- Ngon khoâng? 

 Ngoài ôû saøn beân döôùi, Vooøng Kyû Mình traû lôøi thay haén: 

 - Haåu xöïc aø. 

 - Khoâng bieát mai coøn laøm ôû ñaáy nöõa khoâng? Nhieàu nhaùi laém.  Kyû Mình ñaõ aên xong chui ra ñöùng giöõa loái ñi:

 - Mai vaãn laøm ôû ñaáy. Luùc ñi taém thaáy oâng quaûn giaùo noùi vôùi oâng vuõ trang theá maø. 

 - Vaãn traûm moäc xì quaùt, Kyû Mình paùc aø?

 Löôïng laøm ra veû gioûi tieáng Hoa.

 - Löôïng phaán khôûi quaù ñaáy. - Haén noùi.

 Löôïng vöøa nhai xöông nhaùi vöøa cöôøi:

 - Toái nay, anh baûo gì Löôïng cuõng laøm.

 Röûa xong baùt ñuõa, haén ñi ra ngoaøi saân, qua choã Löôïng ñang laáy caùt ñaùnh caëp loàng. Baøn tay Löôïng nhoï nhem. Caëp loàng naáu xong phaûi ñaùnh ngay. Ñeå mai coøn xaùch ñi laøm. Caùc oâng aáy thaáy nhoï laø cheát vôùi caùc oâng aáy. Naáu trong nhaø meùt, caáp taäp: nhoï laém.

 Naáu ôû choã laøm ñôõ hôn. Côøi than hoàng ra ñaët leân. Khoâng coù than thì ñaép ñaát chnng quanh noài, caëp loàng roài naáu. Hoaëc khoâng ñaép ñaát, coù nhoï ñaáy, nhöng ñaùnh röûa ôû ngoaøi snoái vaãn thoaûi maùi hôn. Coù nhöng anh aên luoân ngoaøi suoái chæ ñaùnh caëp loàng khoâng. Coù anh mang caû caïp loûng ñöïng thöùc aên ñang soâi xuoáng suoái ñaùnh caùt. Vôùt nöôùc vaøo caëp loàng, caëp loàng boác khoùi, khoâ ngay, noùng caû caùt öôùt.

 Ngaøy naøo cuõng ñaùnh caëp loàng laø moät caùi thuù. Ñaùnh tyû maån. Caû ñaùy, caû naép, caû beân trong beân ngoaøi, caû caùi gôø, caû choã quai, caû nhöõng choã loõm vaøo. Saùng loaùng. Moät oâng aùo xanh ñaõ phaûi keâu leân:

 - Caùc anh thaät laï. Ñem naáu cho noù nhoï. Roài laïi ñaùnh cho noù saùng. Mai laïi naáu laïi nhoï, laïi ñaùnh. Roõ raøng caùc oâng khoâng hieåu boïn haén. Khoâng ñaùnh saùng goâ, caëp loàng, noù seõ keùt laïi ngay. Nhoï, khoâng cho ñöôïc vaøo bò khi caàn phaûi yeåm moät caùi gì ñoù. Ñeå goâ, caëp loàng nhoï ñen laø töï toá caùo mình tröôùc caùc oâng aùo vaøng. Laø khieâu khích caùc oâng aáy. Laø maát caùi thuù chaêm soùc cho gia taøi cuûa mình, caùi caàn caâu côm cuûa mình. Laø nhôõ ra khi caàn phaûi chaùc laø maát haún ñi moät nöûa giaù trò.

 Haén caàm oáng böông nöôùc gioäi cho Löôïng, baûo Löôïng toái sang uoáng cheø roài haén ñi baùch boä quanh saân. Ñaùm tuø môùi ñeán coù Kieàu Xuaân Vónh ñaõ bieán ñi ñaâu. Chaéc laø nhoát roài. Nhieàu ngöôøi nhö haén ñi quanh caùi saân roäng. Quanh quanh. Nhö kieán trong mieäng cheùn. Haén nhìn trôøi aâm u. Laïi saép möa ñaây. Bao nhieâu buoåi chieàu roài. Nhöûng buoåi chieàu cöùa vaøo loøng. Nhöõng buoåi chieàu tuyeät dieät. voâ phöông. Haén boãng nhìn thaáy Caân. Caân ñang ngoài vôùi moät ngöôøi treân caùi gheá baêng ôû ñaàu hoäi tröôøng treân cao. Haén böôùc veà phía ñoù. Nhaän ra Hoaù ñang ngoài beân Caân, haén laûng ra choã khaùc. Hoaù laø moät tu só. . Theo caùnh tuø noùi, Hoaù ñaõ lôïi duïng nhöõng buoåi giaûng ñaïo ñeå kích ñoäng giaùo daân choáng laïi chuû tröông hôïp taùc hoaù noâng nghieäp, vaø gaây roái an ninh traät töï. ôû trong traïi vaãn coù moät vaøi anh em, nhö Caân tìm ñeán Hoaù ñeå xöng toäi, röûa toäi. Thaät laø kyø laï.

 Vaø baây giôø Caân ñang ngoài beân Hoaù.

 Hoaù ôû toaùn khaùc. 

 Haén ñaõ coù moät cuoäc ñoái thoaïi vôùi Hoaù, khi Hoaù coøn cuøng moät toaùn vôùi haén. Hai ngöôøi xôùi saén. Moãi ngöôøi moät beân luoáng. Nhöõng caây saén cao ngang ñaàu goái. Baêm baêm goác saén, vun ñaát ôû raõnh leân luoáng. Ñoù laø coâng vieäc nheï nhaøng. Nhöng laøm laâu cuõng meät.

 Cuõng thôû. Haén hoûi Hoaù soá leänh Hoaù ñaõ chòu. Hoaù baûo keùm moät naêm ñaày ba leänh.

