Ñuùng nhö naøng döï tính. Saùng hoâm sau naøng trôû daï.  Thaèng Hieäp, con Thöông sôï haõi nhìn meï vaät vaõ, reân ræ.

 - Hieäp ôi. Sang goïi chuù Bình cho meï... 

 Thaèng Hieäp chaïy sang cô quan baùo, ñuùng luùc ñang hoïp toaøn theå phoùng vieân. Bình xin pheùp Phan Laâm, toång bieân taäp baùo, ñöa Ngoïc ñi beänh vieän.

 Beá ñöùa con môùi sinh, naøng nghó tôùi noãi coâ ñôn, söï haõi huøng, caùi ngheøo tuùng ñang vaây quanh naøng. Naøng nhôø ngöôøi ñi mua xoâi. Ñeû xong naøng ñoùi. Ñoùi vaø nghó raèng mình lôõ heïn vôùi oâng Lan. OÂng Lan vaãn chôø naøng ñeå hoâm nay laøm vieäc tieáp. Naøng khoâng theå nhôø ai ñeán baùo caùo vôùi oâng Lan raèng naøng ñaõ ñeû "meï troøn con vuoâng", naøng ñang naèm beänh vieän, neân khoâng theå tôùi ñeå oâng hoûi cung tieáp ñöôïc. Roài naøng nghó: Coâng an coù maët khaép nôi. Haún oâng khoâng cho laø naøng noùi doái.

 Ñôït hoûi cung dôû dang aáy ñöôïc tieáp tuïc sau khi naøng ñeû, sau khi naøng töø beänh vieän veà nhaø. Thaáy meï veà con Thöông, thaèng Hieäp möøng nhö choù gaëp laïi chuû. Gaàn moät tuaàn leâ chuùng soáng vôùi coâ ñoàng hoà beân caïnh. Nay meï ñaõ veà. Laïi coù theâm em beù ñeá chuùng boàng beá, nöïng niu, chuyeän troø. Chuùng ñöôïc aên côm vôùi meï, nguû vôùi meï. Vôùi caû em beù. Chuùng ñöôïc laøm vui loøng meï ñeå meï ñôõ buoàn. 

 Vöøa veà nhaø: Ngoïc ñaõ phaûi moø xuoáng beå (nay luoân caïn) veùt nöôùc, giaët giuõ. Nhöõng ngöôøi haøng xoùm nhìn naøng aùi ngaïi. Naøng traùnh nhöõng caùi nhìn aáy. Hai möôi ngaøy sau khi sinh con, naøng nhaän ñöôïc giaáy goïi cuûa Sôû Coâng an. Chaéc caùc oâng aáy cuõng nghó naøng ñaõ hoaøn toaøn bình phöïc vaø phaûi keát thuùc ñôït hoûi cung ñuùng keá hoaïch ñeå hoaøn chænh hoà sô veà haén. Cuõng coù theå caùc oâng aáy cho raèng naøng laø ngöôøi hieåu haén nhaát, ñoàng thôøi laø caùi maét xích yeáu nhaát vaø daây laø thôøi ñieåm thích hôïp - thôøi ñieåm ngöôøi phuï nöõ sau khi ñeû - deã taán coâng nhaát, ñeå töø naøng maø keát thuùc vuï aùn coù veû nhö seõ laèng nhaèng naøy. 

 Naøng ngoài nghe oâng Lan aân caàn hoûi thaêm chuyeän sinh nôû cuûa naøng. OÂng Lan quan taâm ñeán caû troïng löôïng sô sinh cuûa ñöùa beù, hoûi naøng ñaët teân noù laø gì. OÂng aân caàn hoûi nhieàu ñeán söùc khoûe naøng, hoan ngheânh naøng döï ñònh vaãn tieáp tuïc ñi hoïc. OÂng noùi ñeán traùch nhieäm cuûa naøng vôùi choàng, traùch nhieäm laøm meï cuûa naøng vôùi caùc con. Caû traùch nhieäm laøm boá cuûa haén. Nhöõng ñieàu oâng laøm cuõng chæ vì traùch nhieäm aáy. Neáu naøng muoán haên sôùm trôû veà...

 Naøng khoâng nhôù ñöôïc oâng Lan ñaõ hoûi nhöõng gì, ñaõ ghi cheùp nhöõng gì. Naøng chæ nhôù naøng töùc söõa. Naøng nghó ñeán con, ñeán ñöùa beù môùi sinh maø ñaõ chòu baõo toá roài. Thaèng beù nguû chöa. Ñeå con chò naáu côm.

 Thaèng beù ñaùi æa, con chò coù bieát ñöôøng thay cho em khoâng? Naøng ñaõ daønh duïm ñöôïc moät hoäp söõa, baûo con Thöông pha vaøo chai cho em buù. (Naøng ñaõ traùng nöôùc soâi chai vaø nuùm veà cao-su saün cho noù tröôc khi leân Sôû Coâng an). Khoâng bieát noù coù laøm ñöôïc khoâng. Kheùo thaèng beù laïi saëc maát thoâi. Naéng thaùng Baûy gay gaét, naøng ngoài im laëng, moà hoâi ñaãm aùo. Caêng heát thaàn kinh ñeå neùn söï phaãn uaát töøng phuùt töøng phuùt chöïc buøng leân. Caêng heát thaàn kinh ñeå chòu ñöïng. Hai baàu veà töùc söõa, cöông leân cöùng nhö ñaù, noùng röïc nhö phaùt soát. Khi söõa chaûy öôùt ñaàm aùo, ngoài trong phoøng hoûi cung, naøng hieåu raèng luùc ñoù thaèng beù ôû nhaø ñang khoùc, ñang ñoøi buù. 

 Maáy ngaøy lieàn nhö vaäy.

