäi gì, toâi xin ñöôïc bieát ñeå toâi tu döôõng. Nhöng sôï raèng caâu noùi aáy nguï veû khieâu khích, boâi nhoï cô quan an ninh. Laøm gì coù chuyeän ñi tuø naêm naêm maø chaúng bieát mình maéc toäi gì. Haén phaûi thay chöõ toäi baèng chöõ khuyeát ñieåm. Thì khuyeát ñieåm cuõng laø toäi chöù saoï Haén noùi vaø nghieâm trang nhìn oâng Traàn, doø xem phaûn öøng treân neùt maët oâng. OÂng gaät ñaàu nhö kieåu ñaõ bieát tình huoáng naøy töø laâu roàò OÂng noùi vôùi veû nhaãn naïi, cam chòu cuûa moät Chuùa cöùu theá:.

 - Toâi bieát. Toâi bieát anh thaéc maéc nhieàuï Phöông phaùp tö töôûng cuûa anh khaù chuû quan. Veà chuyeän aáy chuùng toâi seõ laøm vieäc vôùi anh vaøo moät dòp khaùc. Chaéc chaén anh seõ ñöôïc thoaû maõn.

 Laïi nhöõng ñieàu muoân thuôû, nhöõng lôøi noùi kieåu ñaùnh ñoá laøm haén dò öùng. Nhöng haén vaãn leã pheùp vaâng vaâng. Haén ñaõ thöïc hieân ñöôïc phöông chaâm töï ñeà ra cho mình töø khi bò baét. Thaùi ñoä meàm deûo, khieâm toán, nhöng cöùng raén veà nguyeân taéc. Khoâng luøi böôùc tröôùc baát kyø ai, baát kyø söï dung doaï naøoï Nhö vaäy, duø sao buoåi gaëp oâng Traàn cuõng ñaït ñöôïc muïc ñích: Thay maët laõnh ñaïo thaønh phoá, Sôû Coâng an, oâng Traàn ñoàng yù cho haûn ñi laøm trôû laïi, haén ñöôïc laøm thi ñua, con haén ñöôïc ñi hoïc ñaïi hoïc. Ñoù laø nhöûng thaéng lôïi quan troïng. Ñoù laø nhöõng yeáu toá phaùp lyù maø haén seõ naém laáy ñeå noùi chuyeän vôùi nhöõng ngöôøi coøn muoán gieát haén, ñaày ñoïa haén. Haén ñaõ laøm oâng Traàn hieåu haén hôn. Hieåu nhöõng gì haén ñaõ chòu, ñang chòu, hieåu taâm tö nguyeän voïng chaân thaønh cuûa haén. Hieån noãi ñau cuûa vôï haén. Vaø haén cuõng hieåu oâng Traàn hôn. Haén hieåu boïn caùn boä trung gian ñaõ xuyeân taïc haén vôùi oâng. Chæ baèng vaøo vieäc hoï goïi vôï haén veà khoâng cho hoïc nöõa laø ñuû bieát boïn aáy thaät ñoäc aùc vaø loäng quyeàn. Chính boïn aáy ñang phaù cheá ñoä, phaù Ñaûng, ñang phaù hoaïi loøng tin cuûa quaàn chuùng. Hoï laøm nhöõng vieäc taày ñình traéng trôïn maø laõnh ñaïo khoâng hay bieát gì caû. Vieäc cuûa haén neáu oâng Traàn hay bieát töø ñaàu thì ñaâu ñeán noãò Haén tin raèng cuøng vôùi thôøi gian, oâng Traàn seõ hieåu haén hôn nöõa vaø seõ ñoái xöû vôùi haén, vôùi vôï con haén khoâng ñeán noãi naøoï Taát nhieân haén chaúng mong oâng kyû luaät, khieån traùch maéng moû caùi laøng kính trung gian aáy, nhöng oâng seõ khoâng ñeán noãi khaét khe vôùi haén nhö chính boïn "laêng kính", boïn oâng Lan, oâng Quaûng.