 Haén baûo: "Theá thì anh coù nhanh cuõng phaûi möôøi naêm". Neáu tuø hai leänh laø saùu naêm, thì sang naêm thöù baûy ñaõ ñöôïc veà. Ñaèng naøy Hoaù ñang ôû naêm thöù taùm. Theá laø phaûi ba leänh. Heát leänh thöù ba, ngöôøi ta môùi xem xeùt. Coù ñöôïc ra ngay thì cuõng moät naêm nöõa. 

 Toång hôïp caùc ngöôøi tuø troøn leänh (ba naêm, saùu naêm, chín naêm, möôøi taùm naêm...) cöõng phaûi maát vaøi thaùng.

 Suy nghó, caân nhaéc, hoïp haønh haøng thaùng. Vaø neáu mình coù truùng soá ñoäc ñaéc. ñöôïc coù teân trong danh saùch tha, thì cuõng phaûi chôø vaøi thaùng quyeát ñònh, vaøo soå ñoùng daáu göûi töø Boä veà traïi. Roài traïi vaøo soå, xem xeùt vaø coù theå giöõ laïi ít ngaøy...  Haén cuõng nghó theá. Hoaù baûo:

 - Coù nhanh nhaát cuõng phaûi hai naêm nöõa.

 Roài Hoaù cöôøi:

 - Noùi theá ñeå coù caùi moác maø nghó ñeán thoâi. Hai naêm nöõa ñöôïc veà laø toát laém roài.

 Haén cuõng nghó ñeán caùi moác cuûa haén. Nhaát nhaät taïi tuø thieân thu taïi ngoaïi. Theá maø chæ caàn caùi khuùc ñeäm ñeå ñöôïc ra tuø thoâi cuõng tính tôùi haøng naêm roài!

 Söï kieän doàn heát anh em soá leû veà ñaây vaø nhöõng ngöôøi môùi bò baét nhö Caân, Löôïng laø moät trieäu chöùng xaáu. Raát xaáu. Sau moät thôøi gian ngöng chieán, maùy bay Myõ neùm bom trôû laïi caøng laøm cho tình hình cuûa boïn haén xaáu ñi.

 Hoaù hoûi:

 - Anh laø coäng saûn aø?

 - Caû nhaø toâi laø coäng saûn. Laø ñaûng vieân. Nhöng toâi thì chöa. Toâi laø quaàn chuùng.

 - Vì sao anh chöa ñöôïc keát naïp?

 - Ñaõ coù luùc toâi phaán ñaáu, nhöng chöa ñöôïc vaøo.

 Hoaù nhìn haén töø ñaàu ñeán chaân. Ñònh nghóa caùi nhìn aáy laø: Anh noùi thaät. Toâi quí anh vì anh noùi thaät.

 - Vì sao anh bò vaøo ñaây? Toâi coù toø moø quaù khoâng?

 Toâi bò baét vôùi toäi danh "Tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng".

 - ôû ñaây anh em goïi laø toäi noùi söï thöïc.

 Ñoù laø moät lôøi khen. Noùi söï thöïc laø moät vieäc khoù khaên, nguy hieåm. Töø xöa ñeán nay vaãn theá. Bao giôø cuõng laø moät vieäc nguy hieåm. Boá haén ñaõ noùi nhieàu laàn: Trung ngoân nghòch nhó. Theá maø ñeán baây giôø haén môùi hieåu ñöôïc ñieàu aáy.

 - Chaéc laø anh vieát baùo coù ñieàu gì... 

 Haén cöôøi. Khoâng traû lôøi. Ai cuõng töôûng haén vieát laùch gì ñoù boâi ñen cheá ñoä. Cuõng nhö ai cuõng bieát haén laø nhaø baùo. Laø coäng saûn. Caû traïi tuø naøy bieát haén laø coäng saûn. Coù ngöôøi nöûa ñuøa nöûa thaät noùi vôùi haén:

 - OÂng coäng saûn bò tuø ñaøy nhieàu, oâng aáy caûi tieán nhaø tuø khieáp thaät.

 Ñuùng laø nhaø tuø cuûa ta ñaõ caûi tieán raát nhieàu. Nhöõng khe hôû cuûa nhaø tuø ñeá quoác ñaõ bò bòt kín. Moät caùi baùnh chöng göûi vaøo cuõng ñöôïc caét ngang doïc, xem coù taøi lieäu gì trong ruoät baùnh khoâng, khoâng sao ñeå daønh ñöôïc, chæ hai ngaøy sau laø moác xaùm daøi baèng ñoát ngoùn tay ñaõ moïc xuø leân doïc hai beân veát caét. Khi coøn giam cöùu, goùi ñöôøng göûi vaøo cuõng bò ñoå tung ra. Bao thuoác bò boùc. Ñieán thuoác bò xeù. Haén vaø Hoaù thaän troïng trao ñoåi. Trong tuø raát thaän troïng. Chaúng neân laøm phöùc taïp tình hình. Chaúng neân laøm mình theâm lo laéng. ôû ngoaøi ñôøi töï nhieân ñaõ bò khoaùc caùi toäi tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng". Vaøo ñaây laïi theâm toäi choùng ñoái thì chæ coù muïc xöông. Neân tuø chính trò ai cuõng giöõ moàm giöõ mieäng. Chæ côûi môû vôùi raát ít ngöôøi ñaõ qua thöû thaùch. Nhö vôùi giaø Ñoâ. Vôùi Giang.

