Hôn moät nghìn trang pô-luya, vôùi thöù chöõ nhoû ly ti. Mieät maøi. Sao laïi moäng du ñöôïc daøi nhö vaäy. Haén töï thaáy hoaûng leân vì keát quaû lao doäng to lôùn cuûa chính haén. Leõ ra haén ñaõ ñöôïc haøng nghìn ñoàng nhuaän buùt. Quyeån Haûi ñaêng nhaø xuaát baûn ñaõ vaøo keá hoaïch, giuïc haén ñöa in nhieàu laàn, nhöng haén coøn coá söûa. Söûa ñeán töøng daáu phaåy. Haén muoân quyeån ñoù laø chef d oeuvre  cuûa haén. 

 Kòch baûn Nhöõng ngöôøi ñang soáng thì ñaõ kyù hôïp ñoàng vôùi xöôûng phim vaø ñaõ ñöôïc öùng tröôùc saûu traêm ñoàng. Ñoù laø nhôû coâng söùc cuûa Nguyeãn Vuõ Phöông. Haén laïi ñöôïc sôø vaøo nhöõng tôû giaáy maø haén ñaõ möôøi naêm mieät maøi vôùi bao moäng mô, söï coá gaéng vöôn tôùi caùi traàn cuûa mình, nhö moät ngöôøi thi ñaáu theå thao, luoân phaûi ñaït möùc cao nhaát coù theå ñaït ñöôïc. Laïi cuõng nhö moät con kieán caàn cuø, kieân nhaãn tha töøng buïi taám veà toå. Trong moät buoåi hoûi cung sau naøy, haén ñaõ buoäc loøng phaûi giaûng giaûi cho oâng chaáp phaùp ñeå ñaùp laïi lôøi buoäc toäi cuûa oâng laø haén baát maõn, chaùn khoâng muoán vieát, muoán beû buùt. 

 - Thöa oâng. Hôn moät nghìn trang pô-luya neáu in ra seõ thaønh moät nghìn naêm traêm trang, nghóa laø daøy baèng boä Tam Quoác. Haõy cöù cho laø toâi chæ nhaùp coù moät laàn vaø cheùp saïch moät laàn thì toâi ñaõ vieát ba nghìn trang. Maø phaàn lôùn toâi vieát veà ñeâm, ngaøy leã, ngaøy chuû nhaät. Neáu chæ vieát Vieät Nam Daân chu Coäng hoøa, Ñoäc laäp Töï do Haïnh phuùc ngoaøi giôø chính quyeàn ñöôïc ba nghìn trang cuõng laø moät söùc lao ñoäng khoâng nhoû. Ñoù laø chöa keå coøn phaûi laáy taøi lieäu, soáng vôùi nhaân vaät, suy nghó, saép xeáp... 

Nhöng giôø ñaây nhöõng taäp baûn thaûo aáy chæ laø nhöõng tôø giaáy voâ hoàn. Laøm gì coù vaên chöông, cuoäc soáng, tieáng cöôøi, tình yeâu, maët trôøi, bieån caû. Nhöõng tôø giaáy aáy chæ ñôn giaûn laø tang vaät cuûa vuï aùn. Nhö moät boä quaàn aùo aên caép, nhö moät caùi chìa khoùa vaïn naêng coù theå phaù moïi oå khoùa, nhö moät ñoáng taøi lieäu phong phuù ñeå laät taåy boä maët thaät toäi loãi cuûa haén. Haún oâng Lan tin chaéc raèng seõ tìm thaáy nhöõng caâu, nhöõng chöõ, nhöõng yù naøo ñaáy chöùng toû haén laø keû xoû xieân, baát maõn, caêm gheùt cheá ñoä. OÂng hoûi haén veà nhöõng tôø giaáy rôøi, saép xeáp noù vaøo ñuùng taäp nhö moät bieân taäp vieân nhaø xuaát baûn nhieät tình, aân caàn, traùch nhieäm.  Luùc aáy mình khoâng nghó gì, Phöông ôi. Nhöõng baûn thaûo cuûa mình sao xa laï theá. Mình döûng döng vôùi noù. Khi ngöôøi ta bò baét, bò nhoát vaøo xaø lim, ngheä thuaät laø voâ nghóa. Hôn theá coøn laø moät söï mæa mai, gieãu côït. Luùc baáy giôø mình vónh bieät chuùng maø mình khoâng bieát. Mình vaãn tin raèng chuùng seõ trôû veà vôùi mình, vì chuùng ñöôc vieát ra vôùi nhöõng yù nghó toát ñeïp theá cô maø! Roài hoï seõ hieåu mình. Mình seõ ñöôïc ra. Ñaây chæ laø söï hieåu laàm ñaùng tieác. Chuùng seõ trôû veà vôùi mình. Luùc aáy mình ñaâu ñaõ bieát ñöôïc ñaëc tính "Khoâng bao giôø maéc sai laàm, luoân luoân ñuùng, luoân luoân coâng minh saùng suoát" cuûa hoï. Bôûi vaäy sau naøy nhôù laïi laàn soaïn baûn thaûo saùng hoâm aáy mình môùi hieåu ra raøng mình laø moät ngöôøi boá saép bò haønh quyeát ñöôïc sôø vaøo thi theå caùc con mình.  OÂng Lan giôû moät boïc nhoû. Nhìn vaøo, haén bieát ngay laø hoï ñaõ veà queâ khaùm nhaø boá haén. Truyeän Con deá trong caên buoàng oâng thuyeàn tröôûng ñeå ôû queâ nay cuõng ñaõ naèm treân baøn. 

 Khoå thaân boá. Boá laø ngöôøi ñöôïc caû huyeän kính neå nay phaûi mang veát nhuïc naøy. Khi oâng Lan laäp bieân baûn veà nhöõng baûn thaûo, soå tay, thö töø nhaät kyù xong vaø haén ñaõ kyù vaøo ñoù, oâng hoûi haén: 

 - Anh coøn giaáy tôø caàn chuyeån veà cô quan hay gia ñình khoâng? Chò aáy vaãn ôû treân tröôøng, chöa veà. Chuùng toâi ñaõ veà queâ, gaëp cuï. Noùi chung laø cuï xaùc ñònh ñöôïc.

 Luùc baáy giôø mình môùi nhôù ra. Mình moùc tuùi aùo. Maûnh bieân lai may aùo sô-mi. Caùi giaáy coâng taùc ñi ngoaïi thaønh vaø gaàn chuïc caùi veù phaø, moãi veù naêm xu. Mình göûi caû cho oâng Lan. Ñeå oâng aáy ñöa cho Ngoïc. Trôû veà xaø lim, mình hieåu raèng mình khoâng coøn chuùt lieân heä naøo vôùi cuoäc ñôøi nöõa. Vaø nghó ñaønh phaûi chôø thoâi. Caén raêng laïi maø chôø thoâi. Chôø ngöôøi ta ñoïc. Chôø ngöôøi ta hieåu. Chôø thôøi gian. Thôøi gian xaø lim thì Phöông ñaõ bieát noù theá naøo roài. Maø thôøi gian xaø lim cuõng chæ môùi laø khuùc daïo ñaàu.  Hình nhö coù tieáng ñoäng gì ñoù. Noù töø xa nhoøe nhoeït mô hoà. Roài ñaäm ñaëc laïi vaø roõ daàn. Ngay beân tai. Tieáng goõ saéc goïn. Haén tænh haún. Tieáng goõ cöûa. Haén trôû daäy ñaàu oùc naëng neà nhöùc nhoái nhö moïi saùng trong tuø. Haén ngô ngaùc nhìn. Chieác giöôøng ba xaø, caùi maøn roäng laøm haén hieåu. Haén khoâng bò tuø nöõa. Haén töï do. Haén ñang ôû Haø Noäi. Coù tieáng goïi haén ngoaøì cöûa. Vaø tieáng cöôøi noùi: "Vaãn nguû". Haén keùo moùc. Ñaõ naêm naêm roài haén môùi ñöôïc keùo moùc töø beân trong, töï mình môû cöûa cho mình böôùc ra. Böôùc ra ñoùn khaùch.

