Ñaõ hôn boán thaùng keå töø ngaøy Ngoïc leân thaêm haén.  Haén vöøa caûm thaáy nhö môùi gaëp Ngoïc hoâm qua, laïi vöøa nhö thaáy laâu quaù roài, moät thôøi gian ñaèng ñaüng. .  Taát caû moïi thöù Ngoïc ñem leân ñaõ gaàn heát. Khi Chaét môû hoøm cuûa haén, trong hoøm chæ coøn chöøng vaøi laïng ñöôøng chaûy nöôùc, moät boïc caùc tuùi ni-loâng giaët saïch cuoän boù vaøo nhau vaø moät tuùi côm khoâ, thöù côm ñoän ngoâ vaøng vaøng, traêng traéng.

 Nhöng trong hoøm haén laïi coù moät caùi beáp than. Ñoù laø moät caùi oáng bô söõa boø coù maáy que theùp laøm ghi chia ñoâi hoäp. Phía döôùi ñuïc laøm loã thoâng gioù. Caùi beáp ñöôïc ñeå sang moät beân.

 Chaét cuøng haén giuõ tung caùi chaên boâng to suø, voû baèng vaûi ka-ki vuïn ñaõ sôøn thuûng ôû nhöõng gaân caïnh ñöôøng may coäm leân. Khoâng coù gì ñaëc bieät. Bò. Ñaáy môùi laø caùi caàn xem. Haén khoaùc bò ñi laøm vaø khoaùc bò veà. Moät tuùm rau thôm öôùt daãm nöôùc goùi trong moät maûnh ni-loâng. Moät cuû su haøo baùnh xe ñaõ vaët truïi laù haén taït ñöôïc ôû moät vöôøn rau beân kia suoái. Luùc röûa chaân tay ñi veà haén toùt sang, hai tay quô hai caùi laø xong...

 OÂng Thanh Vaân gaät guø haøi loøng.

 Quaû tôùm "  roài! Haén bình tónh nghó. Chaét ñaët naém rau thôm, cuû su haøo ra moät choã. OÂng Thanh Vaân laáy chaân ñaù ñaù vaøo caùi hoøm ra hieäu. Chaét keùo caùi hoøm ra phía ngoaøi. ôû giöõa hoøm goã vaø böùc vaùch laø moät caùi oáng quaàn tuø raùch moät ñaàu ñaõ ñöôïc khaâu lieàn, ñaàu kia buoäc tuùm phoàng phoàng nhö moät con chuoät coáng. Ñoù laø moät tuùi ñöïng than cuûi. Chaét nhaác caùi tuùi ra. Haén aáp uùng:

 - Baùo caùo oâng. Toâ; bò oám quaù, maïn pheùp oâng mang tí than veà naáu chaùo...

 Khoâng theøm nghe, khoâng theøm noùi nöûa lôøi, oâng Thanh Vaân ñaù vaøo caùc thöù phaïm qui vaø ñaù caû vaøo caùi hoøm. Roài oâng tuït xuoáng daát. Haén nhaác voäi tuùi ñöôøng, tuùm ni-loâng trong hoøm. Chaét xeáp caùc tang vaät vaøo hoøm, caép mang ra.

 Coøn laïi nhöõng ngöôøi tuø im laëng. Roài moãi ngöôøi moät caâu, aàm leân". Theá laø maát soät seät roài", "oâng aáy laøm caêng quaù nhæ", "Toâi giaû A Tuaán con dao ñaây". , "Meû to roài" "Chaéc coù thaèng naøo baåm". Moät anh tuø treû maêng nhaûy töø saøn beân kia sang choã haén. Ñoù laø Caân, giaùo daân phaùt Dieäm, môùi vaøo tuø maáy thaùng nay. Nöôùc da Caân vaãn saùng, saên vaø thaáy roõ hoàng caàu. Khoâng gioáng nöôùc da tuø ngaêm ngaêm tai taùi, bôøn bôït, söng söng kín mít noãi loøng, khuoân maët Caân vaãn coøn neùt rieâng, ñoù laø caùi linh hoaït, caùi bieåu hieän tình caûm ra beân ngoaøi. Töø con ngöôøi Caân vaãn coøn boùng daùng uyeån chuyeån cuûa Töï do, cuûa ñoàng ruoäng, cuûa luyõ tre gioù thoåi.

 - "Haún coù moät thaèng choù naøo baåm ñaây.! !

 Haén noùi vaø nhìn vaøo moät anh tuø ngoài ôû saøn beân kia, cuõng taàng treân, cheânh cheách choã haén ngoài. Giaø Ñoâ tieáp: Ñoù laø caùi chaéc". Giaø cuõng nhìn vaøo ngöôøi ñoù. 

 Trong tuø cuõng nhö ngoaøi ñôøi, haén caêm thuø nhaát söï phaûn boäi.  Raát nhieàu caùi nhìn höôùng veà anh tuø saøn beân kia.

 Ñoù laø Hôïp, moät anh lính nguïy queâ ôû Baéc Ninh ñaõ taäp rung caûi taïo tôùi naêm thöù chin. Vaãn bình thaûn chöõa caùi baãy chuoät, anh ta cheùp mieäng:

 - Ñaõ khoå theá naøy roài maø coøn haønh haï laãn nhau. Choù laïi ñi gieát choù.