 Chaúng ai noùi vôùi ai nhöõng ñieàn saâu kín trong loøng, nhöng taát caû ñeàu hieåu raèng: Khoâng ai chaáp nhaän caùi thöù tuø khoâng aùn. Tuø khoâng coù ngaøy veà. Khoâng moät ai chaáp nhaän cheá ñoä aên uoáng lao dòch khuûng khieáp maø hoï ñang chòu ñöïng. Haén quyù troïng anh em tuø Coâng giaùo. Taát caû ñeàu soáng kieân cöôøng, ñuùng möïc. Toát vôùi baïn tuø. Khoâng ai laø Giuña. Khoâng ai baåm sôù. Coù leõ ñoù laø anh em thöïc hieän lôøi daïy cuûa Chuùa. Thöû thaùch naøy cuõng laø thöû thaùch tröôùc Chuùa.

 Thaáy Caân ñang ngoài vôùi Hoaù, haén voøng veà phía sau hoäi tröôøng. Ngoài moät mình. Ñaáy laø nôi cao nhaát cuûa quaû ñoài ñöôïc laáy laøm traïi tuø. Haén nhìn anh em ñi vaät vôø, voâ muïc ñích. Nhöõng thaân hình xaùc xô trong nhöõng boä quaàn aùo xaùc xô. Nhöõng caùi ñaàu cuùi chaäm raõi ñeám böôùc. Chôø thôøi gian troâi. Chôø toái xuoáng. Ñeå ngaøy mai laïi heät nhö hoâm nay.

 Haén nhìn haøng raøo ken daøy döôùi chaân ñoài. Coû moïc luùt. Khoâng ai daùm tôùi. Ra ñaáy laøm gì, neáu khoâng coù yù ñònh troán traïi. ôû ñoù vaéng teo. Nhö caàu Hieàn Löông, khu phi quaân söï. Thaùng Taùm naêm ngoaùi, boïn haén ñaõ ñöôïc ra choã ñoù. Baõo. Baõo to laøm haøng raøo ñoå maáy choã. Boïn haén phaûi ñaün goã, ñaün caây, ñaün nöùa gioàng laïi. Chæ moät ngaøy xong. Ñeå nhoát chính boïn haén.

 Bao giôø thì mình cuõng töï laøm haøng raøo, laøm nhaø tuø nhoát mình. Ñôøi laø theá!

 Giaø Ñoâ ñeán ngoài caïnh haén. Giaø ñaõ ñi ñaûo moät voøng vaø bieát khoái tin thôøi söï. Giaø baûo:

 - Caùi ñaùm môùi leân aáy nhoát chung vôùi toaùn loø voâi.

 Chöa phaân toaùn. Coù moät anh ôû Boä N teân laø Ñöùc. Töø Hoaû loø chuyeån leân. Coøn caùi anh Kieàu Xuaân Vónh chính hoï Cao. Doøng doõi Cao Baù Quaùt. Sau vì sôï tru di tam toäc neân ñoåi thaønh hoï Kieàu. Thaáy baûo chæ theâm caùi chaám vaøo thoâi thì chöõ Cao thaønh chöõ Kieàu. 

 Haén cô hoà tuyeät voïng:

 - Tình hình xaáu laém, cuï aï. Ngoaøi aáy laïi ñang baét. 

 - Hoäi Vuõ Löôïng thoåi keøn laøm gì maø cuõng tuø chính trò.

 - Thì toâi vôùi cuï laøm gì maø cuõng tuø chính trò. Möu ñoà gì. Choáng ñoái gì. Chæ coù tin töôûng ôû caùc oâng aáy quaù.

 - Toäi cuûa chuùng mình khoâng phaûi laø maát loøng tin maø laø tin töôûng quaù.

 - Soáng theá naøy khoâng ñieân keå cuõng laï thaät.

 - Toâi cuõng mong toâi ñieân. Thaät khoán naïn vì mình vaãn khoâng ñieân leân ñöôïc.

 - Ñeâm qua, toâi mô thaáy con beù con beân Phaùp. Noù vaãn nhö luùc toâi töø bieät noù. Toâi mô thaáy quaùn röôïu cuûa baø Jeannette. Toâi vaøo ngoài ôû quaùn. Con beù chaïy ra hoûi: Que buvez vons?  Vaãn caùi gioïng noùi aáy. Noù chaúng nhôùn leân chuùt naøo. Toâi oâm laáy noù: "Khoâng nhaän ra boá aø? Con meøo con cuûa boá". Noù khoùc, noù giaõy tuït khoûi tay toâi. Roài noù goïi: "Meï ôi Coù khaùch! ! Vôï toâi ra ñöùng sau quaày: " OÂng duøng gì? Toâi cuõng noùi nhö moät ngöôøi khaùch: "Cho moät coác vang vaø moät xaêng-ñuyùch! ! . Kyø laï... Baø Jeannette cuõng khoâng nhaän ra toâi. Toâi thì nhaän ra caû hai. Nhöng cöù ngoài uoáng nhö moät ngöôøi khaùch laï.

 Giaø Ñoâ cuùi ñaàu. Haén thôû daøi, theøm ñöôïc nhö giaø Ñoâ, gioïng raàu raàu:

