Khoâng phaûi ñôïi laâu. Töøng ñaøn reäp ngöûi hôi ngöôøi keùo nhau ra ngay. Maëc cho noù ñoát. Nhay nhaùy. Coù con coøn nhö röùt moät tyù thòt. Cöù naèm yeân. Xaùc ñònh ñuùng toïa ñoä reäp. Nghóa laø noù ôû khe goã naøo, quaõng naøo. Kheõ caàm maûnh saét taây oáng bô, ñöa thöù vuõ khí huûy dieät aáy laïi gaàn khu vöïc coù reäp, roài nhö moät ngheä só xieác uoán deûo laøm sao ñöa maûnh saét taây ñuùng doïc khe coù reäp maø vaãn giöõ nguyeân ngöôøi mình ôû nôi reäp caén, ñeå caùc vò cöù yeân taâm xaøi tôùi soá. Roài raát nhanh, nhoûm daäy lia maûnh saét taây ñeán toïa ñoä cheát, sieát ñi sieát laïi. Kieåm tra keát quaû baèng caùch cuùi xuoáng ngöûi: Muøi boï xít noàng naëc laø ñaïi thaéng.

 Laïi naèm. Chôø moät ñaùm khaùc. Khoâng laâu daâu. Reäp nhaâu nhaâu. Ñaáy. Laàn naøy nhöõng hai choã. Moät ôû baép chaân. Moät ôû baû vai. Choã baû vai laø khoù dieät ñaây, vì gaàn tay cöû ñoäng...

 Cöù nhö vaäy tôùi khi meät quaù thì thieáp ñi. Cho caùc caäu thoaûi maùi duøng böõa... ôû xaø lim thaät khoå ñuû moïi ñöôøng. Khoå reäp. Khoå muoãi. Khoå muøa ñoâng, khoå muøa heø, noùng khoå, reùt khoå, taém khoå, thôû khoå, nhìn khoå, khoå coâ ñôn, khoå thieáu aùnh saùng vaø khoå vì khoâng coù löûa huùt thuoác laøo. Coù khi heát dieâm caû thaùng. Maø ôû xaø lim khoâng coù dieâm huùt thuoác laøo vaët coøn bieát laøm gì nöõa.  Haén caàm que dieâm cuoái cuøng ra cöûa goïi voïng sang xaø lim beân kia:

 - Ñoã ôi Ra xem mình huùt thuoác laøo naøy. 

Ñoã thoø maët ra cöûa ghi-seâ. Ñoã cuõng nhòn thuoác moõm moøm roài. Ba que dieâm haén nhôø oâng quaûn giaùo chuyeån cho Ñoã ctóng ñaõ caùch ñaây maáy hoâm roài.

 - Theøm khoâng?

 Haén treâu Ñoã. Haén giô caùi ñieáu töï taïo baèng voû bao dieâm leân. Haén veâ thuoác boû vaøo noõ. Haén giô que dieâm cho Ñoã troâng thaáy. Haén gaïi gaïi que dieâm vaøo bao cho noùng. Ñoã cöôøi:

 - Huùt ñi. Thôû khoùi maïnh sang beân naøy cho mình ngöûi vôùi. 

 - Buoàn cöôøi nhæ. Huùt thuoác laïi baûo thôû khoùi. Nuoát heát ñaáy. Ñöøng hoøng ngöûi khoùi cuûa mình.

 Ñoã vôø vónh naøi næ:

 - Nuoát moät nöûa thoâi. Thôû sang beân naøy cho mình moät nöûa

 Haén laøm ra veû meàm loøng:

 - Thoâi ñöôïc. Daønh cho caäu moät phaàn tö. Moät phaàn tö laø quaù laém roài. 

 Haén baät que dieâm. Ñoã cöôøi khinh khích:

 - Huùt ñi. Baïn huùt cuõng nhö mình huùt. 

 Xoøe que dieâm chaùy buøng. Haén ñöa que dieâm vaøo noõ ñieáu. Nhöng hoáa ra ôû caùi oâ cöûa ghi -seâ coù moät luoàng khoâng khí huùt qua. Raát nheï, nhöng cuõng ñuû laøm taét que dieâm. Que dieâm taét ngay treân moài thuoác. Haén chöng höûng. Ñoã cöôøi phaù:

 - Huùt haøng theá. Nuoát heát caû löûa aø?

 Haén cuõng cöôøi vaø huùt caùi hôi thuoác hoâi hoâi trong ñieáu vaøo moàm cho ñôõ nhôù.

 Moät buoåi chieàu, khi quaûn giaùo ñaõ môû cöûa xaø lim ñeå ñöa baùt ñuõa reách ra ngoaøi, ca khu vöïc xaø lim yeân aéng nhö khoâng coù ngöôøi ôû, haén chôït thaáy khoùi. Khoùi môùi ñaàu nhaït, loaõng, veà sau ñaëc daàn. Khoùi tröôøn töø saân xe-rom nguõ giaùc - saân trung taâm coù maùi voøm cuûa naêm nhaùnh xaø lim chuïm laïi - vaøo daõy xaø lim cuûa haén. Khoùi cöù boø vaøo chaàm chaäm, ñaëc daàn, khoâng môû ñöôïc maét.