 Nhìn Hôïp, nghe Hôïp noùi, haén laïi phaân vaân, khoâng bieát coù phaûi Hôïp baåm khoâng. Anh ta môùi ôû traïi Phuù Sôn chuyeån veà. Cuõng nhö haén ôû traïi Q.N chuyeån leân.

 Sau 16 thaùng 4, soá leû caùc nôi nöôøm nöôïp veà ñaây. Xe chaïy ñi chaïy laïi vaø nhaû ra bao nhieâu tuø maët laï hoaéc.

 Anh em ôû Phuù Sôn cho bieát: Hôïp thích baåm, sôù  ñeå laäp coâng, sôùm ñöôïc trôû veà. Muoán gì haén cuõng phaûi toå chöùc böõa uoáng cheø toái nay. Vaãn phaûi soät seät. Ñeå cho keû naøo laøm li-cai-tô  thaáy roõ hoï ñaõ thaát baïi. Thöïc loøng haén raát ñau. Nhìn vaøo choã ñeå noäi vuï troáng moät khoaûng, haén xoùt. Caùi hoøm. Caùi hoøm khoâng theå thieáu ñöôïc cuûa haén. Haén ñaõ vieát thö cho vôï xin caùi hoøm sau vuï maát caép hai goùi keïo. Vaø vôï haén ñaõ ñeøo baèng xe ñaïp ñi gaàn traêm caây soá leân cho haén. Haén ñaõ mang caùi hoøm vaøo traïi tröôùc bao caëp maét theøm thuoàng cuûa caùc baïn tuø. Caùi hoøm ñaõ gaén vôùi haén ñi bao toaùn. Töø Q.N ñeán V.Q. Caùi hoøm vôùi bao nhieâu coâng duïng. Caùi hoøm gia saûn, toång kho. Caùi hoøm aáy maø chaùc, giaù trò khoâng keùm caùi caëp loàng toát nhaát.

 Haén tieác tuùi than. Ñaây laø moät tuùi than ñaëc bieät. Khoâng phaûi loaïi than cuûi thoâng thöôøng. Ñi laøm, vieäc ñaàu tieân laø phaùt hoaû caùi ñaõ. Kieám caây que ñoát löûa ñuøng ñuøng. Muøa reùt thì söôûi. Muøa heø thì huùt thuoác laøo. Duùi ngaàm vaøo ñoù cuû khoai, caùi baép ngoâ neáu toát soá taït ñöôïc. Anh naøo thích than thì ñi tìm cuûi chaéc vöùt vaøo, roài nhaët than ra, laáp ñaát leân. (Taát nhieân laø phaûi rình luùc quaûn giaùo khoâng coù maët). Roài lieäu maø boàng veà. Ñoù chæ laø thöù than hoa thöôøng thaáy.

 Meû than vöøa maát cuûa haén laø moät meû than ñaëc bieät. Laâu roài toaùn haén ñoát löûa treân moät goác caây to. Löûa chaùy nguùn xuoáng reã saâu döôùi loøng ñaát. Phaûi ñeán tuaàn leã sau haén môùi lang thang ra ñaáy bôùi ñoáng tro, xem coøn ít than soùt laïi khoâng vaø phaùt hieän ra nhöõng caùi reã chaùy aâm æ trong ñaát töø bao giôø. Chuùng ñaõ taét, coøn laïi than.

 Haén bôùi ñaát. Naäy moät khuùc than nguyeân hình reã caây. Moät khuùc nöõa. Haén ñaøo. Im laëng ñaøo. Löng moät bò than. Thoûi naøo thoûi aáy nhö than ñaù, naëng, oùng aùnh, rôi vaøo nhau keâu thaønh tieáng sang saûng. Haén ñaõ boàng veà traïi troùt loït, maëc duø hoâm aáy ai ñi qua coång traïi cuõng bò khaùm. Haén ñaõ chuaån bò. Haén cho than vaøo caùi oáng quaàn tuø ñeå döôùi ñaùy bò. Haén ñeå boä quaàn aùo öôùt leân treân. Vaø caùi ca roãng naèm nghieâng ôû phía treân nöõa, caïnh caùi khaên maët öôùt. Sau cuøng laø caùi ñieáu caøy naèm cheânh cheách töø ñaùy bò tôùi mieäng bò.

 Thaáy khaùm xeùt: nhieàu ngöôøi sôï haõi. Haén röôùn leân ñöùng treân cuøng. Chôø khaùm xong moät toaùn, haén hôùn hôû böôùc leân, tay chaønh saün mieäng bò. OÂng quaûn giaùo khoâng nhìn, phaåy tay ra hieäu cho haén vaøo.

 Haén böôùc qua bao nhieâu cuûa caûi quí nhö vaøng vaát döôùi ñaát, ngay caïnh loái ñi, saùt boát gaùc: naém laù khoai, tuùm laù saén non, tuùi than, nhöõng boù ñoùm. Coù caû nhöõng maåu saén vaø maáy cuû khoai, chaúng bieát cuûa ai maø sao khoâng khôïp  ngay ôû choã laøm ñi, boàng veà ñeán ñaây ñeå maát. 