 - Toâi maát. khaû naêng naèm mô roài. Ñaõ bao laàn toâi ao öôùc naêm mô thaáy vôï, thaáy con. Nhaát laø caùc chaùu. Laàn cuoái cuøng toâi naèm mô laø thôøi gian coøn ôû xaø lim 75  caùch ñaây hôn ba naêm roài. Phaûi noùi, toâi mong naêm mô thaáy caùc chaùu laém. Theá roài caàu ñöôïc öôùc thaáy. Toâi naèm mô thaáy thaèng chaùu lôùn. Hai boá con ôû döôùi ñaàm. Nöôùc tôùi coå toâi, coå chaùu, meânh moâng, naéng loaù. Soùng nöõa. Toâi bôi laïi choã chaùu. Vaø cöù theá tuùm ñaàu thaèng beù maø taùt noù, ñaùnh noù. Noù khoùc, noù khoùc thaûm thieát: "Con laïy boá roài, boá ñöøng ñaùnh con nöõa". Toâi vaãn cöù aán noù xuoáng vaø ñaùnh. Noù nhoâ leân, toùc öôùt ñaãm. Noù khoùc. Noù gaøo khoùc ñau ñôùn: Con laïy boá roài. Boá ñöøng ñaùnh con nöõa". Toâi choaøng tænh. Run leân. Toaùt heát moà hoâi. Troáng ngöïc ñaäp thình thòch. Nghó thöông con quaù. Sao toâi laïi ñaùnh noù? Toâi chæ mong naèm mô thaáy chuùng, ñöôïc gaëp chuùng trong mô ñeå oâm aáp, yeâu chieàu. Theá maø mô thaáy noù toâi laïi ñi ñaùnh noù.

 - Toâi cuõng theá. Toâi cöù ngoài uoáng nhö moät khaùch haøng, theá môùi khoå chöù.

 Haén laëng im. Haén ñang nghó ñeán caùi öôùc mô naèm mô thaáy con cuûa haén, naèm mô thaáy thaèng lôùn moät laàn nöõa ñeå haén söûa chöõa toäi loãi laøm boá cuûa haén. Sao haén laïi ñaùnh con haén nhö ñaùnh ñoøn thuø? Sao haén laïi laø moät thaèng boá ñoäc aùc, vuõ phu ñeán theá Thaøng beù gaøo leân trong mô, nhöõng tieáng gaøo thaûm thieát cöù voïng maõi beân tai haén: "Con laïy boá roài. Boá ñöøng ñaùnh con nöõa". Sao phaûi laïy boá, hôû con? OÂi! Con toâi, nhöõng ñöùa con khoå dau, coâi cuùt ôû beân kia theá giôùi.

 Haén than thôû:

 - Ñeâm naøo ñi nguû toâi cuõng ao öôùc naèm mô thaáy chaùu moät laàn nöõa. Nhöng töø baáy ñeán nay toâi khoâng naèm mô thaáy gì heát. Toâi hoaøn toaøn maát khaû naêng naèm mô roài. Ñaáy laø laån naèm mô cuoái cuøng cuûa toâi. Toâi thöông noù quaù.

 - Toâi cuõng ít naèm mô. Giaù ñeâm naøo toâi cuõng naèm mô thaáy Marseille. Thaät laø moät thaønh phoá... Khoâng. Haûi Phoøng khoâng theå naøo bì ñöôïc. Haûi Phoøng xa bieån.

 Ñaèng naøy bieån gaàm theùt ngay nôi mình nguû. Thaät laø vó ñaïi Nhöõng ngöôøi daân ôû ñaáy thaúng thaén, côûi môû, vui tính... oâng Martin vôùi caây ñaøn violon vaø caû baàu ñaøn theâ töû ñeán ñaâu laø hoäi ôû ñoù. Treû con ngöôøi lôùn quaây laáy. Thaät laø nhöõng ngöôøi voâ tö löï.

 - Ñôøi cuï thaät sung söôùng. Bieát ñaây, bieát ñoù. . Toâi thì töø beù leân röøng, aên rau muoáng cuûa caùch maïng. Baây giôø laïi leân röøng. Rau muoáng chaúng coù maø aên.

 - Toâi veà nöôùc vôùi bao yù ñònh toát ñeïp. Thaät khoâng ngôø. 
 - Toâi ao öôùc ñöôïc nhö cuï. Ñöôïc moät laàn leo leân thaùp Eiffel ñöùng tröôùc Khaûi Hoaøn Moân.

 Hoï noùi vôùi chính hoï. Moãi ngöôøi mang trong loøng noãi khoå ñau quaù lôùn, ñeán noãi trong moät luùc khoâng coøn khaû naêng tieáp thu ñöôïc noãi loøng ngöôøi khaùc.

 Coù tieáng keûng vang leân. Moät hoài doùng daû doäi vaøo röøng xanh. Keûng ñieåm danh buoåi toái.

 Moïi ngöôøi laëng leõ trôû veà, tuï taäp ôû khoaûng saân tröôùc cöûa buoàng giam. Chôø cho ñeán khi thaáy oâng Quaân, theo sau laø Chaét töø buoàng beân ñi deán, taát caû veà choã ngoài. Ngöôøi naøo ngoài ñuùng choã ngöôøi aáy. Ngöôøi saøn treân chieáu thaúng xuoáng ngöôøi saøn döôùi, ñoâi ngoài saøn beân naøy ñoái ñoái xöùng vôùi ñoâi ngoài saøn beân kia, xeáp baèng troøn, tay ñaït leân ñuøi, ngöûa loøng baøn tay leân, ñaàu cuùi nhìn xuoáng. Ñoù laø noäi qui baét buoäc.

 OÂng Quaân ñi giöõa hai haøng saøn goã. OÂng ñi giöõa hai haøng tuø quaàn aùo soá xaùm xòt ngoài thaønh daõy nhö buït moïc. OÂng döù döù caùi buùt maùy vaøo töøng ngöôøi, mieäng laåm nhaåm. OÂng ñeám beân phaûi, oâng ñeám beân traùi. Döù beân treân, döù beân döôùi. Nhöõng maët tuø lì lì, bí aån. Veû maët oâng Quaân laïnh luøng, khoù hieåu khoâng keùm.  Ngöôøi ta ñaõ tính nhöõng laàn oâng Quaân phaûi ñeám trong ngaøy. Saùng môû cöûa ra: Ñeám. Di laøm: Ñeám. Tröa veà: Ñeám. Chieàu ñi laøm: Ñeám. Ñi laøm chieàu veà: Ñeám. Ñi nguû: Ñeám. Toång coäng saùu laàn ñeám trong ngaøy.