 Ñoã luùc aáy bò cuøm goïi voïng sang:

 - Khoùi phaûi khoâng?

 - Khoùi.

 - Khoùi ôû ñaâu theá nhæ?

 - Khoâng bieát. Khoùi laém. 

 - Theá naøy mình thaønh chuoät coáng roài coøn gì nöõa.

 Moät luùc sau nghe tieáng oâng quaûn giaùo quaùt ngoaøi saân xeâ-rom: "Anh naøo laøm gì khoùi theá? Muoán cheát haû". OÂng môû khoùa xoäc vaøo caùc daõy xaø lim (keå caû daõy xaø lim haén), cuoái cuøng tìm ra nguyeân nhaân: Moät anh ôû daõy xaø lim naøo ñoù xeù caû nöûa caùi chaên sôïi Nam Ñònh laøm nuøn giöõ löûa. Thì ra chaúng rieâng gì boïn haén heát dieâm.

 Nhòn theøm nhòn nhaït bieát bao nhieâu ngaøy, moät saùng ñi ñoå boâ haén boãng nhìn thaáy löûa. Chaúng hieåu vì lyù do gì oâng quaûn giaùo daãn hai ngöôøi ñi laøm veä sinh theo moät loái haén chöa töøng ñi. Qua moät goác baøng thì ngoeïo. Roài qua B nöõ. Laàn ñaàu tieân nhìn thaáy B nöõ. Cuõng nhö nhöõng B khaùc nhöng ngaén hôn. Vaø bieät laäp. Thaáy hai ngöôøi xaø lim, moät ngöôøi laïi maëc quaàn aùo soïc bò xieàng, taát caû chò em trong B nhaát loaït quay ra. Gaàn chuïc chaùu beù theo meï vaøo nhaø giam chaïy uøa tôùi naém gioùng saét buoàng giam, maét saùng leân nhìn boïn haén nhö nhìn nhöõng con thuù laï. Chuùng khoâng queân caát tieáng chim non ríu rít chaøo oâng quaûn giaùo: 

 - Chuùng chaùu chaøo caùn boä! 

 - Chuùng chaùu chaøo caùn boä

 Ñi qua B nöõ, boïn haén nhìn thaáy löûa. Löûa trong nhaø beáp. Löûa röøng röïc trong beáp, döôùi nhöõng vaïc lôùn. Cuûi chuïm laïi boác chaùy ñuøng ñuøng. Than hoàng nhö trong suoát. Thaät kyø dieäu. Tuyeät vôøi. Laïi coù caùi ñieáu caøy ñeå beân caïnh. Ñieáu caøy, chöù khoâng phaûi ñieáu baèng voû dieâm vaãn huùt. Khoâng ai baûo ai, Ñoã vaø haén cuøng ñöùng laïi.

 - Baùo caùo oâng ñaõ laâu quaù chuùng toâi khoâng coù löûa huùt thnoác. Xin pheùp oâng cho chuùng toâi huùt moät ñieáu...

 Coù theå vì vuï khoùi ôû xaø lim laøm oâng thoâng caûm hay vì deã tính, oâng quaûn giaùo gaät ñaàu. Hai ngöôøi ñaët boâ xuoáng ñaát, vaøo beáp. Ñoã huùt tröôùc. Moùp maù keùo cho ñaõ.

 Vöøa thôû khoùi xong thì laûo ñaûo vaø guïc xuoáng. Vì nhòn caû thaùng roài. Laïi ñoùi. Toùc Ñoã chaùy kheùt. Haén voäi keùo Ñoã ra. OÂng quaûn giaùo hoaûng, quaùt: 

 - Thoâi! Khoâng huùt nöõa!

 Ñoã lôø ñôø nhìn oâng, vaãn coøn say, neân chöa theå toû ra ñöôïc vôùi oâng raèng mình bieát loãi. Haén naèn nì:

  - Thöa oâng! Toâi ngoài xa beáp 

 Cuoái cuøng oâng quaûn giaùo xieâu loûng:

 - Huùt, nhöng bao giôø toâi baûo thoâi thì thoâi. Nghe khoâng?

 - Baùo caùo oâng! Vaâng

 Haén huùt. Baäp löûa, keùo.

 - Thoâi!

 Haén rôøi ñieáu, haù moàm phaø ra: khoâng coù tyù khoùi naøo.

 OÂng quaûn giaùo gaät gaät ra hieäu huùt tieáp.

 Laïi baäp baäp. Laïi keùo. Laïi thoâi. Laïi haù mieäng. Laïi môùi chæ coù tyù khoùi nhaït theách trong mieäng Chaúng qua laø vì caùi ñieáu caøy naøy to quaù. Ba laàn huùt môùi xong ñieáu thuoác.

 Thôøi gian haén ôû chung daõy xaø lim vôùi Ñoã, coù nhieàu ngöôøi ñeán, nhieàu ngöôøi ñi. Hoï chæ ôû ít ngaøy. Haén nhôù nhaát moät ngöôøi ôû saùt caïnh xaø lim haén, coù theå goõ töôøng heïn nhau noùi chuyeän.