 Meû than ñaõ naèm goïn treân giaù, sau caùi hoøm. Meû than naëng,  ñöôïm, chaéc, boû maáy hoøn chaùy suoát caû toái, khoâng phaûi theâm than. Haén môùi soät seät maáy böõa, coøn ñun ñöôïc möôi ngaøy nöõa môùi phaûi lo.

 Theá laø baây giôø tay traéng.

 Haén ra saân ñi baùch boä cho khuaây. 

*
* *
 Buoåi chieàu hoâm aáy cuõng nhö bao buoåi chieàu khaùc.  Nhöõng giaây phuùt töï do cuoái cuøng cuûa moät ngaøy. Nhöõng giaây phuùt chöa bò nhoát cuoái cuøng cuûa moät ngaøy. Chæ laùt nöõa thoâi, boïn haén seõ ñöôïc luøa vaøo trong chuoàng. Khoaù. Nhoát. Nhö nhoát gaø nhoát vòt. Nhö nhoát traâu boø.

 Xam xaùm, vaät vôø, caùnh phaïm ñi quanh saân traïi. Ngöôøi ñi moät mình, nghieàn ngaãm nhö bao chieàu roài nghieàn ngaãm. Ngöôøi khoaùc tay nhau ruû ræ. Chaúng hieåu hoï chuyeän nhöõng gì. Chaúng qua laø tri kyû göôïng maø thoâi. Vì ôû caùi choán naøy khoâng moät ai tin ai. Khoâng moät ai côûi môû cuøng ai. Cuõng coù nhöõng ngoaïi leä, cuõng coù nhöõng ngöôøi tin nhau. Nhöng chaúng coù chuyeän gì ñeå noùi maõi cuøng nhau suoát naêm naøy sang naêm khaùc, bôûi vì cuoäc ñôøi tuø cuûa hoï coù gì ñaâu ngoaøi moät chuoãi laëp ñi laëp laïi nhöõng ñoùi, khoå, buoàn, nhôù, tuyeät voïng...

 Nhöng buoåi chieàu hoâm aáy coù moät söï kieän laøm thay ñoåi cuoäc soáng ñeàu ñeàu, buoàn teû trong traïi: Moät chieác xe oâ-toâ bòt buøng töø ngoaøi coång tieán vaøo saân traïi. Maëc duø coù taám vaûi baït phuû kín ñaày buïi bò möa daàm laøm beát thaønh töøng maûng, nhìn chieác xe, anh em tuø bieát ngay laø coù phaïm môùi. Khoâng sai. Töø ca-bin, caùc oâng coâng an nhaûy xuoáng. Cöûa saét cuoái ñuoâi xe môû.

 Vaø hôn hai chuïc ngöôøi aên maëc toaøn xi-vin khoaù tay ñoâi moät nhaûy xuoáng. Ñaùm tuø môùi ñöùng cuïm vaøo moät choã ôû ñaàu doác, loái leân hoäi tröôøng.

 Ñoâi beân ñöùng caùch nhau moät khoaûng an toaøn vöøa ñuû toø moø nhìn nhau. Haén cuõng ñöùng ngoù ñaùm lính môùi. Nhöõng ngöôøi môùi ñeán coøn chöa nhuoäm moät maøu tuø vì chöa maëc quaàn aùo soá, nhöng chæ ngaøy mai thoâi, ñoá ai phaân bieät ñöôïc cuõ môùi töø quaàn aùo ñeán daùng ñi. Laïi baét nöõa. Ñeán bao giôø môùi ñöôïc ra hôû giôøi?  Boãng coù tieáng goïi to beân caïnh haén:

 - Vónh! Kieàu Xuaân Vónh!

 Tieáng Phoá.

 Moät ngöôøi cao, gaày ñöùng giöõa ñaùm tuø môùi giô caùnh tay khoâng bò khoaù leân hoa hoa treân khoâng daùp laïi:

 - Chaøo anh Phoá. Khoeû khoâng?

 Phoá cöôøi raát töôi. Phoá cuøng toaùn haén, nay ñaõ chuyeån sang toaùn chaên nuoâi.

 - Khoeû. Nhôù traïi quaù, laïi vaøo aø? Laâu chöa?

 Anh tuø teân Vónh cöôøi:

 - Caùo cheát ba naêm quay ñaàu veà nuùi. ôû Coång Giôøi veà ñöôïc hôn hai naêm. Ñang laøm thôï moäc thì bò xuùc.

 - Ñeán ñaây khi naøo?

 - Vónh ñeán ñuùng 17 giôø 30 giôø GMT, nhöng coøn ñoã ngoaøi kia laøm thuû tuïc nhaäp kho. Vónh ñaõ gaëp oâng giaùm thò: "Baùo caùo oâng thöôïng uyù giaùm thò phaân traïi. Toâi ñaïi uyù Kieàu Xuaân Vónh coù maët".

 Ñöùng giöõa ñaùm tuø bò coøng tay ngô ngô ngaùc ngaùc, Vónh laïi cöôøi. Cöôøi kha kha.