 Nghó ñeán Ngoïc bò ñuoåi hoïc, nghó ñeán lôøi giaûi thích cuûa oâng Quaûng veà chuyeän goïi Ngoïc veà ñeå troâng nom con caùi vaø söï söûng soát cuûa oâng Traàn, haén caêm thuø vò tröôûng phoøng ñaëc traùch vaùn hoaù phöông phi, phuùc haäu vaø nghó haún oâng Traàn ñaõ thaáy ñöôïc haén bò ñoái xöû quaù ñaùng nhö theá naøoï Haén tin oâng Traàn baét ñaàu nhìn thaáy söï thaät. Seõ thay ñoåi caùch ñoái xöû vôùi haén. OÂng ñaõ höùa vôùi haén veà coâng vieäc, laïi coù söï giuùp ñôõ cuûa oâng Hoaøng, haén seõ thuaän lôïò Ñieàu ñoù laø toái thieåuï Haén phaûi ñöôïc höôûng ñieàu toái thieåu aáî Haén muoán ñöôïc giaûi quyeát taän goác côï Haén coù toäi hay khoâng coù toäò Baûn thaûo haén toát hay xaáuû Bôûi theá haén leã pheùp noùi vôùi oâng Traàn tröôùc khi ra veà:

 - Thöa anh, toâi raát caùm ôn anh ñaõ cho toâi ñöôïc gaëp, cho toâi ñöôïc ñi laøm vaø caùc con toâi seõ ñöôïc vaøo ñaïi hoïc. (Phaûi nhaán laïi moät laàn nöõa nhöõng ñieàu quan troïng aáy chöù). Toâi tha thieát ñeà nghò anh chæ thò cho toâi xin laïi baûn thaûo cuûa toâò Ñoù laø taát caû gia saûn, coâng söùc möôøi naêm lao ñoäng mieät maøi cuûa toâò Thöïc söï toâi ñaõ bò tòch thu taøi saûn.

 Haén noùi vôùi gioïng ñau khoå van xin caàu khaån cuûa moät kieáp giun deá nhoû moïn ñeå taêng theâm söùc thuyeát phuïc, ñeå lôøi ñeà nghò cuûa haén khoâng haøm moät yù hoãn xöôïc, xaác laùo naøo coù theå laøm oâng phaät yù. OÂng Traàn gaät ñaàu vaø nhieät tình ñaùp:

 - Ñöôïc, anh cöù yeân taâm. Baûn thaûo cuûa anh laø cuûa anh.

 Haén thuaät laïi cho Bình ngheï Bình gaàm göø, uaát haän:

 - Ñaõ ñaønh phaûi nhaán maïnh vôùi boïn aáy ñeå chuùng noù hieåu khoâng phaûi chæ caùi xe ñaïp, caùi aùo sô-mi môùi laø taøi saûn, nhöng baûn thaûo cuûa maøy khoâng chæ laø taøi saûn cuûa maøy, ñoù laø taøi saûn quoác gia
ï 
 Ñuïng ñeán ñieàu aáy laø Bình uaát haän. Ñoù laø choã nhaïy caûm nhaát trong thaàn kinh cuûa anh. Anh laàu baàu:

 - Boïn phaù hoaïi vaên hoùaï

 Ñieàu aáy haén cuõng thöøa bieát, haén coøn nghieàn ngaãm nhieàu hôn, nhöng haén khoâng daùm noùi raï Haén sôï vôùi caû Bình, sôï vôùi chính haén. Haén sôï cöù noùi theá thì ñaâm quen ñi, maø muoán khoâng noùi thì tröôùc heát phaûi ñöøng nghó. Haén ruït reø vôùi moïi ngöôøi vaø ñaâm ra ruït reø vôùi chính mình. Ruït reø caû trong suy nghó. Thöïc ra haén raát muoán noùi vôùi oâng Traàn: "Toâi khoâng xin anh söï chieáu coá, söï khoan hoàng. Toâi chæ muoán ñöôïc höôûng luaät phaùp. Toâi xin anh moät lôøi buoäc toäi".