 Keát thuùc cuoäc hoûi cung naøng taét hy voïng. Naøng bieát nhöõng gì seõ ñeán qua caâu hoûi moi moùc, ñaày aùc yù vaø hieåm ñoäc cuûa oâng Lan. Qua caû nhöõng lôøi oâng giaûng giaûi, ñoäng vieân naøng tin töôûng. Qua caû nhöõng lôøi boäc loä söï thoâng caûm cuûa oâng ñoái vôùi naøng, vôùi caùc con naøng, söï ñau xoùt cuûa oâng khi oâng phaûi laøm nhöõng vieäc nhö vaäy.

 Naøng ñöa beù Döông leân tröôøng tieáp tuïc hoïc, duø giôø ñaây vieäc hoïc haønh khoù khaên quaù söùc naøng. Con Thöông vöøa ñi hoïc vöøa troâng em. Khoâng bieát yù kieán cuûa haén, naøng töï quyeát dònh vaãn tieáp tuïc hoïc. Ñoù laø khaùt voïng cuûa naøng vaø cuõng laø mong öôùc cuûa haén. Naøng tin haén seõ uûng hoä quyeát ñònh cuûa naøng, khoâng boû dôû, khoâng chòu luøi böôùc tröôùc khoù khaên. Moãi laàn nghæ leã, nghæ hoïc kyø, naøng beá beù Döông ra beán xe. Veà Haø Noäi. Veà nhaø. Ñeå nghe ngoùng tin choàng. Ñeå soáng trong khoâng khí ñuøm boïc cuûa boá meï choàng, ñeå saên soùc thaèng Hieäp, con Nguyeät.

 Vaát vaû, ñau khoå, ngheøo tuùng, nheo nhoùc, nhöng naøng vaãn hoïc.  Naøng khoâng chæ hoïc cho mình. Naøng coøn hoïc cho caû haén. Khi mang baàu beù Döông. naøng aên rôû khoai lang. Giôø naøng cuõng aên theâm nhieàu khoai, bôûi vì tieàn ñaâu maø ñong gaïo chui naáu côm aên saùng. Con Thöông ñi moùc cua, naáu canh cua ñoàng, meï con caûi thieän. Muøa noùng, naøng vöøa thöùc khuya hoïc, vöøa quaït cho caùc con. Muøa reùt, reùt treân vuøng nuùi giaù baêng caû khoâng khí, cöùng ñô ñeán töøng ngoïn coû, ba meï con oâm nhau ñaép caùi chaên moät cuûa haén ñöôïc phaùt hoài haén ñi thanh nieân xung phong, quaù cuõ vaø moûng. (Caùi chaên boâng to naøng ñaõ göûi vaøo tuø cho haén). Naøng hoïc khoâng nôï moät moân naøo.

 Naøng caén raêng laïi maø soáng, maø nuoâi con, maø hoïc. Maëc moïi ngöôøi bình phaåm, khinh bæ, xaàm xì. Ñieàu ñau khoå nhaát khoâng phaûi laø nhöõng khoù khaên veà vaät chaát, tuy noù thöôøng xuyeân laø moái aùm aûnh, ñe doïa, nhoïc nhaèn, laøm meùo moù ñi khuoân maët naøng. Noãi ñau khoå nhaát laø khoâng theå than thôû cuøng ai. Noù ñoùng cuïc laïi trong ngöôøi naøng. Noù keát laïi trong taâm naøng. Noù laøm naøng xa laùnh moïi ngöôøi, naøng coâ ñôn vôùi noãi ñau quaù lôùn, khoâng coù ai ñeå maø thoå loä. Caùc con coøn nhoû quaù. Boá meï choàng ñaõ giaø, laïi phaûi nuoâi con cho naøng, naøng khoâng theå haønh haï theâm caùc cuï. Anh em moãi ngöôøi moät phaän. Beø baïn, nhöõng ngöôøi toát chæ bieát nhìn naøng vôùi caëp maét aùi ngaïi. Vaû laïi bieát noùi chnyeän gì. Vaû laïi ai cuõng coøn phaûi vaät loän ñeå soáng, ai cuõng mang trong loøng moät noãi lo aâu.

 Thanh minh laø choàng naøng khoâng coù toäi ö? Keâu ca khoå ö? Khoâng ñöôïc. Nhöõng ñieàu ñoù bao haøm moät yù choáng ñoái. Hôn nöõa choàng naøng bò baét quaù laâu roài. Vôùi moïi ngöôøi khoâng coøn laø chuyeän thôøi söï nöõa. Chæ rieâng mình naøng chuyeän ñoù vaãn coøn töôi maùu.

 Khoâng. Khoâng ai coù theå hieåu ñöôïc ñieàu kinh khuûng aáy. Caùi ñieàu khoâng coù moät ngöôøi ñeå maø chia seû. Ñoù laø söï khuûng khieáp nhaát trong suoát naêm naêm haén ñi tuø Chaúng coù ai hieåu ñöôïc.  Teát thöù hai haén ôû trong tuø, naøng vaãn chöa ñöôïc gaëp maët haén. Naøng göûi tieáp teá cho haén. aên Teát xong, naøng beá beù Döông môùi baûy thaùng vaø con Thöông ñi taøu leân tröôøng. Moïi tính toaùn cuûa naøng trong chuyeán ñi aáy ñeàu sai leäch. Chæ vì muoán ôû laïi theâm moät ngaøy vôùi boá meï, caùc con, muoán ôû gaàn nhaø giam 75 theâm moät ngaøy, naøng ñi taøu ñeâm leân Haø Noäi.

 Möôøi giôø toái moàng saùu teát, ba meï con töø ga Haøng Coû ñeán nhaø anh chò Dieäu. Naøng ñònh nguû ôû ñoù, saùng hoâm sau ñaùp taøu ñi Vónh Phuù. Naøng moät tay beá con, moät tay xaùch tuùi laàn moø töøng baäc thang gaùc toái. Con Thöông khoâng noùi moät lôøi, mang naëng khoâng keùm meï, theo sau. Naøng goõ cöûa. Khoâng ai traû lôøi. Naøng laáy tay sôø caùnh cöûa. Hai khoùa. Naøng choaùng vaùng vaø thaát voïng. Baùc ñi vaéng roài, con aï. Ba meï con laïi doø daãm xuoáng thang.  Ñöùng döôùi loøng ñôøng, naøng suy nghó, roài baûo con: 

 - Ñi con.