 Taát caû haù hoác moàm nghe. Phoá baûo vôùi moïi ngöôøi xung quanh: 

- Caäu Vónh naøy laø ñaïi uyù treû nhaát ñaáy. Toát nghieäp tröôøng só quan Ñaø Laït ít ngaøy laø leân trung uyù ngay. Roài do coù töôùng quaân söï laïi ñeïp trai, tieáng Phaùp noùi nhö gioù, neân ñöôïc caáp treân phong ñaïi uyù. Cheát vì caùi ñaïi uyù. Taêng tröôùc baûy naêm...

 Caâu chuyeän Phoá noùi bò ngaét quaõng vì anh em ñöôïc phaân coâng tröïc nhaät ñaõ böng nhöõng xoong côm xoong canh (tuø chuyeân gaùnh côm chæ coù nhieäm vuï gaùnh côm nöôùc moät böõa tröa ra choã laøm vaø laáy suaát aên saùng) töø nhaø beáp ñi leân caùi doác xoai xoaûi tôùi giöõa saân. Caû traïi aàm leân. Tieáng goïi nhau "Khôïp thoâi! " "Khôïp thoâi! ". Tieáng goõ baùt ñuõa. Tieáng ñeám baùt ñuõa cuûa töøng maâm. Tieáng chaân ngöôøi huyønh huîch chaïy töø xa veà buoàng giam, nhaûy leân saøn laáy baùt ñuõa chaïy voäi ra.

 Böõa côm chieàu hoâm aáy sao maø ngon. Duø loøng haén khoâng yeân. Loøng anh tuø taäp trung caûi taïo laøm sao maø yeân ñöôïc. Yeân taâm caûi taïo, caâu aáy ñuùng vôùi ai, chöù khoâng ñuùng vôùi anh tuø khoâng aùn. Ngon nhö côm tuø. Phaûi ghi vaøo töø ñieån thaønh ngöõ aáy.  Nhöng haõy baét ñaàu töø vieäc chia côm ñaõ. Ñoù laø moät söï im laëng. Im laëng tuyeät ñoái. Trong saân traïi, anh em tuø ñöùng thaønh maáy chuïc voøng troøn. (Bao nhieâu maâm thì baáy nhieâu voøng). Nhöõng voøng ngöôøi quaàn xaùm, aùo xaùm, maét traéng daõ, maët nghieâm nghò, caêng thaúng, chaêm chuù nhìn noài côm, noài canh, ñeám soá baùt. Moät nhaän xeùt ñaàu tieân:

 - Côm hoâm nay sao ít theá nhæ?

 - Côm naùt.

 - Laïi ñoän nhieàu khoai quaù.

 - Ñaùnh ñaùnh cho noù ñeàu, Caân aï.

 - Rau cuõng ít quaù.

 Ñoù laø nhöõng thaát voïng duø quen thuoäc, nhöng vaãn laø thaát voïng. Côm ñaõ ít. Laïi ñoän khoai. Laïi chæ coù moät moùn rau loõng boõng naáu trong vaïc ñen sì

 Caùch ñaây ít laâu, oâng chaùnh giaùm thò ñaõ thöïc hieän ñöôïc lôøi höùa: Böõa aên coù nhieàu moùn. Rau baép caûi moïi khi luoäc thì nay chia laøm hai: Thaùi nhoû muoái döa xoåi vaø luoäc. Moät tyù rau thôm. Moät tyù muoái hoaø vôùi nöôùc haøng laøm nöôùc chaám. Nhieàu böõa coù moät con caù khoâ muûn hoaëc hai mieáng thòt vòt ñang ñaâm loâng oáng vöøa thui vöøa luoäc, kheùt leït, moûng dính. Boán naêm moùn chia chaùc thaät phöùc taïp. Caân chia ba boán laàn.

 Nguyeãn Vaøn Phoá noùi:

 - Toâi maø laøm giaùm thò, toâi seõ cho aên nhieàu moùn hôn nöõa. Ñeå chæ chia thoâi cómg ñaõ cheát. Khoâng coøn thôøi gian nghæ nöõa.  Sau nhöõng tieáng xì xaàm, giôø ñaây caû saân laïi im laëng. Vaø caêng thaúng. Quaù caêng thaúng. Taát caû daùn maét vaøo caùi muoâi cuûa ngöôøi chia côm, vaøo caùi baùt ñöôïc ñöa leân caân. Nghóa laø moät que cuûi thaúng vaø khoâ laøm caùn caân. Moät ñaàu treo hoøn cuoäi. Ñoù laø quaû caân.

 Moät ñaàu laøm caùi quang ñeå vöøa moät caùi baùt men hai möôi. Ngöôøi ta ñaõ laáy moät caùi baùt cuûa moät anh coá ñònh laøm troïng löôïng bì. Qua thöïc teá ngöôøi ta khía nhöõng naác ôû caùn laøm ñònh möùc troïng löôïng. Naác ngoaøi laø naác möôøi taùm caân. Naác trong laø naác möôøi laêm caân, möôøi ba caân. Thoâng thöôøng vieäc chia coù thöøa thieáu chuùt ít. Thöøa thieáu caøng trôû neân phöùc taïp, khi nhaø beáp thoåi khoâ quaù hoaïc naùt quaù nhö hoâm nay laøm ñaûo loän troïng löôïng bình thöôøng, phaûi theâm bôùt nhieàu laàn. Nhìn thìa côm ñoå theâm vaøo baùt mình thì vui, nhöng nhìn caùi thìa cuûa ngöôøi chia côm xaén taøn baïo vaøo suaát côm trong baùt mình noù veït leïm ñi, buoát loøng nhö coù ai baáu röùt ñi quaû caät. Xeùn roài laïi xeùn nöõa vì vaãn chöa ñuû. Chöa heát moät voøng.