 Ñoù laø nhöõng lôøi thaúng thaén, laø baûn chaát cuûa söï vieäc, laø söï chaân thaønh vaø cuõng laø muïc ñích cuûa luaät phaùp, muïc tieâu cuûa Sôû Coâng an nöõa maø sao nghe cöù nhö khieâu khích. Neân chæ ñeán khi ngoài moät mình haén môùi nghieàn ngaãm vuïng nhöõng caâu ñoái thoaïi aáy trong choác laùt. Cho noù haû trong ñaàu tí chuùt. Roài thoâò

 Sau buoåi ñoù ít laâu, nghóa laø ñaõ böôùc sang naêm 1975, naêm ñöôïc ghi vaøo lòch söû ñaát nöôùc vaø lòch söû ñôøi haén nhö nhöõng caùi moác quan troïng: Naêm toaøn thaéng ôû mieàn Nam, naêm haén ñöôïc ñi laøm. Moät ngöôøi baïn thaân cuûa anh Thaân, moät ngöôøi quen haén, yeâu quí haén, ñeán nhaø haén mang theo nöûa ki-loâ cheø buùp loaïi ngon nhaát, moät xeáp giaáy traéng, moät môù nhöõng baûn baùo caùo ñaõ ñaùnh maùy, baûo haén:

 - Laõnh ñaïo thaønh phoá cho oâng ñi laøm roài, phaûi khoâng? OÂng veà choã toâò Trong khi chôø ñôïi, oâng giuùp toâi! Toâi phaûi baùo caùo ñieån hình ôû hoäi nghò toång keát cuûa Boä Lao ñoäng. OÂng coá giuùp toâò Cheø ñaâî

 Vaø laáy töø trong tuùi ra nöûa caây thuoác Tam Thanh.

 - Thuoác ñaâî

 Ñoù laø moùn nhuaän buùt ñaàu tieân khi haén ra tuø, khoaûn thuø lao cuûa oâng Thöôûng, tröôûng phoøng lao ñoäng khu phoá. OÂng cuõng laø moät  ngöôøi kheùt tieáng vôùi nhöõng dö luaän bao quanh nhö oâng Ngoaõn, tröôûng phoøng thuû coâng, em ruoät oâng Traàn.

 Ngöôøi ta theâu deät raát nhieàu chuyeän khoâng hay veà oâng Thöôûng. Chuyeän oâng aên ñuùt loùt, chuyeän oâng giaøu coù, chuyeän gaëp ñöôïc oâng coøn khoù hôn gaëp bí thö thaønh uûî Chuyeän oâng gaây khoù khaên cho moïi ngöôøi trong vieäc caáp giaáy ñi laøm... vv vaø vv...

 Coù leõ chæ hai ñieàu ñuùng thoâi: oâng khoâng bieát ñi xe ñaïp. Vaø töø saùng sôùm ñaõ coù nhieàu xe ñaïp ñoùn oâng ñi aên saùng. Ai môøi ñöôïc oâng ngoài sau pooc - ba - ga chôû oâng ñi thì ñaõ coù theå veânh maët leân vôùi ngöôøi khaùc ñöôïc roàò

 Haén chæ thaáy oâng laø ngöôøi tuyeät vôøò OÂng tröôùc ñaây cuõng laø moät coäng taùc vieân cuûa baùoï Haén khoâng ñeå yù gì ñeán oâng. (Vì oâng thì chaúng bao giôø coù theå laø nguyeân maãu cho moät taùc phaåm vaên ngheä ñöôïc. Phaûi laø nhöõng coâng nhaân loø nung, nhöõng ngöôøi thôï cô khí, nhöõng ngöôøi gaùc ñeøn ngoaøi ñaûo xa). Nhöng oâng Thöôûng bieát haén, ñeå yù ñeán haén, quí haén. Loøng quí meán cuûa oâng laø hoaøn toaøn thaønh thaät, khoâng vuï lôïò (Haén thì ñem laïi cho oâng moái lôïi gì môùi ñöôïc chöù). OÂng quí haén, vì oâng coù vieát laùch chuùt ít (moät quí vieát vaøi ba caùi tin thoâi). OÂng thaáy roõ caùi khoå cuûa ngheà caàm buùt vaø taøi naêng cuûa haén. OÂng quí haén, vì oâng laø baïn vôùi anh Thaân. OÂng thöông haén, vì oâng bieát haén chaúng coù toäi tình gì maø trong oâng vaãn coøn soùt moät chuùt ñaëc tính cuûa daân toäc: Söï thöông vaî