 Vuõ Maïc, Leâ Baøn vaø Höôøng ñöùng tröôùc maët haén. (Boá Phöông ñaõ daäy töø sôùm, daïp xe ñi tìm nhöõng ngöôøi theo oâng laø thaân thieát vôùi haén vaø oâng ñaõ khoâng laàm). Boán ngöôøi ñöùng laëng nhìn nhau. Nhìn töø ñaàu ñeán chaân. Nhìn töøng khuoân maët. Cöôøi. Sung söôùng. Thaân thieát. Roài töøng ngöôøi moät oâm laáy haén. Ñaây Vuõ Maïc ngöôøi baïn ngang taøng, hôn tuoåi haén, con moät nhaø vaên noåi tieáng vaø khoâng bao giôø noùi veà boá mình. Ñaïi ñoäi tröôûng thôøi Ñieän Bieân Phuû nhöng giôø ñaây khoâng coøn gì caû, keå caû danh hieäu ñaûng vieân vaø coâng vieäc.

 Ñaây laø Leâ Baøn, ngöôøi baïn ñoïc thôøi khaùng chieán, luùc naøo cuõng nhö vaäy, khoâng theå bieán ñoåi ñöôïc, chaân thaønh toát buïng, trung thöïc, thuûy chung. Höôøng nöõa. Haén caûm ñoäng vì Höôøng ñeán. Höôøng vöøa laø baïn cuûa vôï haén, vöøa laø vôï cuûa Khaéc, moät ngöôøi baïn chung cuûa taát caû. 

 Maõi sau naøy haén môùi bieát Maïc ñaõ boû vôï, yeâu Höôøng. Höôøng cuõng ñaõ boû Khaéc, veà ôû vôùi Maïc. Maõi sau naøy khi Khaéc ñaõ laáy vôï, haén cuøng Baøn vaø Khaéc gaëp nhau taïi moät ngaõ ba ñaàu phoá, Khaéc giôùi thieäu ñaày veû trònh troïng: "Ñaây, oâng Tuaán, cöïu chính trò phaïm. Ñaây oâng Leâ Baøn, baïn cuûa oâng Vuõ Maïc, ngöôøi ñaõ cöôùp vôï toâi".

 Baøn cöôøi reù leân:

 - Chöùc danh gì daøi theá "oâng Leâ Baøn, baïn cuûa oâng Vuõ Maïc, ngöôøi ñaõ cöôùp vôï toâi".

 Haén cöôøi to: 

 - Chöa baèng mình. Coù ghi trong lyù lòch ñaøng hoaøng. Muïc chöùc vuï cao nhaát ñaõ qua: Ñaïi bieåu döï thính hoäi nghò coâng nhaân vieân chöùc phaân xöôûng voøng hai.

 Thôøi gian ñaõ haøn gaén noãi ñau cuûa Khaéc, hoài phuïc naêng khieáu haøi höôùc cuûa haén. Nhöng ñoù phaûi laø moät thôøi gian tính baèng thaäp kyû.

 Haén noùi chuyeän tuø. Boá meï Phöông vaø ba ngöôøi baïn nhìn haén nhö nhìn moät ngöôøi ñöôïc caáu taïo baèng moät chaát lieäu khaùc, nhö nhìn moät ngöôøi töø vuøng ñaát bí maät naøo ñeán, nhö haùn laø cuûa maët traøng rôi xuoáng. Haén ñaõ phaûi noùi doái nhieàu chuyeän. Hay noùi ñuùng hôn, haén khoâng keå nhöõng ñieàu khuûng khieáp nhaát trong tuø. "Hoï khoâng ñaùnh chuùng con ñaâu" "AÊn thì ñoùi laém. Nhöng giam cöùu thì khoâng ñoùi maáy ñaâu". Noùi theá laø noùi söï thaät, nhöng noùi söï thaät kieåu aáy laïi chính laø noùi doái. Thì ra hoâm baét Phöông, Baøn ñeán. Baøn lang thang vaø gheù vaøo nhaø Phöông. Töø loái ñi vaøo nhoû heïp gaàn maùy nöôùc, Baøn ñaõ oang oang:

 - OÂng Phöông coù nhaø khoâng? Caäu caû coù nhaø khoâng?

 Baøn hôi laï vì nhaø ñoâng ngöôøi nhöng khoâng ai ñaùp. Moät ngöôøi laï maët coøn treû, aùo boâng xanh ñaõ baïc, quaàn ka-ki pích-keâ hai ñaàu goái - Baøn nhôù raát roõ, nhöõng mieáng vaù to hôn baøn tay - chaën Baøn ôû ñaàu saân:

 - Anh hoûi anh Phöông coù vieäc gì?

 Baøn ñaùp voâ tö nhaát dôøi:

 - Toâi laø baïn anh Phöông. Anh Phöông coù nhaø khoâng anh.

 Ngöôøi kia laïnh tanh giöõ chaët laáy ghi-ñoâng xe ñaïp cuûa Baøn vaø nhìn Baøn töø ñaàu ñeán chaân:

 - Anh Phöông hoâm nay baän. Chuùng toâi laø ngöôøi beân an ninh.

 Luùc baáy giôø Baøn môùi ñeå yù ñeán caùi xe com-maêng-ca ñít vuoâng ñoã saùt heø phoá, ngay cöûa soá nhaø ñoâng hoä naøy. Baøn quay xe ñaïp, coøn ngoaùi laïi moät laàn nöõa. Baøn thaáy trong nhaø, saùch vôû ngoån ngang. Phöông ñöùng ôû moät goùc nhaø moâi mím chaët, nhìn nhöõng ñoáng saùch böøa baõi. Boá meï Phöông ñöùng ôû moät goùc khaùc im laëng.

 - Hoâm baét maøy thì theá naøo?

 Baøn hoûi ñeå keát thuùc baøi phoùng söï mieäng. Hoâm baét haén chæ coù mình haén. Phöông coøn haïnh phuùc hôn haén. Coøn ñöôïc töø bieät boá meï. Haén chaúng coù ai ñeå chia seû noãi kinh hoaøng.

 Vôï haén ñang treân tröôøng ñaïi hoïc, con haén ôû queâ.

 Chæ coù moät mình haén trong caên buoàng vaø trong caû caùi soá nhaø gaàn möôøi hoä, tröôùc ñaây chaät ních ngöôøi, luùc naøo cuõng vang leân tieáng treû con noâ ñuøa, tieáng ngöôøi lôùn quaùt maéng, giôø vaéng tanh. Moïi ngöôøi ñi sô taùn. Vôùi caùi theû ñaëc bieät, haén ñöôïc ôû laïi thaønh phoá. Haén trònh troïng noùi vôùi baïn beø: Haén laø phoùng vieân chieán tranh. Haén ñaõ leân Sôû Daàu luùc bò baén phaù. Haén vieát veà trung ñoäi töï veä nöõ nhaø maùy ñoùng taøu baén rôi maùy bay Myõ... Haén cuõng thaáy sôï bom ñaïn, roác-keùt, nhöng caùi caûm giaùc laõng maïn loùn hôn. Haén cöôøi, baûo beø baïn:

 Coøn laâu mình môùi cheát. Vieân ñaïn gieát mình coøn chöa ñuùc xong. Noù vaãn coøn ôû daïng quaëng naèm trong loøng moû moät bang California naøo ñaáy.