 Sao laïi nhích vaøo theá, Kyû Mình?

 - Côm hoâm nay ít laém aø?

 - Nhöng noù naùt, noù naëng.

 - Naëng cuõng ít aø?

 - Göôïm, ñeå cho noù ñöùng haún laïi ñaõ. Caân coøn ñang ñaûo maø.

 - OÂi! Troâng kìa, coù hai muoâi thoâi maø ñaõ ñöôïc moät suaát roài. ít quaù!

 Kyû Mình vaø Caân cöù chia, cöù xuùc. Caàu sao coøn ñöôïc taûn  nöõa. Chöù theá naøy thì ít quaù. Coù khi coøn ñöôïc taûn nhieàu laø khaùc. Nhöng môùi coù saùu suaát maø ñaõ veït nöûa xoong côm roài. Laïi mieáng khoai kia. Caàu sao noù ñöøng vaøo baùt cuûa mình. Mieáng khoai to quaù.

 - Daàm daàm khoai ra, Caân aï. Cho noù ñeàu.

 - Ñöôïc roài. Ñöôïc roài.

 Côm trong noài coøn ít quaù. Kheùo thieáu maát. Khoâng, nhöng maø chæ coøn ba suaát nöõa thoâi. Trong xoong to troâng noù theá, chöù ba suaát thì ñuû. Moät suaát nöõa roài. Sao suaát naøy troâng coù veû nhieàu theá nhæ. aø! Noù ñaõ boác hôi moät ít. Ñôõ naùt hôn. Suaát aáy cuûa ai nhæ. Caùn. Caùn may roài. Ai chaúng bieát ñöôïc chia ôû cuoái cuøng bao giôø cuõng nhieàu hôn moät tyù vì côm ñaõ nguoäi ñaõ boác hôi.  Nhöng Caùn thì khoâng chuù taâm ñaët baùt ôû cuoái haøng ñaâu. Chæ coù Leâ môùi laøm nhö vaäy. ôû QN, Leâ cöù laøm nhö voâ tình ra sau vaø ñaët caùi baùt men möôøi saùu  cuûa Leâ ôû cuoái haøng. Vieäc aáy keùo daøi ñöôïc nöûa thaùng thì bò Kyû Mình vaø caû toaùn phaùt hieän ra. Nhöng khoâng ai noùi gì. Chæ coù Kyû Mình traû lôøi baèng haønh ñoäng. Kyû Mình caân côm vaø ñoå ôû cuoái haøng tröôùc. Khi Leâ chuyeán baùt veà ñaàu haøng, Kyû Mình laïi caân cho baùt ñaàu haøng tröôùc. Leâ xaép baùt ôû giöõa haøng, Kyû Mình ñoå töø giöõa haøng xoeø ra hai ñaàu. Nhö moät troø chôi uù tim. Nhö chuyeän coå tích vaäy. Leâ chaúng daùm noùi gì. ñaønh ngaäm ñaéng nuoát cay.

 Kyû Mình chia raát coâng baèng vaø khoâng moät laàn naøo suaát cua Kyû Mình nhieàu hôn suaát cuûa ngöôøi khaùc. Kyû Mình vaãn daèm daèm vun vun xuùc xuùc. Ñaùy xoong ñaõ loä ra, nhöõng hoät côm dính vôùi khoai beâ beát.

 - Khoâng bieát choã kia chia ñoâi coù ñöôïc hai suaát khoâng? Moät suaát. Hôi naëng moät tyù. Xuùc ra nöûa thìa. Phaûi noùi Kyû Mình xuùc raát chính xaùc. Möôøi maáy naêm chia côm coù khaùc. Coøn laïi trong noài hôi ít, nhöng troâng theá thoâi. Veùt vaøo, vun vaøo chaéc chaén se ñuû. Ñuû laø toát. Sao? Kyû Mình coøn bôùt laïi aø? Khoâng xuùc heát aø. Xem naøo. Vaãn hôi töôi! Xaén moät nöûa thìa roài. Vaãn coøn töôi hôi ngoûng. Moät xíu nöõa. Caùi caân beành leân haï xuoáng. Laïi hôi chuùc. Ngoùn tay Kyû Mình gaày gaåy maáy haït côm ôû ñaàu thìa xuoáng baùt. Ñöôïc roài. Ngang caân roài. Chæ gaàn chuïc hoät maø ngang caân. Caùc cuï baûo "con ruoài ñoã naëng ñoàng caân". Ñuùng thaät. Theá laø ñöôïc taûn roài. Moãi ngöôøi ñöôïc moät thìa ñaáy. Coøn baùt naøy, baùt naøy chöa. . Baùt naøy chöa. Kyû Mình nhoaøi ngöôøi ra ñoå vaøo nhöõng baùt ôû xa. Coøn moät tí nöõa. Taûn nöõa. Moài ngöôøi hôn chuïc hoät. Coøn mieáng chaùy nöõa ñaáy. Beû ra laøm hai möôi slaát. Ñöôïc chöa. Thoâi mang vaøo nheù". Moät tyù, moät tyù khoâng caàn aø! " Noùi theá thoâi chöù ai maø khoâng caàn. Mieáng côm trong tuø ngoït hôn caû ñoøng ñoøng.  Moïi ngöôøi cuùi xuoáng nhaác baùt côm, baùt canh ñöùng leân. Coù anh ñoå uïp luoân baùt canh vaøo baùt côm, cho cuø dìa ñaûo ñaûo, ñöùng aên ngoeùm heát taïi choã. Coù anh böng ra ngoài ôû goùc saân. Kyû Mình coøn laáy tay nhaët maáy haït côm dính vaøo thaønh xoong.