 Toái hoâm aáy haén nghe. tieáng xoaûng xoaûng cuûa gioùng saét ñaäp vaøo caùnh cöûa, töø xa, laïi gaàn. Haén hoài hoäp chôø. Tieáng môû khoùa vaøo saân xeâ-rom. Roài môû ñuùng daõy cuûa haén. Vaø tieáng môû khoùa xaø lim ngay caïnh xaø lim haén. Tieáng chaân ngöôøi. Roài laïi tieáng xoaûng xoaûng töø gaàn tôùi xa. Haøn bieát quaûn giaùo ñaõ ñi roài. Haén bieát buoàng beân khoâng chæ nhoát boùng toái nöõa. Buoàng beân ñaõ nhoát ngöôøi. Haén goõ vaøo töôøng. beân kia coù tieáng goõ laïi. Theá laø baét ñaàu moät cuoäc chuyeän troø.

 Haén ra cöûa hoûi ngöôøi "haøng xoùm" môùi chuyeån ñeán lieàn beân:

 - ôû ñaâu veà?

 Beân kia ñaùp:

 - Sôn Taây. 

 Tieáng Ñoã xa xaêm:

 - Boä ñoäi aø?

 Beân kia daùp:

 -Vaâng

 Haén:

 - Bò laâu chöa? 

 Beân kia ñaùp: 

 - Möôøi saùu thaùng roài.

 Tieáng Ñoã xa xaêm:

 - Treân aáy khaù khoâng? 

 Beân kia ñaùp: 

 - Khaù

 Haén:

 - Ngöôøi nhaø coù hay ñeán thaêm khoâng.

 Beân kia ñaùp:

 - Meï em thaùng naøo cuõng ñeán. Tieáp teá cho nhaän heát

 Tieáng Ñoã xa xaêm:

 - Nhaø giam quaân ñoäi maø.

 Haén:

 - Veà ñaây xöû aø?

 Beân kia ñaùp:

 - Vaâng

 Tieáng Ñoã xa xaêm:

 - Theá laø xöû beân Hoøa An ñaáy.

 Ngöôøi môùi ñeán daën haén: 

 - Saùng mai em ñeå caùi ñieáu caøy baèng ñaát nung döôùi caùi choåi. Caùc anh caàm choåi laøm veä sinh thì laáy luoân nheù.

 Ngöôøi tuø môùi ñeán ôû vôùi boïn haén ba ngaøy. Anh ta coøn quaù treû: Möôøi chín tuoåi. Qua troø chuyeän, haén laäp hoà sô ngöôøi baïn môùi: Coøn beù ôû nhaø chaên traâu, ñi hoïc. Möôøi baûy tuoåí ñi boä ñoäi (tuyeån quaân vay moät tuoåi). Huaán luyeän ba thaùng ôû Yeân Töû. Roài ñi B. Ñaõ ñaùnh nhau vaøi traän. Nhieàu ngöôøi cheát quaù. Sôï. B quay. Ñoàng ñoäi ñuoåi theo. Baén cheát ñoàng ñoäi. Bò baét. Bò giam ôû nhaø tuø quaân ñoäi Sôn Taây. Treân aáy ñoái xöû toát. Ñöôïc ñi lao ñoäng.  Ba ngaøy sau, ngöôøi ta ñöa ñi xöû (xöû ôû toøa aùn quaân ñoäi beân Hoøa An. Ñuùng nhö Ñoã noùi). Ngaøy aáy chaéc xöû nhieàu tuø. Ñoã laïi phaûi cho möôïn boä quaàn aùo tuø soïc soïc (traïi cuõng chæ coøn ít boä pi-gia-ma coå ñieån, ñuùng quy taéc naøy ñeå phaïm nhaân maëc ra toøa vaø cho nhöõng ngöôøi aùn töû hình nhö Ñoã). Boä quaàn aùo thay ñoåi cuûa Ñoã môùi giaët, chöa khoâ. Hoâm aáy Ñoã ñaùnh ñoäc moät caùi quaàn ñuøi, ngoài trong xaø lim nhö moät con coùc cuï. 

 Ñeán toái mòt, haén môùi nghe tieáng gioùng saét va ñaäp vaøo caùnh cöûa saét. Töø xa. Laïi gaàn. Xoang xoaûng. Raàm raàm. Tieáng môû cöûa xaø lim cuûa haén. Tieáng môû khoùa xaø ìim beân caïnh. Haén caêng ngöôøi chôø ñôïi, nghe ngoùng. Sau khi anh ta bò ñöa ñi xöû, haén vaø Ñoã ñaõ thaûo luaän veà möùc aùn cuûa anh ta. Töû hình? Chung thaân? Hai möôi naêm?

 Haén nghe thaáy tieáng chaân anh tuø treû böôùc vaøo xaø lim. Vaø caû tieáng chaân oâng quaûn giaùo vaøo theo. Haén choaùng vaùng vì böôùc chaân vaøo theo aáy. Ñoù laø böôùc chaân cuûa caùi cheát. Bôûi vì neáu aùn hai möôi naêm hay chung thaân, oâng quaûn giaùo chæ ñöùng ngoaøi khoùa xaø lim thoâi, khoâng phaûi vaøo ñeå ñoùng cuøm. Haén caûm thaáy heát söï im laëng maøu ñen cuûa ngöôøi cheát naèm döôùi moä. Khoâng coøn ai soáng nöõa. Ñoã ñaõ cheát naèm trong moä beân kia. Anh tuø treû  cheát ôû moä beân caïnh. Haén thôû khe kheõ trong boùng ñen ñaëc quaùnh ngoâi moä cuûa haén. 