 Haén ñôõ caùc thöù trong tay oâng, caûm thaáy mình trôû laïi laøm ngöôøi khi caàm xeáp giaáy vaø nhöõng baûn baùo caùo oâng ñöa haén laøm taøi lieäuï Coù leõ Ngoïc noùi ñuùng: Haén coù quí nhaân phuø trôï. OÂng Thöôûng - caùi oâng tröôûng phoøng khoâng bieát ñi xe ñaïp vaø chæ quen bieát bình thöôøng naøy - boãng trôû thaønh ngoâi sao chieáu meänh cho haén. Haén nghó: Ñôøi haén neáu khoâng coù oâng Hoaøng, oâng Thöôûng thì seõ ra saoû Ñaõ bao laàn haén noùi: Treân coù oâng Hoaøng, döôùi coù oâng Thöôûng. Ñoù laø nhöõng ngöôøi haén mang ôn cöùu maïng. Nhöõng ngöôøi soáng teát, cheát gioã. Ñaáy môùi thaät laø nhöõng "ngöôøi thay ñoåi ñôøi toâi".

 Thænh thoaûng ñeán thaêm vaø cuõng laø ñeå xem baûn baùo caùo vieát ñeán ñaâu roài, oâng Thöôûng nhaéc laïi:

 - OÂng veà choã toâi laøm. Veà vôùi toâò Ñôøi oâng coù khoán naïn theá naøy oâng môùi phaûi veà vôùi toâò Chöù khoâng laøm sao toâi daùm noùi vaäî  Ñoù laø nhöõng lôøi coù theå laøm ngöôøi ta khoùc ñöôïc. Vì vaãn ñöôïc ñaùnh giaù ñuùng. Vaãn ñöôïc coi troïng. Vaø muoán vôïi cho nhau khoå ñauï..

 Haén vieát cho oâng caùi baùo caùo veà giaûi quyeát lao ñoäng ôû moät khu phoá. Ñaây seõ laø baùo caùo minh hoaï, boå sung cho baùo caùo toång keát cuûa Boä tröôûng. Haén laïi luùi huùi ngoài vieát. Laïi thöùc khuya khuya moät tyù. Laïi pha traø. Laïi ñoát thuoác. Laïi bôm theâm möïc vaøo caùi buùt Pilot ngoøi caùnh seû baèng vaøng 14 cara, ngöôøi baïn trung thaønh khoâng rôøi haén suoát naêm naêm tuø toäi, theo haén vaøo tuø töø ngaøy ñaàu tieân, ôû xaø lim 76, xaø lim 75, leân ñeán taän V. Q. Haén vieát baùo caùo coâng phu nhö vieát moät truyeän ngaén. Ñoù laø saùng taùc ñaàu tay cuûa haén trong khuùc ñôøi môùò OÂng Thöôûng gheù laïi ñoïc nhöõng trang ñaõ vieát vaø raát haøi loøng. Moät ñeä töû ñeøo oâng baèng xe ñaïp ñeán nhaø haén, vaø ñuùng giôø heïn laïi ñoùn oâng. Haén nghó haén seõ laøm quaân cuûa oâng Thöôûng thoâò Coù moät thuû tröôûng nhö vaäy, coøn ao öôùc gì hôn. OÂng Thöôûng baûo: oâng ñaõ ñaët vaán ñeà xin haén vôùi toå chöùc khu phoá roàò Taát caû ñeàu uûng hoä. OÂng Traàn ñaõ baät ñeøn xanh thì cöù theá maø laøm, chaúng ai nghi ngaïi ñieàu gì.