 Haén vaø giaø Ñoâ hai tay hai baùt böng vaøo buoàng. Giaø Ñoâ caån thaän truùt hai baùt rau laøm moät. Roài giaø giôû caùi caëp loàng cuûa haén ra. Moät caëp loàng rau ngaân ngaån. Caû ngaøy chæ ngoài chaët hom saén, giaø Ñoâ vôùi haén caán voäi ñöôïc moät naém rau taøu bay, khi ñi ngang qua khu cô quan, giaø tranh thuû suoát ñöôïc moät naém laù ôùt, laù hoa maøo gaø. Maëc oâng aùo xanh heùt:

 - Anh kia laøm gì ñaáy. Coù ñi vaøo haøng khoâng?

 Hai tay hai naém rau, ngaét caû caønh, giaø trôû veà haøng vaø vöøa ñi vöøa aán chieán lôïi phaåm vaøo bò. Nhìn giaø, haén nghó ñeán nhöõng nôi giaø ñaõ ñi qua, ñaõ in daáu chaân: Khaûi Hoaøn Moân, thaùp Eiffel. Marseille...

 May laø choã laøm coù nhieàu rau taøu bay. Ngöôøi ta baûo an rau taøu bay haïi maùu. Boïn haén aên chæ thaáy ngon. Coøn laù maøo gaø, laù ôùt aên nhö rau deàn vaäy. Hoï laëng leõ nhai. Moãi ngöôøi moät taâm tö. Ñaém chìm trong taâm tö aáy

 Vuõ Löôïng töø nhaø meùt böôùc ra. Ñoù laø moät anh tuø tre hôn haén, caèm vuoâng: maù hoùp, raâu quai noùn. Tay xaùch moät caëp loàng boác khoùi, thôm ngaøo ngaït, thaät haáp daãn. Muøi thôm vaùng caû buoàng giam. Nhöng haén khoâng quay ñaàu veà phía aáy.

 ôû trong tuø thaùi ñoä ñoái vôùi mieáng aên laø quan troïng. Raát quan troïng. Nhaän moät quaû taéc. Thaùi ñoä ñoái vôùi quaû taéc theá naøo ñaây. Khoâng theå môøi taát caû moïi ngöôøi. Nhöng cuõng khoâng theå quay maët vaøo töôøng, aên moät mình nhöõng moùn aên ngoaøi ñôøi, nhöõng  moùn aên cuûa töï do. Cuõng khoâng theå chôø ñeán luùc ñi nguû, chui vaøo maøn aên moät mình trong boùng toái, tieáng giôû caùc tuùi ni-loâng loaït soaït. Taït ñöôïc cuû saén, moät kyø coâng ñaáy. Thieát keá raát coâng phu, chôùp thôøi cô ngaøn naêm coù moät, boàng veà troùt loït, ñoùi hoa maét, nhöng chôù aên moät mình. Trong tuø quan heä con ngöôøi bò loät truoàng. Khoâng theå che ñaäy. Khoâng theå giaû doái. Khoâng theå ñaùnh löøa ñöôïc ai. Coù hai ñieàu quyeát ñònh nhaát khi anh soáng trong tuø:  Moät laø thaùi ñoä cuûa anh tröôùc baïo löïc. Nghóa laø thaùi ñoä tröôùc caùc oâng coâng an, caùc oâng quaûn giaùo, caùc oâng giaùm thò. Thaùi ñoä tröôùc tuø ñaøy. Hai laø thaùi ñoä tröôùc mieáng aên trong khi luùc naøo cuõng ñoùi raõ rôøi.

 Giöõ ñöôïc hai ñieàu ñoù anh seõ laø ngöôøi tuø chaân chính. ñöôïc coäng ñoàng coâng nhaän. Maø giöõ ñöôïc hai ñieàu ñoù nghóa laø phaûi saün saøng chaáp nhaän nhöõng coâng vieäc naëng nhoïc nhaát, meo nhaát. Ñöøng mô töôûng ñeán toaùn nhaø beáp, ñi nuoâi ong, chaên traâu. (Ai baûo chaên traâu laø khoå. Khoâng, chaên traâu söôùng laém chöù. Ñuùng theá ñaáy. Chaên traâu söôùng laém. Vì ñöôïc töông ñoái töï do. Thoaûi maùi soät seät). Ñöøng hy voïng caùi aùn cao-su co laïi.