 - Ñi ñaâu hôû meï? 

 Con Thöông meät, nhöng noù thöông meï noù hôn. Naøng daét tay noù.

 - Ñeán ñeàn Ngoïc.

 - Nhaø ai hôû meï

 - Baùc Leâ Baøn.

 Leâ Baøn ôû ñeàn Ngoïc vôùi cuï Töø, Naøng bieát vaäy vì choàng naøng vaãn noùi.

 Quaõng ñöôøng daøi nhö nhö voâ taän. Qua chieác caàu, naøng böôùc vaøo trong ñeàn. Vaéng quaù. Khoâng moät ai. Moïi cöûa ñeàu ñoùng. Naøng goïi teân Baøn. Naøng chôø tieáng traû lôøi vaø daùng ngöôøi quen thuoäc cuûa Baøn böôùc ra.

 Naøng ñi caàu may qua caùc khung cöûa im laëng nhö tôû. Naøng ñöùng nhìn maït nöôùc hoà thaêm thaúm. Giaù baây giôø coù haên ôû beân, ñeå naøng döïa vaøo haén, ñeå haén quyeát ñònh, ñeå haén ñöa naøng di. Baây giôø, chính naøng phaûi quyeát ñònh. Chính naøng laø truï coät. Naøng nhìn xuoáng maùi toùc con Thöông, noù cuõng ñang nhìn ra maët hoà, khoâng daùm hoûi meï. Veà Cöûa Nam thoâi, con aï.

 Noù ngoan ngoaõn ñi theo naøng. Ngöôøi naøng raõ rôøi. Con Thöông laàm luõi, coù luùc ngaõ chuùi. Naøng xaùch theâm caùi tuùi cho noù. Nhöng noù khoâng nghe:

 - Con mang ñöôïc. Con chæ buoàn nguû quaù. ôû Cöûa Nam coù ai. hôû meï?

 Naøng im laëng.

 - Cöûa Nam khoâng coù ai ñaâu, con ôi. Nhöng meï seõ tìm choã cho con nguû.

 Naøng xoâng vaøo nhaø ngöôøi gaùc ñöôïc taøu xin nguû nhôø. Naøng chìa cho hoï nhìn beù Döông baûy thaùng ñeå theâm troïng löôïng cho lôøi caàu khaån. Nhöng ngöôøi ta khoâng cho. Duø naøng van xin. Ngöôøi  ta baûo naøng ra ñoàn coâng an maø nguû.

 Naøng bô vô giöõa thaønh phoá Haø Noäi cuûa naøng. Thaønh hoá nhöõng naêm thaùng ñeïp nhaát cuûa tuoåi daäy thì, tuoåi con gaùi, tuoåi yeâu. Thaønh phoá naøng caép saùch ñeán tröôøng. Beø baïn ríu rít nhö moät baày chim, aùo daøi maøu nhö moät vöôøn hoa. Thaønh phoá naøng ñi lao ñoäng xaõ hoäi chuû nghóa, ñaép ñöôøng Thanh Nieân, coâng vieân Thoáng Nhaát. Thaønh phoá moät thôøi tin töôûng. Thaønh phoá cuûa moái tình say ñaém vôùi haén, cuûa cuoäc ñôøi roäng môû maø nay khoâng choã dung thaân.

 Maáy anh naøng ñeàu ôû taäp theå vaø quaù xa. Coøn nhöõng ngöôøi baïn khaùc thì naøng khoâng muoán phieàn vaøo nhöõng luùc ñeâm hoâm khuya khoaét. oâi, loøng töï troïng cuûa moät ngöôøi sa cô thaát theá. Caùch xöû söï cuûa ngöôøi bò doàn ñeán böôùc ñöôøng cuøng. Naøng traûi ni-loâng naèm ôû tröôùc cöûa maäu dòch Cöûa Nam.

 Con Thöông laên ra nguû. Beù Döông ngaäm vuù.

 Naøng keùo chaân con Thöông vaøo, uû cho noù. Naøng ñònh thöùc suoát ñeâm troâng con, troâng ñoà ñaïc. Nhöng naøng khoâng chòu ñöôïc nöõa. Naøng naèm xuoáng, laáy aùo boâng, laáy khaên, laáy taõ ñaép cho con, cho naøng. Naøng nguû chaäp chôøn trong noãi lo sôï bò maát caép, con naøng bò laïnh vaø trôøi coù theå ñoå möa...

 Sau naøy nhôù laïi, naøng töï nhuû: Thaät may, thôøi ñoù an ninh xaõ hoäi coøn chöa ñeán möùc nhö baây giôø. Chöa teä haïi nhö baây giôø. Neáu khoâng chaúng bieát chuyeän gì seõ ñeán...

 Hoâm sau naøng leân tröôøng. Naøng hoïc. Khoâng gì caûn trôû ñöôïc naøng hoïc taäp.

 Hai naêm troâi qua nhö vaäy.

 Thì coù coâng vaên töø P. göûi leân tröôøng goïi naøng veà. Naøng khoâng ñöôïc hoïc nöõa vì lyù lòch xaáu, coù moät teân choàng ñi tuø, phaûn caùch maïng. Naøng bò ñuoåi hoïc.

 Ñieàu aáy thaät choaùng vaùng tuy naøng ñaõ löôøng tröôùc. Noù ñaõ ñeán, chaám döùt chuoãi lo laéng, nôm nôùp, hoài hoäp trong suoát thôøi gian naøng ñi hoïc. Naøng chæ thaät söï thaát voïng vì caùi coâng vaên boû ngoû. Caùi coâng vaên chính thöùc khoâng cho naøng ñi hoïc göûi leân tröôøng,  khoâng ñöôïc daùn kín, vöùt ôû vaên thö vaø ñöôïc chuyeàn tay nhau raát nhanh. Ngöôøi ta ñoïc chæ vì toø moø. Ñeà taøi aáy laøm vui leân ñöôïc  ñoâi chuùt nhöõng ngöôøi soáng ôû vuøng trung du xa xoâi heûo laùnh naøy.