 Haén laøm ñôn xin vieäc göûi oâng Thöôûng. Xin vaøo choã oâng Thöôûng coù moät ñieàu thuaän tieän laø chæ caàn laù ñôn aáy thoâò Laøm ñôn xin vaøo nôi khaùc phaûi qua choã oâng Thöôûng, phaûi qua phoøng lao ñoäng. OÂng Thöôûng nhaän ñôn taïi nhaø haén, noùi caû vôùi haén veà döï kieán phaân coâng nöõaï Haén mong quaù. Mong töøng ngaøî Caøng möøng caøng mong. Caøng mong caøng soát ruoät. Naêm aáy laïi möa daàm. Möa xuaân aûo naõo, thuùc giuïc. Thöù möa xuaân mòt muø trôøi ñaát, teâ coùng trong loøng. Nhöõng ngaøy möa xuaân ñaàu naêm 1975, giaø Ñoâ quaàn aùo leân reâu caém cuùi treân nhöõng ñoáng raùc maø haén gaïp laàn cuoái cuøng ôû cöûa nhaø haùt. Haén ñaõ nhìn thaáy aùnh saùng ôû cuoái ñöôøng haàm. Haén saép ñi heát ñoaïn ñöôøng cuûa haén. Giaø Ñoâ cuõng saép ñi heát ñoaïn ñöôøng cuûa giaø. Baèng caùch cuûa giaø. Baèng caùch naèm phieâu dieâu vaø thaáy mình nhö tan ñò..

 Vaøo luùc ñoù caû mieàn Baéc baøng hoaøng vì chieán thaéng.

 Khi quaân ta baét ñaàu chia caét quaân ñòch, bao vaây Ñaø Naüng thì haén nhaän ñöôïc giaáy môøi ra ñoàn cuûa coâng an khu phoá. Haén nghi ngaïò Haén caûm thaáy coù moät ñieàu gì raát xaáu ñeán vôùi haén. Linh tính maùch baûo haén. Vaø haén ñaõ khoâng nhaàm. Ñích thaân oâng Khuoång, thieáu taù tröôûng khu coâng an tieáp haén. Caùi quaân haøm thieáu taù, laïi laø thieáu taù coâng an, thôøi ñoù giaù trò laém. OÂng thieáu taù coù daùng cao, gaày raêng traéng, sít nhau raát ñeïp. OÂng tieáp haén nhö moät thieáu taù tröôûng khu tieáp keû phaïm toäi ñaõ heát haïn caûi taïo: Beà treân, nghieâm khaéc, laïnh luøng, khinh khænh vv..

 OÂng chæ gheá cho haén ngoài:

 - Theá naøo. Maáy hoâm nay anh coù nghe ñaøi khoâng?

 - Thöa thieáu taù, coù aï. Toâi nghe tin töùc qua caùi loa ôû Ngaõ Baûî

 - Phaán khôûi chöù?

 Caâu hoûi aáy coù nghóa laø: Boïn choáng Ñaûng, boïn phaûn caùch maïng caùc anh coøn hoaøi nghi, coøn maát loøng tin nöõa khoâng. Caùch maïng ñang tieán böôùc, nhöõng böôùc quyeát ñònh. Caùc anh ñaõ môû maét ra chöa

 - Thöa oâng, phaán khôûi aï.