 Haén laøm ñöôïc caû hai ñieàu aáy moät caùch ñôn giaûn töï nhieân. Khoâng phaûi coá gaéng. Vì ñoù laø baûn chaát cuûa haén. Chöa bao giôø haén baåm, sôù, phaûn boäi anh em, ñeå mua veà cho mình moät chuùt loøng tin cuûa giaùm thò. Ñieàu naøy deã thoâi. Vì haén bieát chaúng ai tin boïn haén. Vì haén bieát caùc oâng aáy chæ laø thuû kho. Laø nhöõng ngöôøi giöõ chìa khoaù kho chöùa moät maët haøng daëc bieät, bieát ñi laïi, aên uoáng nhö ngöôøi, neân caøng phaûi caån taéc.

 Bôûi vaäy haén coøn tìm moïi caùch traùnh gaëp gôõ caùc oâng aáy. Caùi daïo môùi töø traïi Q.N chuyeån leân ñaây, tuø caùc nôi doàn veà nöôøm nöôïp, xe con, xe taûi, xe ca ngöôïc xuoâi nhö moät beán xe naùo nhieät, caùi daïo aáy haén ñaõ ñöôïc chæ ñònh laøm toaùn tröôûng. (Chaéc laø coù söï baøn giao cuûa traïi Q.N, moät söï baøn giao toát veà haén). Haén leã pheùp trình baøy vôùi caùc oâng aáy laø söùc khoeû haén keùm, haén khoâng am hieåu noâng nghieäp, neân khoâng laøm toaùn tröôûng toaùn laøm ñoài ñöôïc. Giaùm thò ñaõ chæ ñònh moät ngöôøi khaùc.  Thöïc ra haén khoâng muoán laøm toaùn tröôûng duø toaùn tröôûng, khoâng phaûi lao ñoäng. Chæ xem xeùt anh em laøm, ñoân ñoác nhaéc nhôû anh em. Ñi theo oâng quaûn giaùo nghe oâng noùi veà coâng vieäc, nhaéc nhoùm naøy laøm doái, nhoùm kia ngoài nghæ quaù laâu roài ñaáy, huùt thuoác gì maø heát nöûa ngaøy theá, naéng cuõng nhuùc nhaéc ra laøm thoâi, töø saùng ñeán giôø chöa ñöôïc maáy coâng vieäc. Roài: "Baùo caùo oâng, cho anh em cuûng coá laïi caùi nhaø phaân"". Baùo caùo oâng, choã saén bò nhoå troäm aáy, toâi ñaõ hoûi nhöng khong bieát ai. Anh Chí Loàng Seánh khoâng laøm ôû ñaáy Anh Löôïng cuõng baûo khoâng coù ôû ñaáy. . ". ,

 Nhöõng vieäc aáy haén khoâng laøm ñöôïc! Quaù söùc cuûa haén. Haén chæ coù theå soáng vaø laøm khoå sai nhö nhöõng anh em tuø bình thöôøng khaùc. Duø phaûi laøm ñeán kieät söùc. Duø coù phaûi phôi mình ôû nöông saén thaùng Saùu, naéng chang chang, duø coù phaûi loäi xuoáng suoái laïnh buoát giöõa muøa ñoâng thaùng giaù, tím baàm hai chaân, vuïc nöôùc gaùnh leân ñoài töôùi rau, phaûi ñuùt hai baøn chaân coùng laïnh khoâng coøn caûm giaùc vaøo ñoáng löûa, haén cuõng vaãn thaáy deã chòu hôn vieäc laøm toaùn tröôûng, suoát ngaøy baùo caùo oâng, baùo caùo oâng... Duø baøn chaân coùng daïi cho vaøo löûa maõi môùi thaáy noùng, khi ñaõ thaáy noùng roài ruùt voäi chaân ra, nhöng caùi noùng ôû choã gan baøn chaân da daøy, cöù khoan maõi vaøo ngöôøi, xoaùy maõi vaøo ngöôøi, boåi hoåi boài hoài, xnyeân leân taän beïn, phaûi naèm laên ra beân caïnh ñoáng löûa maø xuyùt xoa, maø keâu, maø cöôøi ra nöôùc maét thì vaãn coøn hôn. Vì beân caïnh mình khoûng phaûi laø oâng quaûn giaùo maëc boä quaàn aùo vaøng. Maø laø giaø Ñoâ, laø Löôïng, laø Caân. laø Leâ Baù Di cuõng ñang laên loän vôùi caùi noùng duøi xuyeân tuyû nhö mình. Laøm toaùn tröôûng. khoâng phaûi lao ñoäng, nhöng maát töï do ñeán hai laàn, luoân phaûi giöõ neùt maët kính caån vaø ñau khoå, phaûi quaùt giuïc anh em tuø khaùc. Haén khoâng laøm ñöôïc.

 Haén cuõng chöa bao giôø ñaët mieáng aên leân treân nhaân phaåm. Ñieàu naøy khoù hôn. Cuõng may haén laø ngöôøi caàm buùt. Caùi maùu só ñaõ giuùp haén. 

 Löôïng khoâng veà choã mình maø caàm caëp loàng ñeán thaúng choã haén, nuï cöôøi treân khnoân maët ñoû vaø nhoï:

 - Khôïp khoâng? Laøm tyù nhôù?