 Nhöõng ñeâm baûo ñoäng, ñeøn thaønh phoá taét heát. Haén nhìn thaønh phoá quen thuoäc cuûa haén laï haún ñi. Nhöõng caên nhaø nhö nheï ñi, in treân trôøi xaùm. Ñöôøng phoá cuõng vaäy. Môø môø. Haén thaáy thích vaø nghó raèng chæ trong chieán tranh, caû moät thaønh phoá môùi maát ñieän. Sau naøy chieán thaéng, coù leõ phaûi toå chöùc nhöõng ñeâm maát ñieän ñeå moïi ngöôøi thaáy ñöôïc moät veû ñeïp khaùc cuûa thaønh phoá.  Buoåi saùng hoâm moàng 8 thaùng 11 aáy, toái hoâm tröôùc haén coøn ñöôïc veù xem phim chieâu ñaõi nhaân dòp Caùch maïng Thaùng 10 Nga, boä phim taøi lieäu Ñoâi caùnh thaùng 10 noùi veà söùc maïnh cuûa khoâng quaân Xoâ-vieát. Haén trôû daäy, xuoáng beå nöôùc ñaùnh raêng röûa maët. Haén thaáy ngöôøi coâng an hoä tòch ñi thaúng vaøo phía trong. Haén bieát anh naøy. Anh ta ñaõ maáy laàn veà queâ haén, taùn tænh coâ chaùu hoï haén, ôû saùt töôøng nhaø boá meï haén.

 Haén khoâng ñeå yù ñeán anh ta. Haén nghó chaéc anh ta vaøo tìm ai ñoù ôû phía trong. Theá roài anh ta quay ra coång. Moät laùt sau naêm ngöôøi böôùc vaøo. Nhanh. Raàm raäp. Hai ngöôøi maëc quaàn aùo coâng an vaø anh hoä tòch. Moät ngöôøi maëc thöôøng phuïc vaø oâng Thuï thôï caét toùc ngay beân caïnh (veà sau haén môùi bieát thuû tuïc baét ngöôøi phaûi coù ngöôøi daân ôû tieåu khu  kyù vaøo bieân baûn).

 Haén nhìn ñoaøn ngöôøi laï luøng aáy tieán veà phía haén. Ngöôøi maëc thöôøng phuïc ñeán thaúng choã haén ngoài ôû caàu röûa noùi doõng daïc:

 - Anh Nguyeãn Vaên Tuaán. Hoâm nay chuùng toâi ñeán baét anh ñaây.

 Caâu noùi aáy coøn cöù vang maõi beân tai haén. Cho duø ñeán naêm thöù moät traêm naêm thöù moät nghìn, cöù nghó ñeán - caâu noùi aáy laïi vang leân roõ töøng aâm saéc. Ñoù laø caâu môû ñaàu nhöõng ngaøy tuø ñaøy cuûa haén vaø sau naøy haén môùi hieåu noù khoâng chæ laø nhöõng ngaøy tuø ñaøy cuûa haén, noù coøn môû ñaàu nhöõng ngaøy ñau khoå nhuïc nhaõ cuûa boá meï haén. Noù tieâu dieät caû vôï haén, keùo sang taän ñôøi con haén.  Caâu noùi aáy môû ñaàu taát caû. Noù baùm vaøo cuoäc ñôøi vôï choàng, con caùi haén. Nhö keo e-poâ-xit daùn saét taøu thuûy. Laøm sao khoâng nhôù!

 Haén vaø moïi ngöôøi leân gaùc. Moät caên gaùc gaàn nhö roãng. Moät caùi giöôøng ba xaø. Moät caùi baøn vieát. Moät thuøng xe Java 05 baïn haén cho haén. Naép thuøng ñaõ coù ngöôøi xin maát. Chæ coøn naêm maët: ba taám daøi hai taám ngaén. Caùi aùo quan khoâng coù vaùn thieân aáy, haén laät nghieâng ñi, aùp maët troáng vaøo töôøng cho kín. Haén traûi chieáu leân treân laøm ñi-vaêng, laøm choã aên côm. Beân trong thuøng haén ñöïng saùch. Chæ coù vaäy. Coøn laïi laø saøn goã lim luùc naøo cuõng ñöôïc lau boùng. Haén voán öa saïch seõ. Haén khoâng chòu ñöôïc moät haït caût treân saøn dính vaøo chaân khi boû deùp ngoaøi cuûa böôùc vaøo. Haén giaät mình thaáy taát caû nhöõng ngöôøi khaùch khoâng môøi maø ñeán ñi caû deùp baån xoàng xoäc vaøo nhaø, nhöõng chieác deùo loáp in veát ñaát roõ nhö ñoùng daáu ngang doïc treân saøn goã boùng thaãm. Hình nhö ñeán luùc aáy haén môùi thöïc söï hieåu raèng haén khoâng coøn laø haén nöõa. Hoï nghieâm gioïng baûo haén:

 - Anh ñöùng nghe chuùng toâi ñoïc leänh:

 Haén chæ nhôù leänh noùi haén bò baét boán thaùng vì toäi "tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng".

 Raát thoâng thaïo, maáy ngöôøi keùo maïnh caùi hoøm goã thoâng, cuùi xuoáng vöùt ra töøng cuoán saùch. Vuõ Troïng Phuïng, Nguyeãn Tuaân, Goùt saét, Hugo. Chieán tranh vaø hoøa bình. Nhöõng quyeàn saùch haén naâng niu nhö sau naøy nhöõng thuûy thuû taøu buoân naâng niu taám hoä chieáu xuoáng taøu ñi Nhaät. Ñoù laø gia taøi cuûa haén. Laø haønh trang ñeå haén ñi ñeán töông lai.

 Haén chaét chiu daønh duïm. Boùp moàm boùp mieäng ñeå mua. Haén thoù ôû tuû saùch cô quan haén, tuû saùch caùc cô quan khaùc. Haén nöûa ñuøa nöûa thaät: "AÊn caép saùch maø cuõng goïi laø aên caép aø? AÊn caùp saùch thì cuõng phaûi bieát ñoïc chöù? ". .

 Bieát laøm sao. Ma löïc cuûa nhöõng quyeån saùch mình yeâu, theá naøo cuõng phaûi coù, maø khoâng theå trích ra moät khoaûn tieàn ñeå mua. Thaùng naøo cuõng caêng. Thaùng naøo cuõng huït. Chuoâng nguyeän hoàn ai. Phía Taây khoâng coù gì laï. Soâng Ñoâng eâm ñeàm. Chuyeän nuùi ñoài vaø thaûo nguyeân. Pauxtoâpxki. Quaêng ra vôùi moät thaùi ñoä khinh bæ vaø gheâ tôûm vì ñoù laø nguyeân nhaân toäi aùc. Hôn theá. Coøn dính líu tôùi toäi aùc, khuyeán khích, bao che - hieåu theo caû nghóa ñen - cho toäi aùc. 