 Nhöng haén vaãn coá hy voïng. Coù theå oâng ñi vaøo vì moät vieäc gì ñoù. Vaø haén nghe thaáy tieáng saäp cuøm. Theá ìaø heát. Tieáng khoùa cuøm ñaùnh taùch nhö tieáng ai boùp coø suùng maø vieân ñaïn thoái. Haén thaáy laïnh buoát ôû ngöïc.

 Chæ nhöõng ngöôøi aùn töû hình môùi phaûi cuøm nhö vaäy.  Haén nhôù ñeán laàn ñi xem baén hai teân cöôùp ôû Thaùi Nguyeân. Ven moät röøng thoâng. Moät teân giaø. Moät teân treû. Caû hai bò troùi chaët vaøo coïc. Teân cöôùp giaø raêng ñen, coá giaõy giuïa. Teân cöôùp treû hoaøn toaøn nhö moät caùi xaùc, ruõ xuoáng vì quaù kinh hoaøng tröôùc caùi cheát.

 Ñang laø thôøi choáng Phaùp, aùn thi haønh vaøo buoåi. Döôùi aùnh ñeøn baõo, haén thaáy saùu ngöôøi giô suùng leân. Nhöõng tia löûa xanh leït lao tôùi ngöôøi bò haønh hình thì bieán maát. aùo hoï boãng nhieân raùch toang. Ngöïc vôõ ra. Ñaàu ngoeïo veà moät beân. Moät ngöôøi caàm suùng luïc böôùc laïi gaàn nhöõng caùi xaùc coøn ñang bò troùi, baén theâm vaøo thaùi döông moãi ngöôøi moät phaùt ñaïn. Vieân ñaïn haát ñaàu hoï ngoeïo töø beân naøy sang beân kia. Ñoù laø vieân ñaïn baén boài, vieân ñaïn nhaân ñaïo, chaám döùt söï ñau ñôùn, vieân ñaïn baûo ñaûm raèng baûn aùn ñaõ ñöôïc thi haønh.

 Haén nhôù laïi nhöõng ñieàu aáy vaø laïi laáy tay xoa leân ngöïc.  Im laëng raát laâu duø oâng quaûn giaùo ñaõ ñi ra. Duø Thaàn Cheát döôøng nhu khoâng coøn ôû ñaây nöõa. Haén vaø Ñoã khoâng daùm noùi chuyeän vôùi nhau. Roài haén nghe thaáy tieáng khoùc thuùt thít. Vaø tieáng  ngheïn ngaøo: "Meï ôi" Tieáng reân tuyeät voïng môùi gheâ gôùm laøm sao. Noù laøm haén thaáy roõ söï öu vieät cuûa haén. Haén vaãn ñöùng ngoaøi voøng, vaãn mang cuoäc soáng trong ngöôøi, coøn coù cuoäc ñôøi chôø ñôïi ngoaøi kia. Khaùc vôùi hai ngöôøi ñaõ mang trong mình caùi cheát. Thaàn Cheát ñaõ ñaùnh daáu. Chæ coøn chôø vung löôùi haùi leân thoâi.

 Theá roài boãng coù tieáng goõ vaøo töôøng. Haén goõ laïi.

 Nhòp nhanh. Voäi vaõ.

 - Em bò töû hình, caùc anh ôi!

 Tieáng anh ta boãng trôû neân xa xaêm, ñieäu xa xaêm quen thuoäc cuûa Ñoã, cuûa ngöôøi bò cuøm, ñaàu quay veà maõi phía xa. Ñieäu xa xaêm cuûa ngöôøi ñaõ laø cuûa ñaát, tuy coøn nôi döông theá, nhöng ñaõ thnoäc veà coõi aâm roài. 

 Haén im laëng. Bieát noùi gì vôùi anh ta?

 Tieáng Ñoã xa xaêm voïng veà:

 - Khoâng baén ngay ñaâu. Mình ñaây naøy: Coøn soáng ba naêm nöõa ñaây naøy.

 Ñoã ñaõ giuùp haén. Ñoã bieát phaûi noùi gì vôùi ngöôøi nhaän aùn töû hình.  Haén phaùt trieån theâm yù cuûa Ñoã:

 - Coøn ñöôïc laøm ñôn choáng aùn cô maø.

 Tieáng anh töû tuø xa xaêm: 

 - Caùc oâng aáy cuõng baûo em laøm ñôn choáng aùn. Nhöng khoâng bieát coù aên thua gì khoâng?

 Tieáng Ñoã xa xaêm voïng veà:

 - Phuùc thaåm coù y aùn, coøn ñöôïc laøm ñôn leân Chuû tich nöôùc xin tha toäi cheát. Coù laøm ñôn choáng aùn nhôù noùi ñi boä ñoäi naêm möôøi baûy tuoåi. Nhôù noùi bò vay tuoåi.