 Hai laàn nhuïc nhaõ, hai laàn ñau ñôùn, naøng thu xeáp chaên maøn, phích, chaäu, noài, quaàn aùo, taõ loùt. Naøng ñi tröôùc haøng traêm con maét nhö ngöôøi bò goït gaùy boâi voâi.

 Ba meï con rôøi tröôøng. Laïi nhöõng caûnh vaï vaät beán taøu, beán xe. Con Thöông hieåu taát caû. Noù chôi vôùi em ôû nhöõng choã nghæ. Noù mang naëng nhöõng luùc ñi ñöôøng. Thaèng Döông beù boûng naøo bieát gì. Noù buù, noù nguû. Noù ñaùi, æa. Noù khoùc. Maët noù ñoû böøng leân nhö ngöôøi bò soát vì naéng, noùng.

 Ba meï con ñi, daét díu nhö ngöôøi phieâu baït.

 Ba meï con ñi, boàng beá nhö ngöôøi chaïy loaïn naêm naøo. Naøng hieåu raèng naøng khoâng coøn hy voïng gì ôû töông lai.

 Naøng bieát naøng ñaõ bò bòt moïi loái, moïi con ñöôøng tieán thuû. Naøng chæ coù theå soáng theo caùi nghóa toàn taïi sinh vaät. Toàn taïi sinh vaät cuõng voâ cuøng khoù khaên. Moät mình naøng phaûi kieám soáng cho naêm mieäng aên, laïi phaûi daønh duïm ñi tieáp teá cho choàng. Toàn taïi sinh vaät vôùi naøng cuõng khoù khaên, vì chính naøng cuõng ñaõ bò trieät haï, bò ñoán ngaõ.

 Trôû veà cô quan cuõ, naøng ñöôïc chuyeån sang laøm phuï kho, laøm boác vaùc. Nhöõng kieän vaûi naëng, nhöõng choàng quaàn aùo may saün oaèn löng. Naøng caén raêng chòu ñöïng, coá gaéng trong moïi vieäc nhö nhöõng ngöôøi sa cô thaát theá bieát mình phaûi laøm gì vaø khoâng ñöôïc pheùp coù moät bieåu hieän chaùn naûn hoaëc khoâng hoaøn thaønh nhieäm vuï. Phaûi ñöùng vöõng, duø theá naøo chaêng nöõa. Phaûi ñöùng ñöôïc vaø ñöøng ngaõ.

 Naøng ñaõ hieåu naøng chæ ñöôïc höôûng caùi gì ngöôøi ta cho höôûng. Baét phong traàn phaûi phong traàn. Naøng chaáp nhaän vaø mong öôùc phaàn toái thieåu nhaát: söï ñoaøn tuï Nhöng laøm sao coù ñöôïc. OÂng Lan ñaõ giaûng cho naøng: Choång naøng coù toäi, nhöng chieáu coá ñeán caû hai gia ñình ñeàu coù coâng vôùi caùch maïng, treân khoâng ñöa ra truy toá. chæ ñöa ñi taäp trung caûi taïo. Sau nay giaû duï coù phaûi can aùn nöõa thì chæ tính laø coù tieåu söï chöù khoâng phaûi tieàn aùn. Ñoù laø söï nhìn nhaän toaøn dieän, khaùch quan, coù lyù coù tình: Vöøa tính ñeán möùc ñoä phaïm toäi cuûa haén, vöøa tính ñeán ñoùng goùp cuûa gia ñình vôùi caùch maïng.

 Naøng khoâng hieåu söï khaùc bieät giöõa aùn vaø taäp trung. Nhöng naøng mong choàng naøng ñöôïc ra toøa. Neáu choàng naøng coù toäi thì haõy coâng boá cho moïi ngöôøi, keå caû naøng vaø gia ñình ñöôïc bieát nhöõng toäi loãi aáy.

 Naøng cuõng nghó khoâng bao giôø choàng naøng laïi can aùn, neân caùi ñieàu haén ñöôïc coi nhö chæ coù tieàn söï chöù khoâng phaûi tieàn aùn vôùi naøng cuõng baèng thöøa.

 Naøng chæ bieát choàng naøng ñi tuø moät caùch hoaøn toaøn phi lyù vaø daàn daàn naøng hieåu thöïc chaát caùi aùn taäp trung. Naøng laøm ñôn ñi khaép nôi. Vôùi noãi ñau trong loøng, naøng keâu goïi coâng lyù. Haén cuõng vieát thö bí maät göûi ra cho naøng, baûo naøng laøm ñôn keâu oan cho haén. Naøo laø Trung öông, naøo laø Quoác hoäi, naøo laø Thanh tra, naøo laø Boä Coâng an, naøo laø Toång Coâng ñoaøn... Naøng ghi nhöõng ñòa chæ treân phong bì maø loøng laïi hy voïng. Ñoù laø nhöõng ngöôøi, nhöõng nôi caû nöôùc ñaët nieàm tin, nhöõng nôi quyeát ñònh taát caû. Nhöõng ngöôøi saùng suoát, coâng minh, nhaân haäu, thöông daân, mong daân ñöôïc haïnh phuùc. Ñoù laø Ñaûng cuûa giai caáo voâ saûn vaø nhaân daân lao ñoäng ñaõ ghi treân laù côø cuûa mình doøng chöõ: "Taát caû vì haïnh phuùc cuûa nhaân daân", laø moät chính quyeàn cuûa daân, do daân, vì daân, khaùc haún moïi cheá ñoä thoáng trò tröôùc veà baûn chaát, ñoái laäp nhau nhö nöôùc vôùi löûa. Vaû laïi naøng chæ xin ñieàu toái thieåu nhaát, ñôn giaûn nhaát: Coù coâng thì thöôûng, coù toäi thì phaït. Naøng chæ mong choàng naøng ñöôïc höôûng luaät phaùp. Nhaát ñònh ñôn cuûa naøng seõ ñöôïc cöùu xeùt. Naøng baûo boá choàng cuõng laøm ñôn nhaân danh moät ngöôøi cha giaø, moät gia ñình tham gia caùch maïng tröôùc thaùng Taùm naêm 1945 ñaõ ñöôïc taëng baèng khen "Coù coâng vôùi nöôùc"