 Böøa baõi. Buïi baëm. Tung toùe. Ñoå vôõ. Tan naùt. Ñoù laø nhöõng gì luùc ñoù haén nhìn thaáy, nhöng phaûi ñeán maõi sau naøy haén môùi hieåu raèng ñoù chæ laø böôùc khôûi ñaàu.

 Hoï khoâng chuù yù tôùi saùch in maø bôùi moùc, tìm kieám, nhaët nhaïnh taát caû nhöõng giaáy tôø coù chöõ vieát cuûa haén.

 Nhöõng taäp baûn thaûo cuûa haén. Baûn ñaõ ñaùnh maùy, baûn vieát tay. Toaøn giaáy pô-luya. Haén coù thoùi quen vieát baèng giaáy pô-luya. Chöõ haén nhoû lí ti. Bao nhieâu chöõ môùi ñöôïc moät trang pô-luya moûng dính. Nhöng nhieàu trang pô-luya xeáp laïi seõ thaønh moät chieàu daøy. Chieàu daøy aáy ñoäng vieân laïi haén.

 Haén vieát ñang giai ñoaïn sung söùc. Ñoù laø keát quaû nhöõng ngaøy ñi xuoáng xí nghieäp laên loän vôùi anh em thôï nhö moät ngöôøi baïn. Laø nhöõng ñeâm mieät maøi, khoâng bieát trôøi saùng töø bao giôø. Laø nhöõng hình aûnh coá naém baét. Laø nhöõng gì mong manh aån hieän maø haén coá glöõ laïi, ñoùng ñinh leân trang giaáy. Laø tình yeâu cuûa haén ñoái vôùi Ñaûng, vôùi chuû nghóa coäng saûn maø haén tin vì ñoù laø khoa hoïc. Laø söï traân troïng quyù meán nhöõng con ngöôøi haén gaàn guõi, caûm phuïc. Laø traùch nhieäm ñoái vôùi beø baïn, vôï con. Laø yù chí kieân cöôøng cuûa baûn thaân. Laø thoâng minh buøng noå giöõa muï mò nghó suy. Maùu cuûa haén. oùc cuûa haén. Möôøi naêm maøi mieät trong moät côn moäng du daøi cuûa haén. Nöûa ñeâm thöùc giaác vuøng daäy chæ ghi voäi moät chöõ, moät chöõ chính xaùc. Khoâng ñöôïc löôøi ñeå saùng mai. Queân ngay. Haén ñaõ coù kinh nghieäm. Böõa côm, vôï hoûi vaøi caâu, nghe nhöng khoâng hieåu vì coøn nghó, coøn moäng du taøi naêng, moäng du chöõ nghóa.

 Taát caû vöùt ngoån ngang ôû moät beân loø söôûi, caùch xa ñoáng saùch ñaõ in. Haén nhìn ngöôøi ta quaêng quaït xeáp giaáy cuûa haén. Chao! Haén ñaõ nghieàn ngaãm, choïn löïa töøng töø, vuoát ve töøng tôø, xeáp cho ngay ngaén, ngaém nhìn ñoä daøy cuûa noù ñeå töï ñoäng vieân mình. Haén nhìn nhöõng maûnh caét daùn, nhöõng trang theâm vaøo phaûi ñaùnh nhöõng soá phuï: a, b, c...

 aø ñaây! Soå tay. Hoï laät xem. Soå tay cuûa 15 naêm laøm baùo. Cuûa nhöõng giao thöøa vôùi coâng nhaân xi-maêng. Cuûa nhöõng maõ haøng naêm môùi treân caûng. Cuûa coâ kyõ thuaät thuûy vaên treân ñaûo ñi ngöôïc chieàu gioù thoåi. Cuûa vôï choàng ngöôøi thôï xoùm Chieâu Thöông...

  Vaø thö töø. Thö beø baïn ñoäng vieân nhau vieát. Thö nhaø xuaát baûn traû lôøi. Nhöõng böùc thö ñeà nghò vay tieàn cuûa haén, nhöõng tuøy buùt kinh teá thaät hay vaø laâm ly göùi nhaø xuaát baûn cuûa haén.

 Nhaät kyù. Thoaùng taám aûnh vôï haén thôøi con gaùi treân trang ñaàu. Nhöõng tôø lòch daùn vaøo nhaät kyù. Ñoù laø nhöõng ngaøy haén khoâng ghi gì heát. Tôø lòch ñoù noùi taát caû. Haén vaø vôï haén ñaõ ñi ñeán taän cuøng cuûa tình yeâu. Moät moùn toùc cuûa vôï haén buoäc vaøo moät trang giaáy. Trong xaø lim haén nhaåm ñoïc moät ñoaïn thô veà moùn toùc aáy: 

        Ñaàu goái leân cuøm saét gæ han
        Nghó toùc em xanh möôøi chín tuoåi
        Maùi söông ñeâm nhöõng vì sao Haø Noäi
        Trang nhaät kyù anh
        Toùc em xanh trang nhaät kyù
        Trong hoà sô maät an ninh
        Caû ñeán tình yeâu chuùng ta cuõng bò nhuïc hình
        Caén raêng laïi, em ôi ñöøng khoùc... 

 Haén coù caûm giaùc bò loät truoàng ra tröôùc maét moïi ngöôøi. OÂng Lan, ngöôøi ñoïc leänh baét giam haén döôøng nhö laø moät ngöôøi teá nhò. OÂng ra gaáp quyeån nhaät kyù laïi, laøm nhö lô ñeãnh, quaúng vaøo ñoáng giaáy maø oâng ta seõ thu. Roài nhanh nheïn, oâng môû mieáng goã ñaäy loø söôûi nôi haén duøng laøm beáp, thu heát nhöõng giaáy tôø haén duøng ñeå nhoùm beáp. Ngöôøi ta boù taát caû nhöõng gì coù chöõ vieát cuûa haén nhö saép ñi caân cheø chai. Ba boù naëng. Moãi boù chí ít cuõng phaûi gaàn chuïc ki-loâ. Sau khi ruùt ngaên keùo baøn laøm vieäc cuûa haén, ngoù laïi moät laàn nöõa, ngöôøi ta baûo haén, caâu noùi ñaàu tieân sau maáy tieáng ñoàng hoà im laëng khaùm xeùt vaø laøm bieân baûn.

 - Anh chuaån bò noäi vuï veà traïi giam. 

 Haén khoâng hieåu. Ngöôøi ta giaûi thích:

 - Nghóa laø chaên maøn, quaàn aùo. 

 Noäi vuï, moät töø môùi trong voán heáng töø vöïng cuûa haén.  Moät ngöôøi chæ vaøo taäp Anna ôû ñaàu giöôøng:

 - Anh ñang ñoïc aø? 

 - Vaâng. 

 - Anh mang vaøo maø ñoïc.

 Haén mang theo ba quyeån Anna Kareânina  coù chöõ kyù cuûa ngöôøi dòch taëng haén. Cho ñeán baây giôø nghó laïi haén vaãn caûm ôn ngöôøi coâng an aáy. Ba quyeån aáy haén ñoïc gaàn nhö thuoäc trong xaø lim. Haén khoâng ngôø laïi phaûi ôû tuø laâu theá.

 Luùc ñoù haén choaùng vaùng vì caùi leänh boán thaùng. Haén bò baét boán thaùng. Boán thaùng nöõa haén môùi ñöôïc quay veà. Bao giôø môùi heát, môùi qua ñöôïc. Haén khoâng nhìn töø bieät con ñöôøng ra coång. Caùi haàm traùnh maùy bay. Caây nhaõn.