 Haén: 

 - Mai xin giaáy laøm ñôn ngay ñi.

 Tieáng ñaùp xa xaêm:

 - Vaâng. 

 Tieáng Ñoã xa xaêm voïng veà:

 - Nhôù noùi chnyeän vay tuoåi. Coù theå ñöôïc xeùt ñaáy.

 Trong ñôøi, haén chöa bao giôø tha m gia moät cuoäc ñoái thoaïi naøo laï luøng gheâ gôùm nhö theá. Haén hình dung Ñoã vaø anh lính treû, hai ngöôøi hai ñaàu, chaân bò cuøm chaët ñang ngoài nôùi vôùi boùng toái. Haén ñöùng ôû giöõa. Daïo môùi chuyeån sang ñaây haén cuõng ñaõ thöû nhaác caùi cuøm leân, ñaët coå chaân vaøo caùi loã troøn khoeùt giöõa mieáng goã lim vuoâng vöùc beân döôùi vaø saäp cuøm xuoáng ñeå bieát caûm giaùc bò cuøm. Ñeâm aáy haén cuõng laøm nhö - vaäy ñeå thoâng caûm vôùi hai baïn tuø, buïng nghó: "Theá laø caû daõy ñeàu cuøm. Cuøm moät traêm phaàn traêm". 

 Im laëng. Laâu. Laïi coù tieáng goõ. Haén goõ laïi ngay.

 - Saùng mai, luùc ñi ñoå boâ, em ñeå caùi baùnh beûng döôùi caùi choåi, anh laáy maø aên nheù. Boïn baïn noù cho nhieàu laém. Maø em coù aên ñöôïc ñaâu. 

 Ñuùng laø nhöõng ngaøy ra toøa thì baønh. Gia ñình cho aên. Beø baïn cho aên. Nhöng sao nuoát ñöôïc. Anh ta chæ coù baùnh beûng, chöù khoâng coù côm neáp. Vaäy laø gia ñình khoâng coù maët.

 Haén laïi thaùo cuøm ra cöûa ñöùng chôø. xem anh ta coù noùi gì nöõa khoâng? Coù goõ vaøo töôøng nöõa khoâng. Nhöng im baët. Haún anh ta ñang naèm nghó ñeán phieân toøa, ñeán cuoäc ñôøi ngaén nguûi cuûa mình. Ñeán meï. Ñeán laøng. Ñeán tuoåi aáu thô. Thôøi ñi hoïc. Ñeán noãi sôï haõi trong röøng Tröôøng Sôn. Ñeán luùc ra tröôøng baén.  Chôø maõi. Vaãn im laëng. Ñoã cuõng chaúng noùi gì. Ñöùng cho ñeán khi maùu doàn xuoáng hai chaân, haén quay vaøo maéc maøn. Trong xaø lim khoâng coù ñinh. Choã treo daây maøn laø moät loã troøn baèng ngoùn tay khoeùt vaøo töôøng xaø lim. Ñaët daây maøn vaøo trong loã. Roài laáy giaáy aán vaøo ñoù laøm thaønh moät caùi nuùt giöõ maøn. Haén sôø moø boán caùi loã trong boùng toái xaø lim. Vaø tìm ra ngay vì ñaõ quaù quen thuoäc. Chui vaøo maøn. Khoâng nguû. lm laëng. Nhö hai ngöôøi kia. Khoâng nguû. Im laëng.
 

 Hôn ngaøn ñeâm tuø môùi coù moät ñeâm vui. aáy laø moät ñeâm ôû V.Q. Döï vôù ñöôïc moät con chuoät leo baèng caùi chuoâi dao. Chuoät ñöïc, choai choai. Döï raát saùt chuoät. Noùi chung, Döï saùt caùc loaïi chuoät, thaèn laèn, raén. Chaúng maáy con thoaùt khoûi tay Döï. Nhoùm naèm gaàn nhaø meùt, taàng treân phaûi taùn tænh maõi Döï môùi ñoàng yù cho thueâ con chuoät aáy vôùi giaù moät veùo thuoác laøo. Döï sôï maát. Caû nhoùm phaûi ñaûm baûo vôùi Döï seõ ñeàn moät bao thuoác laù Tam Ñaûo, moät thöù ngoaïi teä maïnh trong tuø. Tröôùc tieân laø chieâu ñaõi Döï taïi choã hai ñieáu thuoác laøo.

 Baèng moät thanh nöùa khoâ vaø moät ít chæ, moät anh tuø nguyeân laø thôï ñieän ñaõ cheá taïo luoân moät thöù duïng cuï ñeå con chuoät vaãn soáng, vaãn maïnh khoûe maø khoâng phaûi caàm vaøo noù, vaø mình vaãn hoaøn toaøn caùch ñieän. Tay traùi anh ta giô con chuoät bò treo ngöôïc leân cao, gaàn choã hai daây ñieän chaïy song song ôû giöõa buoàng giam. Moät khuùc daây ñieän ngaén ñaõ ñöôïc ngoaëc vaøo daây tröïc. 

 Anh ta gí ñaàu daây kia vaøo con vaät. Noù giaõy giuïa. Noù keâu vaùng buoàng giam. Moïi caëp maét ñeàu höôùng veà phía con chuoät:

 - aø! Maøy coøn ñònh choáng ñoái hôû?