 Vöøa ñi laøm, vöøa lo veà queâ thaêm con, lo tieáp teá cho haén, naøng coøn lo ñôn töø, ñaùnh maùy göûi leân Trung öông vaø tìm caùch ñöa taän tay caùc oâng laõnh ñaïo thaønh phoá. Nhöng naøng chaúng gaëp ñöôïc ai. Naøng chæ nhìn thaáy nhöõng chieác oâ-toâ boùng loaùng töø nhöõng bieät thöï sang troïng vaø kín ñaùo lao ra phoá, phaû buïi vaøo maët naøng. Ngöôøi baûo veä naém vai naøng, ñaåy naøng veà moät beân:

 - Ñeán cô quan. Coù vieäc gì ñeán cô quan.

 Ñeán cô quan. Nghóa laø ñôn cuûa naøng, nieàm tin cuûa naøng, toaøn boä hy voïng cuûa naøng bò neùm vaøo soït giaáy.

 Khoâng moät ai traû lôøi naøng. Khoâng moät ai hieåu ñöôïc raèng ñaèng sau nhöõng doøng chöõ ñaùnh maáy bình thöôøng aáy laø maùu, laø nöôùc maét, laø ñôøi ngöôøi, laø hy voïng soáng laïi.

 Tieáng keâu cöùu cuûa naøng rôi vaøo hö voâ. Khoâng moät hoài aâm. Noù loït vaøo thaêm thaúm.

 Giaù oâng Hoaøng coøn laøm bí thö thaønh uûy ôû ñaây. Haún laø naøng ñaõ ñöôïc gaëp roài. OÂng Hoaøng coøn laøm bí thö thì choàng naøng ñaõ chaúng bò baét. Neáu oâng Hoaøng coøn laøm bí thö thaønh uûy. Moät caâu noùi cuûa oâng Hoaøng seõ quyeát ñònh taát caû. Seõ traû laïi cho naøng cuoäc soáng. Traû laïi cho choàng naøng, caùc con naøng cuoäc soáng. Caát ñöôïc cho boá meï naøng khoå ñau, nhuïc nhaõ. Nhöng oâng Hoaøng ñaõ veà Haø Noäi. Laøm moät phoù ban gì ñoù cuûa Trung öông.  OÂng Hoaøng raát bieát haén. Coù laàn sau khi ñoïc moät loaït baøi ñieàu tra cuûa haén veà coâng taùc quaûn lyù xí nghieäp, oâng Hoaøng ñaõ cho môøi haén sang laøm vieäc rieâng vôùi oâng, troø chuyeän raát taâm ñaéc.  Haén ñaõ keå cho naøng nghe taát caû. Haén hôùn hôû baûo naøng:

 - Anh vöøa uoáng traø choã oâng Hoaøng veà. Thaät laø moät ngöôøi tuyeät vôøi. OÂng Hoaøng goïi ñieän cho anh: "Coù traø ngon sang mình uoáng nheù". Hoaëc: oâng Hoaøng goïi ñieän hoûi anh coù ñi Haø Noäi khoâng? oâ-toâ roäng. Mai anh ñi nheù. Leân Nhaø Thanh Nieân xem coù vay theâm ñöôïc ít tieàn taïm öùng naøo khoâng?

 Haén taëng oâng Hoaøng saùch cuûa haén, keå vôùi oâng nhöõng döï ñònh. Roài moät hoâm, Cao, phoùng vieân baùo T, chaùu oâng Hoaøng veà coâng taùc, ñeán nhaø haén noùi vôùi naøng veà haén: oâng Hoaøng noùi vôùi toâi: "Thaèng Tuaán noù vieát ñöôïc tieåu thuyeát lôùn veà coâng nhaân ñaáy".  Giaù oâng Hoaøng coøn laøm Bí thö thaønh uûy ôû ñaây... 

 Naøng ñeán ñöa ñôn vaø xin gaëp oâng laõnh ñaïo thaønh phoá ñöông nhieäm. Nhöng khoâng theå naøo gaëp ñöôïc.

 Bình, ngöôøi baïn thaân nhaát cuûa haén vaø giôø ñaây laø ngöôøi naøng coù theå baøn ñònh, keå leå noãi nieàm, laéc ñaàu baûo naøng: oâng K (teân oâng laõnh ñaïo thaønh phoá hieän nay) laø giaùm ñoác Sôû Coâng an chuyeån sang. OÂng Traàn laø quaân cuûa oâng K. Theá naøo oâng K chaúng beânh oâng Traàn. OÂng K laïi maâu thuaãn vôùi oâng Hoaøng. Maø Tuaán ñöôïc oâng Hoaøng cöng. Keâu ôû thaønh phoá khoâng aên thua gì ñaâu, keâu leân Trung öông môùi coù hy voïng ñöôïc giaûi quyeát.

 Keâu leân Trung öông. Naøng ñaõ keâu leân Trung öông. Naøng ñaõ keâu vaøo thaêm thaúm.

 Ba naêm qua ñi. ñaõ heát leänh ñaàu tieân. (Naøng ñaõ bieát caùch tính thôøi gian tuø baèng leänh, moät caùch tính thaät khoaùng ñaït, haøo phoùng). Haén vaãn chöa ñöôïc veà. Anh Thaân gaëp gôõ nhöõng oâng Quaûng, oâng Lan ôû caùc hoäi nghò do thaønh phoá toå chöùc. Ngöôøi ta noùi vôùi anh: Haén chöa ñöôïc veà vì chöa chòu nhaän toäi, haén vaãn coøn chuû quan laém. "Nhaát nhaät taïi tuø thieân thu taïi ngoaïi" ñaâu phaûi chuyeän ñuøa. Baét moät ngöôøi ñaõ khoù. Baét moät caùn boä coâng nhaân vieân caøng khoù hôn. Phaûi caân nhaéc, suy tính, ñaâu chuùng toâi daùm laøm böøa. Phaûi coù ñuû taøi lieäu trong tay.