 Haén khoâng nhìn choàng soå tay giaáy tôø, baûn thaûo treân xe com-maêng-ca luùc aáy ñaõ khoâng thuoäc veà haén nöõa. Haén chæ nghó ñeán caùi thôøi haïn khuûng khieáp. Boán thaùng. Bao giôø cho heát boán thaùng ñeå veà nhaø.

 Haén doâng thaúng tôùi 76 maø khoâng heà bieát raèng mình ñang ôû khu bieät giam 76. Haén hoûi laïi ñaùm baïn caâu haén ñaõ hoûi boá meï Phöông toái hoâm tröôùc: "Thaèng Phöông bò baùt vì toäi gì". Vaø laåm baåm: "Tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng laø gay laém: Y nhö mình. Raát chung chung neân raát gay". Haén hoûi tieáp:

 - Boán thaùng. Leänh taïm giam boán thaùng laø daønh cho nhöõng ngöôøi toäi naëng. ñieàu tra phöùc taïp. Nheï chæ hai thaùng thoâi. Noù bò giam ôû ñaâu?

 Baøn baûo:

 - Chaéc Hoûa Loø thoâi.

 Boá Phöông noùi:

 - Hai baùc chöa ñöôïc vaøo thaêm.

 Haén giaûi thích:

 - Tuø chính trò bao giôø cuõng bò i-doâ-leâ . I-doâ-leâ hoaøn toaøn.

 Haén traùnh chöõ xaø lim, nhöng laïi noùi ngay tôùi chöõ aáy:

 - Suoát möôøi taùm thaùng xaø lim chaùu khoâng ñöôïc gaëp maët vôï chaùu. Cho maõi tôùi khi leân Q.N. Kinh nhaát laø caùc con mình vaãn cöù lôùn leân, khaùc ñi trong khi mình khoâng ñöôïc ôû beân caïnh chuùng. Boá Phöông le loùi moät hy voïng.

 - Lieäu noù coù ñöôïc giam ôû Sôû Coâng an khoâng? Hoï nhaän tieáp teá ôû ñaáy.

 - Vaâng. Cuõng coù theå.

 Haén ñaõ noùi doái. Moät laàn nöõa haén laïi noùi doái. Nhaän taéc ôû Sôû Coâng an. Nhöng giam ôû Hoûa Loø. Cuõng nhö anh em tuø ôû traïi Coång Giôøi, nhöng ñeå laïi gia ñình ñòa chæ: Coâng tröôøng 75B Haø Noäi. Nghe nhö ôû vuøng Meã Trì, Ñan Phöôïng.

 Maïc, Höôøng thì thaàm vôùi nhau ñieàu gì ñoù, roài ñöùng daäy daét xe ñi. Baøn ñöa caû chìa khoùa buoàng cho Höôøng. Coøn laïi haén, Leâ Baøn, boá meï Phöông. Cuõng nhö moïi ngöôøi, haén chöa bao giôø nghó raèng phöông coù toäi. Haén tin Phöông nhö tin haén. Phöông coù theå maøc nhöõng chuyeän naøy chuyeän noï nhöng choáng laïi caùch maïng thì khoâng. Tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng laïi caøng khoâng. Haén nhôù ñeán daïo haén coøn coâng taùc ôû Haø Noäi. Nhöõng chuû nhaät, hai ngöôøi ngoài vôùi nhau tôùi khuya. Vaø nhöõng toái lang thang, ngoài beät xuoáng thaûm coû Hoà Taây. Döï ñònh. Moäng öôùc. Ñoäng vieân nhau laøm vieäc. Caém tröôùc maët mình nhöõng caùi moác töø gaàn ñeán xa: Poâleâvoâi, Kadakeâvich, Phañeâep, Soâloâkhoâp.

 Haén bieát roõ Phöông nhö haén bieát roõ haén. Phöông muoán gì? Cuõng nhö haén, Phöông coi thöôøng vaät chaát. Chæ mong muoán vieát ñöôïc, khaùi quaùt ñöôïc moät giai ñoaïn caùch maïng. Phöông cuõng nhö haén ñeàu laø ngöôøi ngoaøi Ñaûng, ñeàu trung thöïc. Cuõng nhö haén, Phöông thích maáy caâu thô Maia:

 Thöïc ra ngoaøi chieác aùo sô-mi töôi taén toâi chaúng caàn gì.  Tröôùc Boä kieåm tra Trung öông Ñaûng Nhöõng naêm trong saùng töông lai Vöôït qua luõ nhaø thô baïc laän côø gian Toâi seõ giô cao tôø chöùng minh thö Ñaûng Laø toaøn taäp thô boânseâvích toâi laøm

 "Tuyeân truyeàn phaûn caùch maïng" toäi danh cuûa Phöông cuõng laø toäi danh cuûa haén. Ñieàu ñoù coù nghóa laø gì? Ñieàu ñoù chæ coù theå laø Phöông ñaõ nhìn thaáy vaø baùo ñoäng veà nhöõng caùi xaáu xa ñang moïc leân treân löng cheá ñoä nhö naïn moùc ngoaëc ñang hình thaønh vaø baét reã trong caùc ngaønh maäu dòch. Naïn cöûa quyeàn trong caùc cô quan tieáp xuùc vôùi daân. Beänh thaønh tích, hình thöùc, ñieâu doái trong baùo caùo vaø cuoäc soáng. Chuû nghóa lyù lòch, chuû nghóa thaønh phaàn ñaõ laøm thieät haïi bao nhieâu ñeán söï nghieäp chung v. v... Phöông ñaõ nhìn thaáy nhöõng gì traùi vôùi baûn chaát xaõ hoäi chuû nghóa, muoán leân tieáng baûo veä nhöõng lyù töôûng cuûa caùch maïng. Vì caùch maïng. Vì caùch maïng laø xöông maùu cuûa bao theá heä. Vì mình laø ngöôøi taâm huyeát, moät loøng theo caùch maïng. Laø söï nhìn nhaän cuoäc soáng ñuùng vôùi hieän thöïc, khoâng phaûi chæ moät maøu hoàng. Laø loøng mình yeâu thieát tha nhaân daân naøy, ñaát nöôùc naøy, Laø choáng laïi söï baát coâng môùi ñaõ coù vaø ñang coù nhö moät thöù naám moác laây lan. Ñeå cuoäc soáng toát ñeïp hôn. Söï nghieäp toát ñeïp hôn ñuùng vôùi muïc tieâu cuûa noù. 

 Vaø nhö vaäy laø nhìn ñôøi ñen toái. Laø baát maõn. Laø choáng ñoái. Laø vaøo röøng chæ nhìn thaáy caây maø khoâng thaáy röøng.

 Chaúng leõ mình khoâng coù quyeàn suy nghó, khoâng coù quyeàn noùi leân, khoâng coù quyeàn toû thaùi ñoä? Chaúng leõ mình khoâng coøn coù quyeàn yeâu nöôùc. Chaúng leõ loøng yeâu nöôùc cuõng bò ñoäc quyeàn? Khoâng. Coù theå ñoäc quyeàn xuaát khaåu, ñoäc quyeàn nhaäp khaåu, ñoäc quyeàn saûn xuaát muoái, nhöng khoâng theå ñoäc quyeàn yeâu nöôùc!  Haén nhìn neùt maët ñau khoå, toái saàm cuûa boá Phöông, moät caùn boä laâu naêm vöøa nghæ höu sau khi Phöông bò baét. Haén nghó ñeán caùi leänh taäp trung caûi taïo maø bao ngöôøi chòu. Caùi aùn cao-su. aùn Toâ Vuõ chaên deâ. aùn deâ ñöïc ñeû. Haén noùi: Caùi chính laø laøm sao hoï ñem xöû thaèng Phöông. Meï Phöông ngaém nghía haén, roåi thôû daøi:

 - Thaèng Phöông yeáu, khoâng ñöôïc nhö anh, ôû trong aáy laâu noù khoâng chòu noåi ñaâu.