 Sao laïi khoâng phaán khôûi khi cuoäc chieán ñaãm maùu keùo daøi ba möôi naêm coù theå seõ chaám döùt. Quaû laø khoâng ngôø tình huoáng xaûy ra nhanh nhö vaäy cuøng vôùi phöông chaâm chieán löôïc noåi tieáng cuûa ta: "Thaàn toác" vaø phöông chaâm chieán löôïc noåi tieáng cuûa Thieäu: "Tuyø nghi di taûn!". Ñaõ coù luùc töôûng chieán tranh seõ keùo daøi nhö Nam - Baéc phaân tranh thôøi Trònh-Nguyeãn, nhö cuoäc chieán traêm naêm cuûa Phaùp. Hy voïng ñaây laø laàn ñoå maùu cuoái cuøng. Ñeå laïi soáng trong hoaø thuaän. Ñeå ngöôøi ñaát muõi Caø Mau vaø ngöôøi vuøng bieân giôùi Laïng Sôn gaëp nhau coù theå voã vai nhau, goïi nhau laø ngöôøi anh em. Bôûi vì chaúng bao giôø moät ngöôøi ñaùnh caù Phan Thieát laïi nghó phaûi ñi gieát cheát ngöôøi thôï sôn traøng Baéc Giang vaø ngöôïc laïò Chieán tranh laø keá tuïc cuûa chính trò. Ñaây laø cuoäc chieán cuûa hai yù thöùc heä, cuûa hai heä thoáng, ñaõ coù nhöõng luùc töôûng khoâng coù ngaøy cuoái cuøng, cuoäc chieán daøi nhaát theá kyû naøy coù theå saép keát thuùc. Ñeå coù theå chaám döùt canh vay tuoåi quaân, caûnh laøng xoùm vaéng ngaét thanh nieân, caûnh xöông maùu troän vôùi buøn ñaát Tröôøng Sôn. Nhöõng baø meï khoùc con, nhöõng ngöôøi vôï treû goaù choàng ñaõ laø nhieàu quaù roài treân daát nöôùc naøî Chieán tranh coøn keùo theo noù bao nhieâu thöù. Chieán tranh aét phaûi coù ngöôøi baïn ñoàng haønh: Tuø ñaàî Khoâng theå naøo khaùc ñöôïc. Duø noù xaûy ra ôû ñaâuï Haén khaúng ñònh phaùt hieän cuûa mình. Chaân lyù aáy haén ñaõ khaùm phaù ra baèng chính cuoäc ñôøi haén. Sau naøy khi nghe tin ôû nöôùc naøo treân theá giôùi ñang coù chieán tranh, haén nghó ngay ñeán nhöõng nhaø tuø taát nhieân phaûi coù ôû nôi aáy nghó ñeán raát nhieàu ngöôøi ñau khoå vaø oan khuaát bò löu ñaày taêm toái, duø maøu da naøo, duø chöa bieát maët, nhöng ñeàu laø anh em, nhöõng ngöôøi nhö haén ñaõ aâm thaàm goùp vaøo cuoäc chieán caùi quí giaù nhaát cuûa ñôøi mình: Töï do
ï 
 Chính luùc ñang ngoài vôùi oâng Khuoång, haén laïi nghieàn ngaãm vaø khaúng ñònh "coâng lao" cuûa haén ñaõ ñi tuø ñeå ñoùng goùp vaøo chieán thaéng. Khoâng ai coù theå baùc boû ñöôïc ñieàu aáî Khoâng ai coù theå töôùc ñi cuûa haén nieàm töï haøo nhuïc nhaõ haén coù. OÂng Khuoång chuyeån gioïng:

 - Hoâm nay chuùng toâi môøi anh ra ñaây ñeå thoâng baùo vôùi anh moät vieäc.

 Ñoù laø gioïng noùi cuûa nhaø ñöông cuïc. OÂng laïnh luøng nhìn haén:

 - Chuùng toâi ñaõ quyeát ñònh: Anh khoâng ñöôïc ñi laøm.

 Haén choaùng vaùng. Luùc ñoù haén choaùng vaùng.