 Anh thôï ñieän ñi tuø vì toäi ñaùnh quaû coâng-tô cuûa xí nghieäp laïi nín thôû, thaän troïng ñöa moät ñaàu daây ñieän vaøo mình con vaät. Vöøa chaïm nguoàn ñieän, con chuoät tung voït leân cao, phi thaân nhö chôùp, roài giaät xuoáng, ñaùnh ñu, loàng loän, giaõy giuïa treân sôïi chæ xe treo thoõng, theùt nhöõng tieáng chin chít man rôï.

 Anh thôï ñieän cöôøi khoaùi traù, khoâng ngôø troø chôi naøy laïi thuù vò nhö vaäy. Chung quanh anh bao nhieâu caëp maét saùng leân toø moø thích thuù. 

 Taát caû tuø xoâ veà phía cöûa nhaø meùt. Moät anh theùt: 

 - Göôïm. Ñeå laäp phieân toøa xeùt xöû cho noù ñaøng hoaøng.

 Ñaùm doâng reo hoø. Nhöõng lôøi höôûng öùng thaät muoân hình muoân veû.

 Söï nhaát trí cao aáy laïi ñeû ra vaán ñeà môùi khi moät ngöôøi hoûi:

 - Ai laøm chaùnh aùn

 öø nhæ. Ñaõ coù toøa phaûi coù chaùnh aùn chöù. Moät gioïng Ngheä An naèng naëng, nhöng raát du döông.

 - Döï ñaâu? Döï baét ñöôïc chuoät ñeä Döï laøm chaûnh aûn.

 Lyù do aáy thaät giaøu söùc thuyeát phuïc. Tieáng reo:

 - Chaùnh aùn Leâ Vaên Döï. Hoan hoâ!

 Moïi caëp maét ñoå doàn vaøo Döï. Nhöng Döï ngöôïng nghòu giaõy naåy:

 - Toâi khoâng laøm chaùnh aùn ñaâu.

 Moät ngöôøi ñnh ñaïc böôùc ra khoaûng troáng giöõa saøn, beä veä ngoài xuoáng. Raâu huøm, haøm eùn, saùt khí ñaèng ñaèng, anh ta xeáp baèng troøn, uùp hai baøn tay leân hai ñaàu goái. Ñoù laø Vuõ Löôïng. Caùch ñi aáy, caùch ngoài aáy, neùt maët aáy cuûa Löôïng khieán moïi ngöôøi hieåu raèng ñích thò chaùnh aùn ñaây roài. 

 Sau khi uy nghieâm nhìn löôùt cöû toïa moät löôït, Löôïng haéng gioïng, caát tieáng sang saûng:

 - Hoâm nay môû phieân toøa coâng khai, xeùt xöû teân Chí Vaên Chuoät, tuoåi ba thaùng. Theo caùch tính tuoåi cuûa chuoät thì töông ñöông vôùi hai möôi boán tuoåi cuûa ngöôøi. Töùc laø ñaõ ñeán tuoåi tröôûng thaønh, can toäi... 

 - Toäi phaù hoaïi! 

 Löôïng cao gioïng:

 - Toäi xaâm phaïm taøi saûn coâng daân, goïi noâm laø aên caép. Sau ñaây toøa coâng boá caùo traïng. Caùo traïng naøy ñaõ toáng ñaït cho bò can. Hoài hai möôi giôø ngaøy... teân Chí Vaên Chuoät ñaõ lôïi duïng sô hôû, ñoät nhaäp noäi vuï anh Chí Loàng Seánh tha ñi moät maåu saén daøi 5 xen-ti-meùt, moät ñaàu ñaõ bò chaïy nhöïta. Khuùc saén naøy laø taát caû gia saûn cuûa anh Chí Loàng Seánh. Laø moà hoâi nöôùc maét cuûa anh Chí Loàng Seánh, khoù khaên laém môùi taït ñöôïc trong luùc ñi gaùnh phaân nhaø boø. Hai ngaøy sau ñoù, ngöïa quen ñöôøng cuõ, y laïi ñoät nhaäp noäi vuï cuûa anh Nguyeãn Vaên Ñoâ, caén naùt tuùi ñöïng côm khoâ cuûa anh Ñoâ. Naïn nhaân ñuoåi baét, y coøn choáng cöï, caén vaøo ngoùn tay caùi cuûa anh Ñoâ, gaây thöông tích nghieâm troïng.  Nhieàu tieáng theùt ñaày phaãn noä:

 - Hai möôi naêm caám coá!

 - Taäp trung caûi taïo cho noù cheát meï noù ñi! 

 - Chung thaân!

 Moät anh phaân tích raát daøi doøng:

 - Toâi ñeà nghò daønh noù moät caùi boïp. Chæ coù boïp môùi khieán noù tænh ngoä thoâi. Teân naøy ñaõ maát heát tính chuoät. Noù khoâng chæ aên caép cuûa giaø Ñoâ laø ngöôøi ngoaøi. Noù aên caép cuûa caû ngöôøi trong hoï, cuøng doøng hoï Chí nhaø noù. Thöa quyù toøa, chuùng toâi ñaõ môû cuoäc ñieàu tra. Teân Chí Vaên Chuoät laø chaùu ruoät anh Chí Loàng Seánh.