 Vaäy laø haén phaûi tuø theâm leänh nöõa roài. Anh Chaân tìm moïi caùch gaëp oâng Traàn, ngöôøi baïn cuøng moät caáp uûy trong nhöõng naêm choáng Phaùp gian khoå nhaát. OÂng cuõng baûo anh Chaân laø haén ñaùnh giaù mình khoâng ñuùng, chuû quan laém. OÂng Traàn cuõng nhö caùc oâng Quaûng, oâng Lan khoâng bò tuø maø chæ baét ngöôøi khaùc vaøo tuø thoâi, neân khoâng hieåu ñeå haén ôû theâm ít ngaøy nöõa ñoùi vôùi haén, ñoái vôùi naøng laø nhö theá naøo. Hoï ñeàu thuoäc caâu nhaát nhaät taïi tuø, nhöng haún chaúng bao giôø nghó ñeán thöïc chaát gheâ gôùm cuûa caâu noùi aáy. Sao laïi coù theå giuùp moät ngöôøi chöõa beänh chuû quan baèng caùch cho ngöôøi ta vaøo tuø nhæ.

 Naøng laïi phaûi chôø ñôïi hôn nöûa naèm nöõa môùi ñöôïc tin haén trôû veà 75.

 Nhöng roài haén laïi ra ñi.

 Luùc haén ngoài treân xaø lim löu doäng, ñi qua ñaàu laøng treân ñöôøng trôû laïi Q.N laø luùc naøng ñang ñi laøm. Cô quan ñaõ chuyeån veà thaønh phoá. Nhaän ñöôïc tin khuûng khieáp aáy naøng hoaøn toaøn guïc ngaõ. Naøng ñònh ñi Q.N thaêm haén, nhöng chuyeán ñi thaêm cöù bò luøi laïi. Beù Döông bò vieâm hoïng. Roài naøng oám. Roài coâng vieäc cô quan.

 Roài ñeán ngaøy 16 thaùng 4, B52 raûi thaûm. Caû thaønh phoá naùo ñoäng. Naøng vaø con Nguyeät keït ôû beán phaø. Haøng nghìn ngöôøi ngheõn ôû beán, maét ñaêm ñaêm nhìn leân trôøi chôø maùy bay ñeán, chôø bom rôi gieát cheát mình. Naøng khoâng hieåu ñaõ laáy ñaâu ra söùc khoûe, moät tay giöõ con Nguyeät ñeå noù khoûi laïc, khoûi bò xoâ ñaåy, tay kia giöõ ghi-ñoâng xe daïp bò keït cöùng suoát nöûa ngaøy ôû ñoù.  Roài naøng thaáy mình ôû giöõa phaø. Con Nguyeät vaãn ñöùng beân caïnh naøng.

 Naøng ñaïp xe, vôùi tuùi xaùch treo ghi-ñoâng, tuùi deát khoaùc ngang löng, con Nguyeät phía sau, vöôït hai möôi ki-loâ-meùt veà nhaø. Boá meï choàng, ba ñöùa con chaïy ra ñoùn naøng, möøng nhö naøng vöøa soáng laïi.

 Hai thaùng sau naøng chuaån bò ñi Q.N thaêm haén thì nhaän ñöôïc thö haén: Haén ñaõ chuyeån traïi roài. Laïi moät laàn nöõa naøng guïc ngaõ. Naøng töï nguyeàn ruûa mình. Vì sao khi haén coøn ôû QN, naøng khoâng ñi thaêm haén? Ñaõ ñaønh laø con oám, coâng vieäc cô quan, nhöng neáu quyeát taâm, naøng vaãn ñi ñöôïc.

 uùp maët treân ngöïc choàng, naøng nghó tôùi con ñöôøng ñi Q.N, roài con ñöôøng ñi V.Q xa haøng traêm ki-loâ-meùt. Naøng ñaïp xe ñaïp. Phaø, ñoø, nhieàu doác, nhieàu ñeøo. Chieàu taø vaãn moät mình, vôùi bao tuùi taém, mieät maøi giöõa nuùi röøng. Naøng khoâng ngôø trong ngöôøi mình laïi coù ngaàn naáy söùc löïc, ngaàn naáy quyeát taâm. Khi ñi coøn haêng haùi vì yù nghó saép ñöôïc gaëp choàng laøm naøng thaéng ñöôïc meät nhoïc, vaát vaû. Khi veà môùi thaät laø moät cöïc hình. Meät moûi, eâ aåm, raõ rôøi vaø moät caâu hoûi: bao giôø gaëp laïi choàng. Nhaát laø khi môû khoùa böôùc vaøo buoàng, moät mình, troáng roãng. Vónh bieät nhöõng con ñöôøng röøng haøm doïa nuoát chöûng ñôøi ngöôøi aáy. Vónh bieät kieáp soáng ñen toái aáy. Choàng naøng ñaõ trôû veà caên buoàng naøy cuøng naøng, quen thuoäc, duø töø moät theá giôùi khaùc, nhöng vaãn laø choàng naøng, quen thuoäc. Nhö tröôùc ñaây. Nhö naøng vaãn nghó. Nhö naøng vaãn mong ñôïi.

 Naøng laïi nheï nhaøng naèm xuoáng caïnh haén. 

 *
 * *
 Hoï naèm beân nhau im laëng. Laéng nghe ñeâm muøa xuaân yeân tónh, oâ vuoâng saùng in hình cöûa soå. Laéng nghe hôi thôû cuûa caùc con, hôi thôû cuûa chính hoï. Laéng nghe caên buoàng eâm ñeàm cuûa chính hoï. 