 Baøn nhíu maøy:

 - Noù ñang laøm moät kòch baûn phim veà chieán tranh. Coù veû thuù laém. Tröôùc khi bò baét maáy hoâm, gaëp nhau, noù coøn khoe vôùi tao.  Haén laïi nghó ñeán nhöõng ngöôøi baét haén. Hoï muoán laäp coâng. Hoï muoán toû ra laø nhöõng ngöôøi trung thaønh, coù naêng löïc. Hoï ñaõ vaän duïng moät chæ thò naøo ñaáy, nhö thôøi gian haén bò baét laø chuû tröông pha-leâ hoùa thaønh phoá... Theá laø haén trôû thaønh moät thöù hoøn cheøn, cheøn caùi chaân gheá voán khaäp khieãng cuûa hoï, hoaëc moät baäc thang trong caàu thang danh voïng cuûa ai ñoù.

  Tôùi gaàn tröa haén töø bieät boá meï Phöông. Baøn ñeøo haén ñeán nhaø Baøn. Baøn khoâng ôû Ñeàn Ngoïc nhö hoài haén chöa ñi tuø, maø ñaõ chuyeån veà moät caên buoàng heïp phoá Phuøng Höng. Vuõ Maïc, Höôøng ñaõ ôû ñoù. Muøi thòt nöôùng thôm löøng. Höôøng maù ñoû öûng, maét long lanh öôn öôùt vì khoùi.

 Buùn chaû. Röôïu. Rau muoáng cheû gioøn töôi. Ñuû caùc loaïi rau thôm. Nhöõng coïng rau thôm khaùt voïng. Boán ngöôøi aên. Chuyeän. Haén keå veà nhöõng ngaøy ñaàu tieân bò neùm vaøo xaø lim, caùi vieäc Phöông ñang chòu. Cuõng nhö moïi ngöôøi bò vaøo ñaáy, haén ño chieàu ngang chieàu doïc chuoàng nhoát haén, xeïm moãi chieàu maáy böôùc chaân. Xaø lim 76 heïp. Ngang ba böôùc bình thöôøng. Nghóa laø moät meùt taùm. Daøi boán böôùc ngaén. Nghóa laø hai meùt. xaø lim 76 coù moät caùi buïc xi-maêng laøm giöôøng naèm. Laïnh laém. Cuõng nhö keùt-soâ  beân 75. Haén ñaõ moät laàn vaøo keùt-soâ ñoå boâ. Töôøng quaây kín mít daõy xaø lim keùt-soâ. Caùch ly cuûa caùch ly. Lieác raát nhanh vaøo moät caùi cöûa ghi-seâ ñeå xem beân trong. Cuõng saøn xi-maêng. 

 Thoaùng trong boùng toái moät gioùng chaân gaày, moät caùi löng cong ñang cuùi, hai tay naâng baøn chaân leân mieäng... Nhaám moùng chaân! Cuõng nhö mình thoâi. Nhöng neáu mình ngoài, ñaáy laïi laø moät chuyeän. Neáu mình ngoài nhaám moùng chaân laø ñang queân ñi taát caû thaân phaän xaø lim, laø mình ñang ñöôïc giaûi trí... Laø giôø phuùt thö daõn deã chòu haèng mong ñôïi. Vì cuõng phaûi traûi qua traêm nghìn côn cheát moùng chaân môùi moïc ñuû daøi ñeå gaëm. Nhöng ñöùng ngoaøi nhìn vaøo thaáy boá aáy ñang coøng löng nheùt ngoùn chaân vaøo moàm thì thaät khoâng theå naøo duyeät ñöôïc.

 Sang 75, moãi chieàu xaø lim roäng hôn tôùi gaàn moät böôùc chaân. Boán böôùc chieàu ngang. Boán böôùc röôõi chieàu daøi. Nhöõng ngaøy ñaàu vaøo 76 cöù theá maø ñi maø ñeám. Moät hai ba. Moät hai ba boán. Chieàu ngang ba böôùc laø vöøa phaûi. Chieàu daøi chæ ba böôùc röôõi thoâi. Vaäy böôùc ngaén moät chuùt. Böôùc ngaén quaû laø khoù.

 Choùng meät. Maø khoâng böôùc ñöôïc chöù. Thì cöù böôùc bình thöôøng, choã nöûa böôùc coøn laïi aáy boû. Naøo, moät hai ba. Moät hai ba. Ñi töø saùng ñeán tröa. Nghæ. Roài laïi ñi ñeán chieàu. Ñi cho ñeán meät löû. Ñi ñeå töï traán tónh mình. Ñi cho mình dòu laïi. Ñi ñeå khaúng ñònh nieàm tin vaøo baûn thaân. Ñi ñeå nghó ñeán khi naøo ñöôïc ra seõ keå cho baïn beø nghe mình ñaõ ñi trong xaø lim nhö theá naøo. Ñi maø thöông, maø hieåu noãi loøng nhöõng con thuù bò nhoát trong chuoàng. Roài nhôù ñeán baøi Nhôù röøng cuûa Theá Löõ. Nghó ñeán nhöõng ngöôøi coäng saûn bò tu ñaøy. Nhöõng naêm thaùng tuø ñaøy aáy laø nhöõng aùnh haøo quang laáp laùnh aùnh saùng huyeàn thoaïi roïi chieáu vaøo lòch söû daân toäc. Ñoù laø ñoà trang söùc ñeïp nhaát cho nhöõng ngöôøi laøm chính trò maø khoâng phaûi theá heä naøo cuõng coù ñöôïc, duø cho theøm khaùt ñeán maáy. Laïi nghó ñeán nhöõng ngöôøi thaønh ñaït, muoán nhaûy vaøo gaët haùi trong moïi ñòa haït keå caû ñòa haït thô ca, nhöõng ngöôøi muoán vó ñaïi ôû moïi lónh vöïc. Töï nhoát mình trong buoàng. Roài ñi ñi laïi laïi tìm töù thô nhö mình ñang ñi theá naøy. Cuõng moät hai ba, quay. Moät hai ba, ba röôõi, quay. Tìm töù thô vaát vaû laém chöù. Ñi nöõa. Moät hai ba. Moät hai ba, ba röôõi. Ba röôõi, ba, hai, moät. Naøo caùc vò ñaõ laøm ñöôïc moät baøi thô môùi naøo chöa. Theá laø cöôøi. Cöôøi moät mình... Nhöng coù caùi naøy ñuùng laø raát laï. Khi bò giam laâu trong xaø lim ñöôïc ra ngoaøi, laï nhaát laø troâng thaáy nhöõng ngöôøi ñi xe ñaïp. Ai ñi xe ñaïp cuõng nhö con gaáu. Guø guø. Chaân ngaén. Nhoaùy nhoaùy. Thaät ñaáy. Ai cuõng thaáy theá. Chaúng rieâng mình ñaâu. Moät naêm röôõi môùi troâng thaáy ngöôøi ñi xe ñaïp, khi ngoài treân oâ-toâ töø 75 chuyeån ñi Q.N, khoùa chung tay vôùi giaø Ñoâ. Nhìn moïi ngöôøi ñi xe ñaïp thaønh gaáu heát.