 Traïi cöù tính moät nghìn tuø cho chaün. Vaäy thì moät ngaøy oâng Quaân phaûi ñeám saùu nghìn ngöôøi. Moät naêm oâng phaûi ñeám hôn hai trieäu ngöôøi. Maø oâng laøm quaûn giaùo ñaõ ñöôïc hai chuïc naêm roài, laøm töø khi taäp keát. OÂng ñaõ ñeám boán chöïc trieäu ngöôøi tuø.  Thaät laø moät söùc lao ñoäng vó ñaïi.

 Moät naêm hai trieäu khuoân maët meät moûi, lôû dôø, xaùm xòt dieãu qua maët oâng. Coù leõ vì soi maõi vaøo taám göông aáy, oâng cuõng bieán daïng: Meät moûi, laïnh, chai, khoâng moät tình caûm naøo bieåu hieän ra ngoaøi. OÂng ñaõ nhieãm phoùng xaï cuûa boïn haén.

 OÂng ñaõ ñeám xong.

 OÂng böôùc ra.

 Chaét ñoùng hai caùnh cöûa, khoaù laïi.

 Khi caùnh cöûa ñoùng laïi moät luùc, nghóa laø ñuû thôøi gian ñeå oâng Quaân vaâo phoøng beân caïnh, phoøng giam oàn leân. Noùi. Taåm quaát. Saép xeáp laïi noäi vuï. Vaø soät seät.

 Löûa laïi chaùy ñuøng ñuøng trong nhaø meùt. Khoùi muø mòt. Chaát ñoát chuû yeáu laø nöùa. Khoâng hieåu sao hoï vaãn kieám ra nöùa.

 Coù moät laàn haén ñaõ laáy ñöôïc caû moät caây nöùa ñeå giöõa saân traïi, tröôùc maét caùc oâng aùo xanh vaø caùc oâng aùo vaøng  ñöùng treân naêm boát gaùc chính vaø phuï cao ngaát. Tröôùc maét haøng traêm ngöôøi tuø. Ñi laøm veà, thaáy boù nöùa ñeå giöõa saân, ngon quaù, haén nhìn leân caùc boát gaùc quan saùt. Roõ raøng ngöôøi treân boát quay maët vaøo saân (nhìn sinh hoaït trong saân tuø, duø sao cuõng vui hôn nhìn ra röøng giaø, nhaát laø buoåi chieàu taø). Haén thaûn nhieân ruùt moät caây nöùa daøi, chaïy vaøo buoàng, gaùc leân quaù giang, caïnh nhöõng caây nöùa khaùc, phôi boä quaàn aùo öôùt cuûa haén vaø gìa Ñoâ leân ñaáy. Vöøa xong, thì moät oâng quaûn giaùo chaïy vaøo buoàng, giaän döõ:

 - Anh naøo vöøa aên caép caây nöùa chaïy vaøo ñaây Ñaâu roài!

 Haén ñaõ naèm daøi treân saøn, lôø ñôø khuoân maët, döûng döng vôùi nhöõng lôøi quaùt naït cuûa oâng. Cöù ñeå oâng ta tìm trong gaàn traêm boä quaàn aùo soá naøy keû ñaõ caàm caây nöùa chaïy vaøo ñaây. Caây nöùa cuûa haén cuõng nhö moïi caây nöùa khaùc ñang mang treân mình nhöõng boä quaàn aùo tuø roû nöôùc, nhö ñaõ naèm ñaáy töø bao giôø.  Ñoù laø caùch döï tröõ chaát ñoát an toaøn nhaát vaø cuõng laø thöù chaát ñoát tuyeät dieäu nhaát ñaûm baûo caû boán tieâu chuaån: nhanh, deã nhoùm, deã daäp, choùng soâi. Chaát ñoát coøn laø nhöõng maåu cuûi, caønh caây gaãy, quang saûo raùch, thuøng gaùnh nöôùc ñaùi vôõ . . ". Nghóa laø taït ñöôïc, boàng ñöôïc veà thì vaãn coù thöùc ñun.

 Ngöôøi khoâng ñun naáu thì quaây quaàn töøng nhoùm noùi chuyeän, ngöôøi nhoùm beáp than ñun nöôùc pha traø. Anh khaùc quay maët vaøo töôøng giôû suaát côm ra aên. Coù theå anh ta kieám ñöôïc caùi gì löng löûng buïng luùc ñi laøm, neân luøi böõa laïi, ñeå ñeâm ñôõ doùi. Coù theå anh ta aên theâm vôùi ñoà tieáp teá. Nhöõng choã naøo noåi beáp than, ñöôïc coi laø loaïi giaàu coù, sang troïng". Nhaåm xaø, uoáng cheø. Coù cheø uoáng ñeàu ñaën daâu phaûi chuyeän duøa. Phaûi raát maïnh. Cheø laïng laø nhaát. Thöù naøy quaù sang. Cuõng coù laàn haén thaéng ñaäm. Haén taït ñöôïc moät naém ôû choã sao cheø cuûa traïi. Cheø Haø Giang, cheø loaïi hai, ñeàu sang. Cheø "chín haøo ba" cuõng laø lyù töôûng, ñöôïc ñaùnh giaù ngang vôùi cheø U, thöù cheø boàm, ñoàng baøo thieåu soá ôû U sao, ngai ngaùi muøi aùm khoùi. Bí quaù thì laáy laù moät loaïi caây, pha uoáng ngaêm ngaêm, ngoøn ngoït, hình nhö coù muøi cam thaûo. Boïn haén goïi laø cam thaûo nguyeân.