 Hoï laéng nghe söï beân nhau. Ñaây laø khaùt voïng ñaõ bieán thaønh söï thaät. Moät söï thaät phaûi traûi qua cay ñaéng ñeán khoâng tin ñöôïc, nhöng cuoái cuøng ñaõ ñeán. Khi beù Döông hoûi haén giaø chöa, haén traû lôøi trong oùc "Boá ñaõ qua moät kieáp. Boá vöøa soáng laïi... " Nhöng ñaâu chæ coù haén qua moät kieáp. Caû Ngoïc nöõa. Ngoïc cuõng qua moät kieáp. Ngoïc cuõng vöøa soáng laïi.

 Kieáp tôùi cuûa hai ngöôøi laø gì, hoï chöa nghó ñeán. Chaéc laø ñaày choâng gai, nhöng seõ vöôït qua vì khoâng coù kieáp naøo ñaùng sôï baèng caùi kieáp hoï vöøa traãi. Vaû laïi luùc naøy ñaâu phaûi nghó ñeán nhöõng ñieàu aáy. Haõy taän höôûng söï beân nhau. Nhöõng giaây phuùt ñaàu tieân beân nhau. Haõy taän höôûng ñieàu mong ñôïi moøn moûi ñaõ thaønh söï thaät.

 Hoï naèm beân nhau im laëng ñeå cuøng nhau xaùc nhaän söï bình yeân vaø baõo taùp qua roài. Hoï naèm beân nhau vaø cuoäc ñôøi nhö khoâng toàn taïi, chæ coù hoï gaàn guõi trieàn mieân trong thôøi gian kyø dieäu. oâi Baây giôø môùi laïi thaáy thôøi gian laø kyø dieäu. Thôøi gian sao ngoït ngaøo ñeán theá Chæ coù hai baøn tay ñan vaøo nhau. Tay Ngoïc ñan vaøo tay haén. Töø nay chuùng ta seõ khoâng rôøi xa nhau nöõa.  Töø nay chuùng ta laïi khoâng xa nhau noåi moät tuaàn. Töø nay vaø vónh vieãn.

 Hoï khoâng noùi moät lôøi, nhöng caû hai hoaøn toaøn hieåu nhau. Ngöôøi naøy bieát ngöôøi kia ñang nghó gì. Ngoïc gôõ tay khoûi tay haén, quaøng qua ngöïc haén. Haén caàm baøn tay Ngoïc aáp leân mieäng. Hoï caûm thaáy moät ñieàu gì ñoù ñang baét ñaàu, moät ñieàu gì ñoù ñang ñeán... 

 Khoâng cuoáng cuoáng voäi vaõ nhö laàn gaëp Ngoïc haêm boán tieáng khi coøn ôû traïi Q.N, luùc Thaát, tuø traät töï traïi böôùc ra, chæ coøn hai ngöôøi trong buoàng gaëp maët, haén vaø Ngoïc ñaõ lao vaøo nhau, ghì chaët laáy nhau. Bôûi vì hai ngöôøi luùc ñoù vaãn ôû hai theá giôùi, söï gaàn guõi laø cuûa boá thí, ñoàng tieàn boá thí laáy ra töø chính kho taøng cuûa mình ñaõ bò töôùc ñoaït. Keát quaû cuûa söï ban ôn ñoù laø tính baèng giaây. Bôûi vì chæ haêm boán tieáng sau ngöôøi ta ñaõ giaèng Ngoïc ra khoûi tay haén, ñuoåi haén veà coõi cheát. 

 Ngoài trong nhaø gaëp maët maø vaãn nghe thaáy tieáng chaân huyønh huîch cuûa nhöõng ngöôøi gaùnh phaân nhaø boø ñang nhoai ngöôøi leo doác beân kia suoái. Thaáp thoaùng toaùn laâm saûn vôùi nhöõng vaùc nöùa hình hoäp ñeø nghieâng ñaàu ngöôøi veà moät beân. Tieáng xoâ buùa xuûng xoang cuûa toaùn loø voâi. Vaø boä quaàn aùo tuø maëc treân ngöôøi... Söï gaàn guõi coøn laø eâ cheà nhuïc nhaõ.

 Anh boãng giaøu coù voâ cuøng khi coù theâm  kyû nieäm cuûa em

 Khi baøn tay em khoâng coøn laø xa laï

 Khoâng phaûi trong tuø nhôù laïi nöõa. Nhôù töø thôøi môùi yeâu nhau, sao em laø cuûa anh, anh khoâng hieåu noåi, sao anh coù teân em, ñeå anh leân tieáng goïi. Baøn tay naøy ngaøy xöa non meàm thon thaû ngaây thô bieát bao. Baøn tay nhoû gaày lam luõ vaát vaû ñau khoå aáy ñaây. Haén aáp baøn tay Ngoïc leân maù, leân maét, leân traùn haén. Naøng quay ngöôøi veà phía choàng, thì thaøo:

 - Anh!

 Haén cuõng xoay nghieâng trôû laïi oâm laáy naøng. Haén hít nhöõng hôi daøi treân maù naøng, treân toùc naøng, vaø baây giôø ñeán löôït haén, haén vuoát doïc thaân theå naøng. Haén sieát choã eo löng, eùp chaët Ngoïc cuõng ñang naèm nghieâng vaøo mình vaø luoàn tay qua löôït daây chun, xoa maõi xoa maõi xuoáng phía döôùi boùp maïnh, roài xoa nheï nhaøng, roài laïi baáu vaøo ñoù. Trong tuø haén ñaõ bao laàn nhôù laïi, bao laàn theøm khaùt ñöôïc ñöa tay luoàn qua löôït daây chun... Haén ngheøn ngheïn: 

 - Em 

 - Anh! 