Maët anh ta veânh leân khi tung ra phaùt hieän môùi cuûa minh. Cöôøi oøa. Cöôøi ñeán chaûy nöôùc maét vì moái quan heä hoï haøng nhaèng nhòt aáy vaø nhìn caû vaøo Chí Loàng Seánh. Chí Loàng Seánh cuõng cöôøi.

 Chaùnh aùn cöôøi ngoaùc ñeán taän mang tai vaø coá laøm maët nghieâm hoûi a Seánh.

 - Coù luùng (ñuùng) vaäy khoâng Chí Loàng Seánh paùc aø? 

 Bình thöôøng, caäy raêng Chí Loàng Seánh cuõng khoâng noùi moät caâu, nhöng hoâm aáy vui quaù, Seánh cuõng löïa theo caùch noùi cuûa moïi ngöôøi:

 - Luùng oá. Luùng vaäy aø. 

 Laïi cöôøi. Ai cuõng sôï quaûn giaùo ñeán, nhöng luùc naøy khoâng coøn giöõ ñöôïc nöõa. Maét long lanh queân ñi phuùt choác thaân phaän tuø ñaøy. Moät anh ngheïn ngaøo nhö saép ñöùt hôi:

 - Khoâng ñöôïc noùi theá, a Seánh aø. Phaûi noùi: Paùo caùo caùi toøa aø. Caùi thaèng Chí Vaên Chuoät naøy luùng laø chaùu lích toân cuûa tao ôù. Tao khoâng noùi doái caùi toøa laâu ôù. Cöù cho noù ñi tuø vaøi chuïc phieân chôï cho tao ôù... 

 Löôïng huô huô tay. 

 - Baø con giöõ traät töï! Nghe toøa tuyeân aùn.

 Vaø Löôïng ñoïc aùn quyeát baèng moät gioïng mi mi nô traàm huøng vöøa doõng daïc vöøa ñau xoùt:

 - Xeùt tính chaát nghieâm troïng cuûa haønh vi phaïm toäi gaây ra nhöõng haäu quaû khoâng löôøng heát ñöôïc, xeùt nhaân thaân bò can phaïm toäi coù heä thoáng, phaïm toäi moät caùch lieân tuïc, beàn bæ, deûo dai, vöõng chaéc, gaây ra nhöõng toäi aùc to lôùn vaø beùo toát, toøa tuyeân boá daønh cho bò can möùc aùn cao nhaát.

 Löôïng ñoät ngoät ñöùng, veânh maët nhìn quanh cöû toïa nhö ñeå ñoaùn ñònh taùc ñoäng taâm lyù seõ xaûy ra cuûa nhöõng tieáng tieáp theo, caûm nhaän heát söùc naëng cuûa lôøi phaùn quyeát saép noùi ra, roài boå tay xuoáng khoâng khí, ñanh theùp:

 - Töû hình! 

 Hình nhö nhöõng baàu maùu noùng ñaõ ñöôïc haâm leân. Caû söï say maùu laãn söï say coâng lyù. Taát caû voã tay höôûng öùng raàm raàm.  Löôïng laïi doõng daïc:

 - Baûn aùn coù hieäu löïc ngay sau khi tuyeân aùn.

 Laàn naøy reo hoø to quaù khieán toaùn tröôûng phaûi nhoåm leân nhaéc nhôû:

 - Kheõ chöù! Kheõ chöù! Tröïc traïi ñeán thì phieàn!

 Nhö chæ chôø leänh toøa, anh thôï ñieän mau maén, giô con chuoät veà phía sôïi daây ñieän, ñònh gí vaøo noù, thi haønh baûn aùn. Coù tieáng theùt: 

 - Döï phieân toøa hoâm nay coù nhieàu baø con ngöôøi daân toäc. Xin pheùp toøa cho toâi dòch ra tieáng daân toäc ñeå baø con hieåu.  Chaùnh aùn Löôïng nhíu maøy nhö ñang phaûi quyeát ñònh moät ñieàu heä troïng laém: 

 - Ñöôïc. Veà nguyeân taéc, toøa cho pheùp.

 Taát Tình, ngöôøi aáy laø Taát Tình lónh aùn tuø muø , moät danh ca trong ñoaøn Boà caâu traéng, ñöùng leân vôùi gioïng teâ-no (sau naøy moãi khi oân laïi caùi ñeâm thieân taûi nhaát thì, nghìn naêm coù moät aáy, Löôïng laïi khaúng ñònh chaát gioïng Taát Tình luùc aáy laø chaát gioïng teâ-no, cuõng nhö gioïng cuûa Löôïng khi tuyeân aùn ñuùng laø mi mi traàm huøng). Tình dòch cöù vaêng ra töøng cuïm töø ñaày haêm doïa:

 - Ngoä taû nò caéng xaûi. 

 - Sieûo cu! 

 - Laûo sö

 - Treo.

 - Luûng laúng

 - Coá xaûi

 - Caéng xaûi!