 Hoäi cheø cuûa haén ñöôïc moïi ngöôøi vì neå. Uoáng khaù ñeàu, cho ít cheø thoâi, luùc taøn thì daët leân ninh. Hai caùi cheùn haït mít lau traùng cöù boùng loaùng. Taát nhieân vöøa uoáng vöøa nghe ngoùng. Coù tieáng môû khoaù thì phaûi vöùt ngay ñöôïc beáp than ñi tröôùc khi oâng aáy ñeán. Coù khi oâng aáy im laëng ñi chung quanh buoàng khoâng moät tieáng ñoäng. Nhö hoå.

 Hoâm aáy haén vaãn soät seät. Giaø Ñoâ ñöa caùi ca con tí xíu cuûa giaø ra. Ñoù vöøa laø caùi aám vöøa laø caùi sieâu, öu ñieåm laø moûng, ñun raát choùng soâi. Haén laáy boù ni-loâng ñöïng caùc ñoà tieáp teá ñaõ aên heát vaø ñaõ ñöôïc giaët saïch maø oâng Thanh Vaân ñeå laïi cho haén. Haén choïn hai tuùi, moät tuùi ñöïng keïo, moät tuùi döïng xuùp, vaø haén xeù moät maûnh quaàn ñuøi cuõ. Haén beän hai thaønh phaàn gieû vaø ni-loâng thaønh hai caùi ñuõa daøi. Ñoù laø nhöõng thanh nhieân lieäu.

 Giaø Ñoâ laáy ra moät duïng cuï chuyeân duøng khaùc: Moät voøng troøn baèng daây theùp loàng vöøa khít ca coù tay caàm daøi choáng noùng. Giaø Ñoâ caàm ca. Haén dun. Löûa baäp buøng döôùi ñít ca. Khoài nhieàu. Noùng ít. Khoùi vaø muøi ni-loâng khoù chòu. Nhöng khoâng sao. Ñöôïm ra pheát. Ca moûng. Nöôùc ñaõ keâu keâu.

 Coù tieáng chaân ñeán cöûa soå cuûa haén. Haén duïi ngay löûa xuoáng caùi baùt saét ñaõ chuaån bò saün. Raát nhòp nhaøng, giaø Ñoâ ñaët caùi ca leân treân. Hai baøn tay ngöôøi naøo naém vaøo cöûa soå. Taát caû giaät mình. Ngöôøi aáy ñu leân: Chaét! Haén hoaûng.

 - Kheùt laém ñaáy, caùc boá aï. oâng aáy bieát laø cheát ñaáy. Naøy, cho mieáng chaùy naøy. 

 Chaét ñöa qua cöûa soå cho haén mieáng chaùy con vaø bieán maát.  Haén bò baát ngôø. Ngaïc nhieân vaø aám loøng. Haén môùi leân ñaây ñöôïc moät naêm. Nhöng thaáy tuø traät töï traïi ôû ñaây khaùc haún Q.N. Tuø traät töï traïi Q.N laø Thaát, moät anh tuø to beùo ñoû au, moät vaän ñoäng vieân, tröôûng phoøng theå duïc theå thao moät huyeän, aùn hai naêm vì bieån thuû coâng quyõ. Khoâng troø chuyeän vôùi ai bao giôø, luùc naøo cuõng ñi sau oâng Quaân (Phaûi, vaãn laø oâng Quaân. OÂng Quaân cuõng töø Q.N chuyeån leân traïi naøy sau haén ít ngaøy) nhö caùi ñuoâi. Coù leõ vì suaát aáy quaù thôm, neân anh ta giöõ gìn caån thaän laém. Khi tuø ñi laøm, khi tuø veà traïi, Thaát ñöùng beân naøy coång, ñoái dieän vôùi oâng Quaân. Thaát cuõng ñeám. Thaát nhaéc nhôû tuø boû noùn, boû guoác. . Ñi deùp thì ñöôïc. Ñi guoác qua maët quaûn giaùo laø khoâng ñöôïc. Laø khoâng toân kính caùn boä. Laø voâ leã.

 Nhöng Leâ Baù Di ñi guoác. Leâ Baù Di thì khoâng theå coù deùp. Ngöôøi Quaûng Trò, tuø cuùng ñaõ möôøi naêm, gia ñình khoâng theå theo ñuoåi töø trong aáy leân maõi VQ, QN maø tieáp teá ñöôïc, Leâ Baù Di hoaøn toaøn soáng baèng traïi. Böõa aên sang nhaát cuûa Di laø ba laïng thòt traâu kho chuoäi choaïi ngaøy Teát. Moät naêm coù moät laàn. Khoâng thuoác ñaùnh raêng, khoâng khaên maët (Di laáy quaàn aùo raùch laøm khaên maët) khoâng tieàn löu kyù, khoâng bít-taát, khoâng deùp... Leâ Baù Di ñeõo laáy guoác ñi. Vaø cöù ñi guoác qua coång.

 Thaát goïi nhaéc nhôû. Leâ Baù Di cöù ñi. Khoâng bieát Di khoâng nghe tieáng, hay bieát nhöng cöù laøm theo yù mình. Thaát chaïy tôùi tuùm vai Di quaùt maéng vaø chæ xuoáng ñoâi guoác, söøng soä. Di cuùi xuoáng nhaët guoác vaø boãng nhieân, haén vaø taát caû khoâng ngôø: Di quaät guoác vaøo maët Thaát. Haún laø choã guoác aáy coù caùi dinh loøi ra. Thaát vuoát maët. Maët ñaày maùu. Tay ñaày maùu.