 Naøng thì thaàm ñaùp laïi. Moät caùi hoân daøi, daøi nhö voâ taän, luùc ñaàn chæ laø moït môn trôùn eâm aùi dòu daøng, trieàn mieân nhö khoâng bao giôø heát, nhö töø nay - haïnh phuùc, nhö töø nay - cuoäc soáng. nhöng roài daàn daàn trôû neân doàn neùn, caáp baùch vaø ngheït thôû. Ngöôøi noï rieát vaøo ngöôøi kia nhö ñeå ñöôïc tan vaøo nhau, hoøa cuøng nhau laøm moät. Anh hoân em caùí hoân daøi möôøi naêm ñöùt ñoaïn. Caùi hoân naøy laø noái vaøo caùi hoân bò cheùm doù. Haén nhìn thaáy trong aùnh saùng môø môø ñoâi maét Ngoïc ñang ngöôùc nhìn haén. Ñoâi maét noàng naøn aáy cuûa naøng haén ñaõ nhìn thaáy khi hai ngöôøi ngoài döôùi trôøi sao Vónh Tuy. Khi hai ngöôøi ôû nhaø anh chò Dieäu. Ñoâi maét noàng naøn aáy cuûa naøng haén ñaõ nhìn thaáy khi hai ngöôøi ôû saân kho hôïp taùc. Haén kheõ ñaët naøng naèm ngöûa ñeå laïi ñöôïc luoàn tay qua daây chun moät laàn nöõa vaø run run sôø laàn tìm laïi nhöõng gì thaân thuoäc treân ngöôøi naøng. Ñau khoå coù in daáu veát ôû ñaây khoâng? Ñaéng cay thaám ñöôïm thòt da em. Nhöng nhö caây vaãn baét reã vaøo ñaát, cuoäc soáng seõ töø ñaây tieáp tuïc. Cuoäc soáng vaãn coøn ñôïi chuùng ta. Anh seõ ñeàn buø laïi.

 Chuùng ta vaãn soáng. Tieáp tuïc soáng trong haïnh phöùc. Nhö nhöõng ngaøy xöa. Giôø ñaây chuùng ta caøng hieåu yù nghóa cuûa söï gaàn guõi naøy. Chuùng ta ñaõ mong ñôïi. Chuùng ta ñaõ tuyeät voïng. Nhöng chuùng ta ñaõ ñaït ñöôïc. 

 "oâi Em". Haén laïi thì thaàm. Haén thaáy laïi nhöõng gì haén vaãn nghó ñeán, vaãn töôûng töôïng maø khoâng theå naøo töôûng töôïng noåi.  Haén ngoài daäy. Haén ngoài im laëng nhìn thaân hình naøng ñaõ côûi boû heát quaàn aùo môø môø trong maøn, nhö moät tín ñoà phöông Ñoâng khoanh tay tónh laëng tröôùc bình minh chôø ñoùn maët trôøi moïc.  Vaø nhö moät chieán binh traûi qua traêm ngaøn traän maïc boû laïi caùi cheát sau löng trôû veà nôi choân rau caét roán, quyø hoân maûnh ñaát queâ höông, haén cuùi xuoáng hít moät hôi daøi.

 Haén nhaän vaøo ngöôøi haén taát caû trôøi ñaát. Haén nhö tan ñi. Ngoïc chôùi vôùi ñöa tay keùo haén.

 Haén ngoan ngoaõn laøm theo naøng.

 Trong giaây laùt caû hai cuøng thaáy laïi taát caû nhöõng gì ñaõ maát. Noù saùng loøa nhö moät ñaùm chaùy ôû chaân trôøi. Daáu chaám heát moät chöông daøi ñen toái. Moät thöïc taïi haén haèng nghó ñeán trong nhöõng thaùng naêm tuø toäi. Laø chaám döùt nhöõng hoài öùc cuûa naøng u uaát, coâ ñoäc. Laø laïi coù moät ngöôøi ñeå maø than thôû, ñeå maø chia seû, ñeå maø yeâu thöông. Laø coù theâm ñoâi vai nöõa cuøng mình gaùnh vaùc. Laø ñoaïn tuyeät nhöõng ñeâm daøi gheâ sôï, goïi ngöôøi ôû theá giôùi beân kia troø chuyeän baèng ñoäc thoaïi. Laø chaám döùt noãi kinh hoaøng khi moãi teá baøo trong ngöôøi ñeàu noåi loaïn ñoøi soáng, tieáp theo laø cuoäc haønh quyeát chính baûn thaân mình. Laø laïi ñöôïc nhö nhöõng ngöôøi bình thöôøng khaùc. Laø nhöõng gì coøn ñoù nguyeän veïn maø khoâng baïo löïc naøo coù theå cöôùp ñi. Laø ñieàu toát ñeïp nhaát treân cuoäc ñôøi naøy. Ñuùng laø ñieàu toát ñeïp nhaát coøn laïi treân cuoäc ñôøi naøy. Laø yeâu nhau. Laø laïi ñöôc yeâu nhau. Laø trôû veà quaù khöù möôøi laêm naêm tröôùc. Laø cuoäc soáng. Laø quyeát soáng, duø theá naøo chaøng nöõa. Ñoù laø con ñöôøng chaïy töø tieàm thöùc tôùi moät nôi coøn thaúm saâu hôn tieàm thöùc. ôû ñoù thaêm thaúm treân ñaàu vaø thaêm thaúm döôùi chaân. Haén vaø naøng laïi ñi treân con ñöôøng ñoù. Maëc cho moãi böôùc ñi chaân trôøi laïi cöù luøi xa. Sung söôùng haùm hôû, haïnh phuùc, daán thaân, tuyeät voïng, hoï laïi ñi treân con ñöôøng quen thuoäc aáy veà choán taän cuøng.

 Baây giôø haén bieát raèng söï vieäc ñuùng laø nhö vaäy.

 Phaûi laø nhö vaäy. Ñaõ laø nhö vaäy. Ñang laø nhö vaäy. Seõ laø nhö vaäy. 

 Vaø haén boãng nghe thaáy naøng thì thaàm beân tai nhö ñau ñôùn: 

 - Ñuùng.

 - Ñuùng.