 - Daâu tí xìn

 Cöôøi phaùt ñau caû buïng. Naác. Ñoùi. Giaøn nöôùc maát Chí Loàng Seánh laïi cöôøi moät laàn nöõa (moät buoåi toái maø Chí Loàng Seánh cöôøi tôùi hai laàn, ñuû bieát vui nhö theá naøo):

 - Khoâng pieát cöù paét chöôùc tieáng daân toäc laø laïi xeo cu laûo sö treo lung laêng laø caùi gì ôù. Ai cuõng noùi theá ôù... 

 Moät baøn tay thoïc vaøo choã kín cuûa Chí Loàng Seánh, tuùm chaët laáy vaø moät khuoân maët lôûm chôûm raâu ria gheù saùt vaøo maët Seánh:

 - Töùc laø caét caùi naøy cuûa a Seánh ôù. Treo leân ôù.

 Bò baát ngôø, Chí Loàng Seánh giaät thoùt ngöôøi: 

 - Khoâng löôïc laâu ôù.

 Ñao phuû (anh thôï ñieän) ñöùng leânh kheânh treân cao toû veû soát ruoät caàm maåu daây coù ñieän hai traêm hai möôi voân giô leân cuøng vôùi con chuoät. Con vaät moõm nhoïn raâu ria, quay ñi quay laïi nhìn moïi ngöôøi, maét nhoû ñen boùng ngô ngaùc.

 Laïi moät yù kieán chính xaùc khoâng ai baét beû ñöôïc:

 - Haõy troâng bò can. Bò can chæa hieål gì heát, xin pheùp toøa ñeå toâi dòch ra tieáng chnoät cho y bieát toäi loãi cuûa y vaø baûn aùn daønh cho y. 

 Anh ta ñöùng leân bôùc tôùi choã anh thôï ñieän ñang caàm con chuoät treo thoõng, nhìn noù tröøng tröøng nhö thoâi mieân, roài moàm daøn ra moå moå veà phía noù nhö coá laøm cho ñoà ngu aáy hieåu ñöôïc caùi hoïa gheâ gôùm saép aäp xuoáng ñaàu noù:

 - Chít chít! Chuùt chuùt! Chuït chuït! Chí chít! Chuït chít! Chuït chí chuït! Chít chít! Cheát!

 Chôø döùt traän cöôøi, anh thôï ñieän ra tay. Phaûi noùi con chuoät raát khoûe. Khoâng ai ngôø con chnoät nhoû maø coù söùc chòu ñöïng nhö vaäy. Noù oaèn. Noù giaõy. Noù quaêng leân quaät xuoáng. Noù vaõi cöùt, vaõi ñaùi, vaõi caû tinh truøng. Nhöng khi sôïi daây ñieän rôøi ra, maét noù laïi ñaõ long lanh. Cuoäc vui khoâng bieát coøn keùo daøi ñeán bao giôø, neáu khoâng coù moät hoài keûng vang leân. Keûng caám. Ñaõ ñeán giôø ñi nguû. Ñaõ ñeán giôø maëc nieäm tôùi gia ñình. Tieáng keûng laøm moïi ngöôøi ngô ngaùc: 

 - Ñaõ chín giôø roài cô aø?

 - Nhanh quaù nhæ.

 Laàn ñaàu tieân trong tuø thôøi gian ñi nhanh. Phieân toøa voäi giaûi taùn. Döï nhaän laïi con chuoät coøn soáng nguyeân tuy ñaõ meät löû vaø moät veùo thuoác laøo to baèng quaû cau traû vaøo suaát thueâ con chuoät. Moïi ngöôøi voäi maéc maøn. Roài chen chuùc xoâ ñaåy nhau trong nhaø meùt. Vaø chui vaøo maøn. Ñeøn ñieän vuït taét. Toái om. Nhöng nieàm vui vaãn theo vaøo taän trong maøn. Nhöõng tieáng cöôøi khe kheõ trong boùng ñeâm:

 - Huøng ôi! Maøy hoïc tieáng chuoät bao giôø ñaáy?

 - Coâng nhaän con aáy khoûe thaät. Maáy laàn ñaõ töôûng noù cheát haún, theá maø laïi giaõy. 

- Ñ. meï. Noù phuït cöùt vaøo giöõa maët con nhaø Trònh lôïn.

 - Döï ôi! Vöùt ñi thoâi! Chnoät chaïy ñieän aên vaøo ung thö ñaáy.  lm laëng laâu. Töôûng ñaõ nguû caû.

 Laïi tieáng thì thaøo: 

  - Cöù thaáy caùi gì traêng traéng tia ra. Khoâng phaûi nöôùc ñaùi. Khoâng phaûi cöùt. Hoùa ra tinh truøng chuoät. Kinh thaät ñaáy.

 - Noù laïi nghó ra Chí Vaên Chuoät laø chaùu ruoät Chí Loàng Seánh thì thaùnh thaät. 

 Vaø tieáng cöôøi khinh khích coá neùn. 

 Ñeâm aáy khi ñi nguû ngöôøi ta khoâng maëc nieäm tôùi gia ñình.  Ñeâm aáy ngöôøi ta chìm vaøo giaác nguû vôùi nhöõng ñieàu buoàn cöôøi vaø thích thuù ñeán theá.