 Thaát im laëng. OÂng Quaân im laëng. Boïn haén im laëng ñi qua. Haén khoâng ngôø Di laïi haønh ñoäng nhö vaäy. Di cuøng toaùn vôùi haén. Ngöôøi nhoû thoù, traùn heïp, ñaàu nhoû, nhöng quai haøm baïnh ra. Nhöõng anh em cuøng tuø vôùi Di ôû Coång Giôøi baûo: tröôùc Di khoâng theá ñaâu. Nhai saén nhieàu neân quai haøm môùi baïnh ra. Ai nhai saén nhieàu ñeàu coù kieåu maët hoå mang baønh nhö vaäy.

 Raâu Di ñen sì, kín caèm, kín moàm, moâi döôùi thöôõi ra thaâm thaâm, cöù nhö nhoï moõm. Di khoâng chôi thaân vôùi ai. Vieäc Di, Di laøm. Laàm luõi nhö caùi boùng. Nhöng gaùnh khaù. Gaùnh khoaùn, Di cöù chôi saùu möôi ki-loâ phaân traâu boø chaïy vaøi caây soá, loäi boán suoái, vöôït vaøi doác.

 Di cuõng raát töï troïng. Coù laàn haén cho Di moät veùo thuoác laøo, theá laø hoâm sau gaëp nhau ôû bôø con suoái caïn, Di duùi cho haén hai caùi baùnh khoai vöøa baèng caùi troân baùt, nhö hai caùi baùnh tröùng caùy ôû queâ haén, toaøn xô. Chaéc Di tranh thuû xuoáng ruoäng khoai ñaõ dôõ, moùt döôïc.

 Di laønh. Di khoå. Di ít noùi. Boãng nhieân Di khuøng. Nhöng Di laïi bò haønh haï theo caùch khaùc.

 Buoåi chieàu ñi laøm veà, haén ñaõ laáy nöôùc uoáng vaø ñang ñi sang beân toaùn moäc chôi, thaêm Giang, ngöôøi baïn tuø cuøng giam ôû 75, thì sau löng haén coù tieáng raàm raàm. Tieáng theùt. Tieáng keâu uù ôù. Haén quay laïi. Thuøng nöôùc ñoå choûng chô. Moät daùm ñoâng ñang ñaù, ñaïp, ñaám. Leâ Baù Di naèm laên döôùi ñaát. Ba Ñen, Phi Coác, Trieàu Phæ, Laäp Ba Tai... nhöõng tuø taäp trung hình söï cao lôùn, baáy laâu ngöùa ngaùy chaân tay ñang ñaùnh ñoøn hoäi chôï. Toaøn nhöõng mieáng hieåm. Toaøn nhöõng mieáng vaøo buïng, vaøo söôøn, vaøo ngöïc. ôï. ôï. Cöù moãi ñoøn Di nhaän, Di laïi öôõn leân. Öôõn, nhöng khoâng keâu. Chæ ôï ôï. Ñoøn cuoái cuøng laø moät cuù ñaùnh baèng goùt cuûa Ba Ñen neän thaúng xuoáng moû aùc. Töù chi Di ruùm laïi. ôï. ôï.

 Thoaét moät caùi, taát caû ñaõ bieán heát. Traän ñoøn raát nhanh. Nhö chöa heà xaûy ra. Chæ moät mình Di. Quaàn aùo xaùm, soá ñoû, laám laùp naèm co treân ñaát. Maét nhaém nghieàn thieâm thieáp. Moät luùc sau, Di môû maét, chôùp chôùp. Khoâng nhaên nhoù, khoâng keâu reân moät lôøi, Di göôïng ngoài daäy. Nhaët caùi goâ  laên loùc, ñöùng leân phuûi quaàn aùo. Ñi deán choã thuøng saét chaét tí nöôùc caën coøn soùt laïi, caàm goâ vaøo buoàng ñaët leân saøn nhö khoâng coù chuyeän gì xaûy ra.  Haén ñi veà phía toaùn moäc vaø thaáy oâng Quaân ñang laëng leõ huùt thuoác saâu keøn ôû coång traïi. OÂng coù bieát khoâng? Haún laø oâng bieát. aàm aàm nhö theá laøm sao khoâng bieát. Cuõng nhö caû traïi bieát Thaát ñaõ xuyø boïn ñaøn em daïy Leâ Baù Di moät baøi hoïc. Vaø cuõng laø daïy taát caû caùnh phaïm baøi hoïc. 

 So vôùi Thaát, Chaét thaät deã chòu. Coù leõ cuõng vì Chaét tuø laâu quaù roài. Chaét, taäp trung hình söï, ñaõ ngoùt chuïc naêm. Chaét hieåu caùnh taäp trung. Haén chöa kòp noùi lôøi caûm ôn vôùi Chaét veà mieáng chaùy thì Chaét ñaõ ñi. Haén laïi nhoùm löûa. Laùc ñaùc vaøi beáp than. Coøn taát caû naèm daøi im laëng. Nhö nhöõng xaùc cheát. Anh em ñang "maëc nieäm tôùi gia ñình". Haén laáy ra hai caùi cheùn maét traâu men traéng. Haén töï haøo veà hai caùi cheùn cuûa mình.