 Ñoù laø moät söï chia seû vôùi toån thaát haén vöøa chòu. Laø söï tuyeân chieán vôùi ngöôøi vöøa baåm ñeå haén bò khaùm, bò thu noäi vuï. Nhö moät lôøi tuyeân boá cuûa ñoàng minh trong khi laâm chieán. Laïi caøng quyù giaù vì ngöôøi aáy laø Löôïng, moät ngöôøi quaù coi troïng mieáng aên, luoân luoân ñoùi. Löôïng cuøng queâ, thoåi keøn clarinette, môùi bò ñöa leân gaàn moät naêm nay. Laøm sao bò baét tuø laïi laø tuø chính trò thì coù maø trôøi hieåu. Moùn quaø taëng cuûa Löôïng, giaù trò vaät chaát laø to lôùn, tuy chöa bieát roõ noäi dung nhöng giaù trò tinh thaàn coøn to lôùn hôn nhieàu.

 Haén hoûi, gioïng aám aùp:

 - Gì ñaáy?

 - Gaø ñoàng.

 Haén ôõm ôø:

 - eách aø?

 Ñaøo ñaâu ra eách. Löôïng cuõng ôõm ôø:

 - Khoâng. Em cuûa eách thoâi.

 - Nhaùi aø?

 Löôïng gaät gaät.

 Haén chìa naép caëp loàng ra. Löôïng xuùc cho haén non nöûa, khoaûng daêm con. Löôïng baûo:

 - Soät seät ôû choã laøm roài. Veà chæ haâm laïi thoâi. Nguoäi aên sôï tanh. Tanh nhö nhaùi maø laïi.

 Roài Löôïng veà choã. Choã cuûa Löôïng caïnh choã Caân, saøn phía beân kia.

 Löôïng soät seät nhaùi raát kheùo. Chæ vôùi muoái thoâi. Nhtíng caên baûn laø coù ôùt. Vaø moät tyù rau thôm. Haén goïi sang saøn beân vôùi Löôïng:

 - Ñaëc saûn. Ngon laém! Mai coù laïi tieáp tuïc nheù.

 Löôïng cöôøi:

 - Giaù coù tyù meàu thì thì tuyeät.

 - Moät tyù thòt ba chæ nöõa.

 Löôïng cöôøi raát töôi:

 - Moät tyù ñaäu phuï, moät tyù chuoái xanh, moät tyù laù loát moät tyù ngheä, moät tyù rau ruùt!

 - Theá thì thaønh moùn chaùo rìu ñaáy.

 Löôïng raát vui. Vui vì ñaõ giuùp ñôõ ñöôïc baïn, ngöôøi ñaõ giuùp ñôõ Löôïng raát nhieàu. Löôïng muoán ñeán vôùi haén trong luùc haén ñang gaëp khoù khaên. Nhö haén ñaõ laøm theá vôùi Löôïng. Löôïng muoán aên chnng vôùi haén: nhöng haén ñaõ coù giaø Ñoâ roài. Vieäc haén aên chung vôùi giaø Ñoâ laøm Löôïng neå phuïc. Vì giaø Ñoâ khoâng tieàn löu kyù. Khoâng coù ai gaëp maët. Khoâng moät quaû taøc. Thoâng thöôøng ngöôøi ta choïn ngöôøi aên chung, ngoaøi phaàn tình caûm cuõng phaûi "moân ñaêng hoä ñoái" nghóa laø ngöôøi cuûa ngon vaät laï chæ troâng vaøo traïi thì aên vôùi nhau, ngöôøi nhaän taéc aên vôùi ngöôøi nhaän taéc. Löôïng aên moät mình nhö soá ñoâng anh em tuø vôùi phöông chaâm Caù nhaân taùc chieán caù nhaân baønh

 Haén hoûi kheõ giaø Ñoâ:

 - Beân Phaùp ngöôøi ta coù aên eách khoâng?

 Giaø Ñoâ cuõng traû lôøi raát kheõ:

 - Coù chöù, aên maïnh. Nhöng chæ aên ñuøi thoâi. Beân Ñoâng AÂu khoâng aên.

 Hoï noùi gaàn nhö thì thaøo. Sôï coù ai nghe tieáng, baåm vôùi caùn boä laø giaø Ñoâ vôùi haén ca ngôïi Phaùp.

 - Chæ taåm boät raùn chöù gì.

 Giaø Ñoâ gaät ñaàu.

 - aên theá khoâng ngon. Toâi thích nhaát eách om. Noù coøn nguyeân vò eách.

 - Noù laø do thoùi quen thoâi. Daân mình an ñöôïc maém toâm: nhöng khoâng theå aên ñöôïc phoù-maùt. Maø ñoù laïi laø thöù raát ngon. Nhaát laø phoù-maùt Haø lan. Ngon vaø boå nöõa.

 Toâi chöa ñöôïc aên phoù-maùt. Maém toâm cuõng khoâng bieát aên. Nhöng vaøo ñaây bieát aên roài.

 Töï nhieân giaø Ñoâ ngoài thaêng leân. nhai moät caùch chaêm chæ. Hôïp ñaõ vaøo. Maáy ngöôøi khaùc ñaõ aên xong ôû ngoaøi saân, mang baùt vaøo. Vaø ñaõ xaùch oáng böông, caëp loàng nöôùc ra röûa baùt.