 Ba ngöôøi baïn gaàn nhö ngöøng aên. Nghe. Nghe haén keå veà tieáng chim keâu. Caùc loaïi. Nhö tieáng chim baùo hieäu bình minh trong tuø. Chöa saùng haún, röøng coøn daøy ñaëc moät maøu, con chim aáy ñaõ bay doïc theo laùn giam cuûa haén. Laùn haén naèm ôû bôø doác, ngay phía ngoaøi, saùt haøo vaø töôøng raøo cao. Con chim röøng bay doïc thung luõng. Tieáng chim to leân raát nhanh. Nhö tieáng lôïn bò choïc tieát. Vaø cuõng taét ñi ngay vì con chim bay raát nhanh. Haén cöù thoùt caû tim. Trôû mình naèm saáp, haén nhìn ra cuûa soå. Nhìn ra haøng raøo cao daøy. Con thaèn laèn khoâng chui qua ñöôïc. Haén nhìn ra röøng hoaém saâu nhöõng thung luõng, nhöõng khe nuùi, chôø trôøi saùng, chôø quaûn giaùo tôùi môû cöûa ñeå ra ngoaøi.

 Tinh mô naøo cuõng moät con chim aáy, bay doïc haøng raøo cuûa traïi, töø phía doác vaøo thung luõng. Nghóa laø ngang qua ñaàu haén. Vöøa bay vöøa phoùng ra nhöõng tieáng keâu thaát thanh aáy. Nhö moät muõi dao khoan xoaùy vaøo khoâng trung. Chaúng hieåu coù vieäc gì maø noù bay sôùm theá, nhanh theá vaø keâu theùt leân nhö theá. Haén chöa bao giôø troâng thaáy noù maø chæ nghe thaáy tieáng eng eùc nhö tieáng lôïn vuùt qua. Ñoù laø tieàng chim baùo bình minh cuûa haén.

 Roài tieáng chim khoù khaên khaéc phuïc. Boïn haén ñeàu bieát phaûi chòu ñöïng, phaûi khaéc phuïc, vöôït qua nhöõng ngaøy daøi ñaèng ñaüng, nhöõng noãi khoå cöïc khoâng ai hieåu noåi naøy. Phaûi noùi ai nghó ra chuyeän boû tuø thaät laø vó ñaïi. Nhaân loaïi phaûi tìm ñöôïc teân ngöôøi aáy ñeå maø löu danh, ñeå maø taïc töôïng. Ngöôøi ñaõ coù saùng kieán vó ñaïi khieán taát caû moïi quoác gia treân traùi ñaát naøy ñeàu aùp duïng. Vó nhaân aáy phaûi raát hieåu baûn chaát töï do cuûa con ngöôøi. Coù gì ñaâu. Chæ töôùc ñoaït töï do cuûa anh thoâi. Baét anh, nhoát anh ôû moät nôi. Anh phaûi tuaân theo leänh cuûa toâi. Phaûi ñöùng, ñi. ngoài, aên, laøm, nghæ theo leänh cuûa toâi. Anh khoâng coøn moät moái daây lieân heä naøo vôùi nhöõng ngöôøi thaân thieát cuûa anh. Theá maø hoùa ra ñòa nguïc. Theá maø hoùa ra taän cuøng khuûng khieáp.

 Tieáng chim ôû beân naøy röøng: Khoù khaên.

 Tieáng röøng beân kia ñaùp laïi: Khaéc phuïc.

 Ñoù laø nhöõng lôøi nhaén nhuû, nhöõng lôøi ñoàng caûm. 

 Nhöng neáu cöù nhaéc ñi nhaéc laïi, chæ nhaéc ñi nhaéc laïi nhöõng lôøi ñoàng caûm thì ñeán phaùt ñieân maát. Ñöøng. Ñöøng laøm nhö vaäy. Ñoù chính laø söï laõnh ñaïm ñoái vôùi ñau khoå cuûa con ngöôøi, voâ tình, hôn nöõa giaû doái ñeán möùc teä haïi nhaát. Ñoù chính laø voâ ñaïo ñöùc. Khoù khaên... Thoâi. Ñuû roài. Caùi ñieäp khuùc naøy tao nghe maõi roài. Thuoäc loøng roài. Bao giôø chaû theá. Haõy ngaäm ngay moàm laïi Röøng ong ong. Thung luõng ong ong. Khoâng khí haàm haäp. Noùng töø röøng nuùi toaùt ra vaø cuõng töø röøng nuùi voïng ra lôøi noùi vu vô maø cöù xoaùy vaøo loøng:

        Khoù khaên. 
        Khaéc phuïc.

 Roài con chim Coøn khoå. Ñoù môùi thaät laø tieáng cuûa kinh hoaøng. Coøn khoå. Coøn khoå. Khoâng. Khoâng thoaùt ñöôïc caûnh naøy ñaâu. Coøn khoå. Coøn khoå. Ñöøng mong ñôïi moät ngaøy qua laøm gì. Ngaøy mai cuõng seõ heät nhö ngaøy hoâm nay. Coù aùn ñaâu maø tính ñaõ qua ñöôïc moät ngaøy, raèng mình ñaõ coù theâm caùi voán, raèng coõi ñôøi khoán naïn cuûa mình ñaõ bôùt ñöôïc moït ngaøy, ñeå taêng theâm nghò löïc soáng. Coøn khoå. Coøn khoå. Röøng nuùi baùo cho caùc anh bieát ñaáy. Luaät phaùp baùo cho caùc anh bieát ñaáy Chuùng toâi khoâng giaáu gieám.