 Hai caùi cheùn söù men traéng naøy laøm hoäi cuûa haén noåi leân. Noù cuõng gioáng nhö ngoaøi ñôøi, ngöôøi ta uoáng nöôùc baèng cheùn coå ñôøi Lyù, ñôøi Traàn. Quaù ö sang troïng. Bôûi vì trong tuø ngöôøi ta uoáng nöôùc baèng naép ca, baèng baùt... Coù cheø maø uoáng laø toát laém roài. Hai caùi cheùn "tuø baûo" aáy haén ñem töø traïi QN leân. Kyû meäm cuûa Cöông, ngöôøi só quan treû tuoåi nhaát cuûa khoaù huaán luyeän cuoái cuøng cuûa lôùp só quan Ñaø Laït. Cöông gaày goø. Khoâng gia ñình. Chæ khoaûng ngoaøi 30 tuoåi, nhöng ñaõ chín naêm tuø. Raêng ruïng heát. Moùm. Ñaàu troïc. Nom maët Cöông gioáng heät caùi soï ñaàu laâu naèm giöõa hai khuùc xöông baét cheùo trong taám bieån Nguy hieåm cheát ngöôøi. Cuõng hoác maét saâu theá naèm döôùi caùi soï to. Cuõng hai maù hoùp, quai haøm xöông xaåu. Cöông ôû toaùn laâm saûn. Cuøng vôùi nhöõng ngöôøi tuø thieåu soá löïc löôõng. Nhöõng Hæn Saûn, Caém Xìn (khoâng phaûi Xìn Caém) nhöõng Taèng Xình Quay... leo nuùi nhö deâ röøng. Cöông loeûo khoeûo, nhöng vaãn vaùc nhöõng boù nöùa, nhöõng caây goã ñuùng tieâu chuaån. Moät buoåi lang thang trong röøng ñaøo maêng cho oâng quaûn giaùo, Cöông ñi vöôït sang beân kia nuùi vaø thaáy moät caây lôùn. Trong moät hoác treân caây, moät baùt höông, taøn höông phuû ñaày muøn laù muøn goã muïc. Moät cuoän giaáy ñöïng höông phaûi coá gaéng laém môùi nhaän ra hình daïng. Vaø boán caùi cheùn maét traâu.

 Cöông ñi ñeán caây vaû gaàn ñaáy, haùi maáy traùi chín ñeå vaøo trong hoác caây thay cho ñoà leã vaø xuyùt xoa khaán vaùi thaàn nuùi, thaàn röøng cho xin hai caùi cheùn. Cöông ñem cheùn xuoáng suoái, ñaùnh röûa saïch seõ roài ñem veà cho haén. Maõi sau naøy haén môùi bieát taát caû nhöõng chuyeän aáy. Haén cuõng thaáy hôi chôøn chôïn.

 Nhöng ñoù laø chuyeän veà sau.

 Hai caùi cheùn aáy laøm haén vôùi giaø Ñoâ noåi tieáng. Nhieàu ngöôøi mang caû cheø sang ñaây uoáng. Nhöõng ngöôøi thaân nhö Xìn Caém, Taûng ôû QN, Löôïng, Caân ôû VQ thì möôïn veà uoáng taêng hai. Nhöng hoâm nay haén muoán môøi Caân vaø Löôïng sang cuøng uoáng vôùi boïn haén. Haén tuït xuoáng ñaát vaø leo leân saøn beân kia. Ngay choã Caân. Caân ñang ngoài giöõa chieáu, xeáp baèng troøn, quay maët veà phía töôøng. Haén xeån deán caïnh Caân, ñaït tay leân vai Caân thì thaøo:

 - Sang uoáng... 

 Haén boãng im baët, vì Caân ngoài im nhö töôïng goã. Khoâng quay laïi. Cuõng khoâng traû lôøi. Haén hieåu. Caân ñang caàu nguyeän, ñang ñoäc thoaïi tröôùc Chuùa. Löôïng naèm, thaáy haén tôùi, vuøng daäy:

 - Anh veà ñi, Löôïng sang ngay. Ba ngöôøi ngoài xuïp xoaïp. Giaø Ñoâ uoáng baèng baùt vaäy. Cam haûo nguyeân ñaõ ngaám. Nöôùc ñoû ngaêm ngaêm, ngoøn ngoït. Vaãn coøn caùi thuù tuyeät vôøi naøy. Hoâm nay phaûi uoáng laâu moät tyù, giaø Ñoâ aï. Uoáng cheø, nhaém chaùy. Ngon hôn caû baùnh ñaäu xanh. Hôn caû keïo tröùng chim. Chaét thaät laø moät ngöôøi toát. Caùm ôn anh. Toâi seõ nhôù anh cho ñeán luùc cheát. Löôïng ôi, tyù nöõa haùt cho mình nghe.

 Töø choã taän cuøng xaõ hoäi naøy, mình ñaõ thaáy taän cuøng cuûa caùi phi lyù. Ñuùng nhö Löôïng noùi: Neáu nhö baây giôø ñöôïc tha veà nhaø, coù tieáng goõ cöûa, ra môû, thaáy coù moät ngöôøi töï xöng laø Giôøi thì cuõng chaúng coù gì ngaïc nhieân. Cöù vieäc môøi Giôøi vaøo uoáng cheø maø khoâng phaûi baên khoaên. Moïi vieäc ñeàu coù theå xaûy ra. Sao laïi khoâng coù moät oâng Giôøi xuoáng uoáng cheø vôùi mình ñöôïc. Caân noù vaãn coøn caàu nguyeän. Noù doïn mình tröôùc Chuùa. Noù coù moät nieàm tin vaøo Chuùa. Coøn mình chaúng bieát tin vaøo ñaâu nöõa". Sung söôùng thay nhöõng keû coù loøng tin". Ñoù laø moät caâu phöông ngoân Phaùp.

 Moãi ngöôøi ñeán ñaây baèng moät con ñöôøng khaùc nhau. Moät hoaøn caûnh khaùc nhau. Haén khaùc. Löôïng khaùc. Giaø Ñoâ khaùc. Nhöng ñeàu gioáng nhau ôû moät ñieåm: Söï ngaây thô. Nheï daï. Caû tin. Vaø ñeàu phaûi traû giaù. Ngoïc coù laïi thaêm Traø Mi. Mình mong muoán hai ngöôøi thaân thieát vôùi nhau. Haén uoáng cam thaûo nguyeân vaø im laëng. Löôïng, giaø Ñoâ im laëng.