 Nhöng sau naøy nghó laïi haén laïi thaáy ñoù laø nhöõng lôøi thaønh thaät, deã ngheï Haén vaãn thöôøng ao öôùc ñöôïc nghe moät caâu noùi thaúng thaén cuûa caùc oâng coâng an:

 "Tao gieát maøy ñaâî Tao ñang gieát maøy". Theá laø goïi söï vieäc baèng teân cuûa noù. Laø söï thaúng thaén, thaønh thaät. Khoâng giaû doái, khoâng ñaïo ñöùc giaû. Duø sao cuõng deã chòu hôn nhòeàu so vôùi gioïng ñieäu bi thöông: "Chuùng toâi giuùp dôõ anh, caûnh tænh anh, ñeå anh khoûi tröôït saâu vaøo con ñöôøng toäi loãi". "Chuùng toâi ñeå chò Tuaán veà khoâng hoïc nöõa vì caùc chaùu coøn beù, khoâng ai baûo ñaûm".  Haén ngoài laëng ñò

 Ñaõ nghó raèng vieäc gì cuõng coù theå xaûy ñeán vôùi mình maø vaãn cöù laëng ñò Nhöõng vieäc toát ñeïp theá laøm sao laïi coù ñöôïc. Baây giôø môùi thaät khoâng ngaïc nhieân veà baát cöù vaán ñeà gì nöõa

 - Thöa thieáu taù, anh Traàn thay maët laõnh ñaïo thaønh phoá, thay maët Sôû Coâng an ñaõ noùi vôùi toâi laø toâi ñöôïc ñi laøm ôû cô quan nhaø nöôùc, ñöôïc laøm nhöõng vieäc phuø hôïp vôùi khaû naêng...

 Haén noùi vaø ñau khoå nghó raèng: Leõ ra trong buoåi gaëp oâng Traàn haén phaûi vieát ngay vaøo moät tôø giaáy noäi dung quan troïng aáy vaø xin oâng Traàn kyù ngay vaøo ñoù. Duø nhö vaäy coù loá bòch ñi chaêng nöõa, coù bieåu hieän thieáu loøng tin ñi chaêng nöõa, baát lòch söï chaêng nöõaï OÂng Khuoång khoâng che giaáu söï gieãu côït:

 - Ñieàu aáy anh ñi maø hoûi anh Traàn nheù. Coøn toâi noùi: Anh! Khoâng! Ñöôïc! Ñi! Laøm!

 OÂng noùi daèn töøng tieáng, ñeå nhaán maïnh tính xaùc thöïc, troïng löôïng cuûa quyeát ñònh, gioáng caùch noùi cuûa A Theành: Toâi! Khoâng! Laäm!Caäm! Ñaâu! oâng coøn boài theâ-m moät ñoøn nöõaï Hình nhö oâng ñoaùn ñöôïc haén ñang nghó gì.

 - Toâi ñaõ chæ thò cho tieåu khu roàò Tieåu khu khoâng ñöôïc kyù giaáy cho anh ñi laøm.

 Ñuùng laø luùc aáy haén ñang nghó ñeán oâng Hoaøng. OÂng Khuoång khoâng cho haén ñi laøm, oâng Thöôûng chòu boù tay, nhöng oâng Hoaøng thì chaúng ñôøi naøoï OÂng Khuoång laø ai, haún oâng Hoaøng khoâng bieát tôùi söï toàn taïi cuûa oâng. Haén nghó laø haén vaãn ñöôïc ñi laøm, baát chaáp oâng Khuoång khoâng cho haén ñò Nhöng ñieàu oâng Khuoång vöøa noùi laøm haén hoaûng sôï. Ñuùng laø haén phaûi chòu oâng. OÂng Hoaøng cuõng phaûi thua oâng. Tieåu khu khoâng xaùc nhaän, khoâng kyù vaøo ñôn, phoøng lao ñoäng khoâng theå naøo caáp giaáy cho haén ñöôïc. Moät ñoøn cheát töôi, khoâng theå choáng ñôõ. Caùi goùt chaân Asin maø caùc oâng aáy ñaõ nghieàn ngaém raát kyõ. Haén chæ coøn moät con ñöôøng: Cheát trong khi soáng.