 Coøn khoå. Nhöõng ngöôøi tuø nhaãn nhöïc cuùi ñaàu chòu ñöïng. Coøn khoå. Vooøng Kyû Mình maët daên duùm, quaét queo, nhaên nheo nhö quaû taùo taàu khoâ, hao hao maët khæ, nhìn tröôùc nhìn sau, xoay löng laïi, vaët voäi naém rau muoáng coøn öôùt ñaãm phaân töôi, aán vaøo goâ ñeå tí nöûa mang xuoáng suoái röûa. Coøn khoå. Haén quaåy thuøng nöôùc phaân thöù moät traêm trong ngaøy, leo doác, thôû ra caû mang tai, maët trôøi ñoát vai raùt boûng. Doøi ôû hoá phaân baùm vaøo chaân haén traéng xoùa, con rôi xuoáng ñaát theo töøng böôùc chaân huyønh huîch, con vaãn tieáp tuïc boø ngöôïc leân taän beïn. Coøn khoå. Sao baây giôø vaãn chöa nghæ giaûi lao. Coøn khoå. Caùi löng caùnh phaûn guø guø cuûa Lyû Xìn Caém naâu thaãm nhö ñoàng loùa leân döôùi naéng. Coøn khoå. Giaø Goïi queät tay aùo ngang maët. Nöôùc maét hay moà hoâi? Coøn khoå. A Theành, ngöôøi tuø giaø daân toäc Nuøng ñi sang luoáng rau khaùc, baøn chaân khoâng quen ñi ôû maët baèng cöù vaát ra phía tröôùc. Coøn khoå. Coøn khoå. Giaø Ñoâ quaéc maét nhìn vaøo röøng saâu, rít leân: "Coøn khoå caùi con caëc tao ñaây naøy". Coøn khoå. Haén ñaõ töôùi xong gaùnh phaân vaø ñi xuoáng muùc gaùnh khaùc. Hoá phaân roäng nhö moät caùi ao coøn khoå, baäc caáp keø ñaù gan gaø vöõng chaõi. Nöôùc töø suoái chaûy xuoáng theo moät laïch nhoû roùc raùch coøn khoå maët hoá phaân ñoùng baùnh nhö beâ-toâng xaùm ñen. Anh em gaùnh veä sinh vöøa töø trong traïi ra ñoå uïp xuoáng maáy thuøng phaân töôi, roài laëng leõ böôùc veà phía suoái coï thuøng. Coøn khoå. öø, thì Coøn khoå. Xong roài. Chaáp nhaän. Ñöôïc chöa? Coøn khoå. Queân ñi. Khuaáy phaân ôû choã caàu beán naøy ñaõ. Cho phaân tan ra coøn khoå cho nhaëng bay leân xoaùy voøng troøn ñen ñaëc vuø vuø nhö ong vôõ toå coøn khoå, nhaëng ñaâm caû vaøo maët vaøo coå vaøo tay, nhaëng ñaäu caû leân toùc coøn khoå cho doøi cuoàn cuoän. Coøn khoå. Vôùt nhöõng giaáy nhöõng gieû nhöõng maûnh quaàn aùo coøn khoå nhöõng maûnh chaên quaát quít nhöõng ñoùm nöûa caây que maø anh em ngöôøi daân toäc duøng nhö moät thöù giaáy veä sinh, vaát leân bôø hoá. Coøn khoå. Loäi xuoáng cuùi cuùi gheù thuøng muùc. Coøn khoå. Hôi noùng maèn maën boác leân chaøm vaøo maét vaøo moàm. Coøn khoå. Loaïng choaïng leân doác vôùi moät yù chí, moät quyeát taâm môùi khoâng bieát töø ñaâu ñeán. Coøn khoå... Coøn khoå. Ñöøng doïa tao. Tao seõ soáng. Duø coøn khoå. Khoå ñeán bao giôû chaêng nöõa tao vaãn cöù soáng. 

 Coøn khoå coøn khoå coøn khoå coøn khoå coøn khoå coøn khoå. Moät loaït tieáng chim lieân tieáp trong treûo veùo von treâu choïc. Nhöõng tieáng chim non nhí nhaûnh. Nhòp ñieäu cuõng nhanh. Nhanh vaø trong. Nhö luõ treû voâ tö toùt buïng treâu choøng nhöõng ngöôøi baát haïnh maø khoâng bieát raøng mình ñang laøm khoå hoï. Coøn khoå. Tieáng moät con chim boá chöõng chaïc nghieâm trang moät gioïng phaùn truyeàn ñaày haêm doïa nhö ñònh meänh caát thaønh lôøi Coøn. Khoå. Coøn. Khoå. Tieáng con chim giaø traûi ñôøi oân toàn baùo tröôùc nhö an uûi, xoùt thöông maø sao vaãn muoán khuøng leân vaïc laïi. Coøn khoå. Nhöõng ngöôøi tuø tuyeät voïng nhìn nhau. Coøn khoå. Haún roài. Nhöng coøn khoå ñeán bao giôø? Coù laàn haén nghe thaáy moät gioïng traàm töø röøng saâu voïng ra. Moät buoåi chieàu röøng nhôït nhaït hoang vu. 

 Coooøn khoâoâoå... Tieáng nghe ueå oaûi vaø meät moûi. Ñuùng laø tieáng cuûa ñaát, cuûa röøng than thôû moät mình, ñoàng ñieäu vôùi tieáng reân khoâng thaønh lôøi aâm thaàm trong loøng haén. Vaø tieáp theo laø tieáng thôû daøi cuûa röøng saâu. Thænh thoaûng röøng vaãn thôû daøi nhö vaäy. Haén gai ngöôøi... Coøn moät loaøi chim nöõa. Haén cuõng chæ nghe thaáy coù moät laàn. Hoâm aáy haén ñònh veà traïi (haén ñaõ ñöôïc giöõ chaân coi vöôøn), thì töø phía sau röøng ñi ra moät oâng coâng an vuõ trang. OÂng baûo haén:

 - Caùc oâng aáy ñaùnh caù phía treân ñaáy.

 Haén nhö môû côø trong buïng, caàm ca chaïy leân. Haén cöù theo doøng suoái vaøo saâu maõi. Trôøi thaâm u ñaày maây nhö saép ñoå möa raøo sôùm. Giöõa röøng laïi caøng saàm laïi. Moät mình haén vôùi caùi ca.  Boãng tieáng chim keâu raát to ngay beân caïnh nhö tieáng ngöôøi: "ôùi con ôi! " Tieáng ôi khoâng nhoû daàn ñi maø laïi to leân. Ñuùng luùc to nhaát thì ñoät ngoät taét. Röøng saâu lòm ñi. Haén boãng thaáy röøng hoang vaéng quaù. Haén chôø moät tieáng goïi tieáp theo. Hoaëc moät ngöôøi böôùc ra. Nhöng röøng cöø toái daàn laïi. Haén hoang mang khoâng bieát ñoù laø tieáng ngöôøi hay aûo giaùc. Veà sau, leân VQ, gaëp anh em ñaõ ôû Haø Giang, hoï baûo coù con chim aáy. Chöa ai troâng thaáy noù, nhöng nhieàu ngöôøi ñaõ nghe thaáy noù goïi con. Hoï ñaët teân laø chim ôùi con ôi. Baøn cöôøi:

 - Rieâng chuyeän chim keâu ñaõ vieát ñöôïc moät chöông roài.

 Höôøng nhìn haén trìu meán:

 - Ngoïc chöa bieát anh veà ñaâu nhæ? 

Nhìn kieåu cöôøi tuûm tæm cuûa Höôøng, haén bieát Höôøng ñang raát vui. Caùi kieåu Vuõ Maïc ñoái vôùi Höôøng laøm haén bieát Höôøng laø ngöôøi ñem laïi haïnh phuùc cho Vuõ Maïc. Hoï khoâng noùi vôùi haén trong luùc naøy. Nhöng haén hieåu. Chæ coù ñieàu haén khoâng bieát Höôøng ñaõ boû vieäc ñeå yeâu Maïc, traùnh moïi thöù kieåm ñieåm loâi thoâi ôû cô quan. Cuõng nhö haén khoâng hieåu ñöôïc ñeå coù böõa buùn chaû, Maïc ñaõ ñi baùn maùu. Luùc ñoù Maïc ñaõ laø lính me . May laø hoâm aáy beänh vieän khoâng mua maùu ngoaøi. Hoâm aáy beänh vieän chæ giaûi quyeát noäi boä. Nghóa laø chæ mua maùu cuûa nhöõng ngöôøi laøm trong beänh vieän. Maïc laø khaùch quen. Vaãn ñöôïc nhaän. Laïi khoâng phaûi xeáp haøng. Phaûi ñeán naêm saùu naêm sau, Leâ Baøn môùi noùi cho haén bieát chi tieát aáy. Baøn cöôøi rinh rích: Chuùng tao khoâng daùm noùi. Sôï maøy kinh, aên khoâng ngon. Sôï maøy nghó laø maøy ñang aên thòt noù. Noù baùn maùu vaø baùn luoân caû caùi phieáu ñaäu boài döôõng. Chao ôi Beø baïn.